InfoHub Logo

Erte erte, ertede bir úı̆diń dana qorazy bolypty.

Áý basta ol mekıenderi men balapandaryna qurt-qumyrsqa izdep, kón-qoqsyqty burqyrata shashyp, eleýsiz ómir keship jatypty. Keı̆de ony qaýyrsynnyń túsine qarap, qyzyl qoraz dep te ataı̆tyn kórinedi.

Bul aýlada úsh-tórt mekıen men jeti-segiz balapannan basqa, ómiri uı̆qysy qanbaı̆, maýjyrap júretin Jolbarys atty jalqaý ıt te turady eken.

Bir kúni Jolbarys úı̆ilgen aǵashtyń buryshynda japadan-jalǵyz bozdap otyr edi.

Qasyna qańǵalaqtap qyzyl qoraz kelip:

— Qo-qo-qo-qoq, esh pendege zalalyń joq, suǵanaqtyqty bilmeı̆tin, toı̆sań da toq, toı̆masań da toq, mańqıǵan seni kim renjitti? — dedi tańyrqap.

— Renjigenim ras! Bul úı̆den ketip, kózimdi qurtamyn! Jolbarystyń álgiden beter júni jyǵylyp, kózi jasaýraı̆dy. — Qo-qo-qo-qoq, jazǵan-aı̆, sonsha jábirlenetindeı̆ ne jazyp qalyp ediń? — dep, qyzyl qoraz shydamsyzdana topyraqty jan-jaqqa shashyp-shashyp jiberdi.

— Qoqyldap qoı̆madyń ǵoı̆. Bárine seniń aq taýyqtaryń kináli. Tegi ózderi jeligip, bir jerde turmaı̆dy-aý, turmaı̆dy. Búgin taǵy bireýin osy mańdy torýyldap, ońaı̆ oljaǵa kánigip alǵan qý túlki qaǵyp ketipti. Qojaı̆yn qatty ashýlandy: «Maýbas neme, taýyqtar taýsylǵanda qý túlki ózińdi sazǵa otyrǵyzyp ketedi. Aýladaǵy az ǵana taýyqtarǵa ıe bola almasań, baryńnan joǵyń, tabanyńdy jaltyrat!» — dedi. Bul úı̆ge kúshik kúnimnen kelip, baýyr basyp úı̆renip qaldym emes pe? Qatty kúı̆zelip, qaı̆ jaqqa keterimdi bilmeı̆, basym qatyp otyrǵan jaı̆ym bar, qyzyl qoraz, — dep aǵynan jaryldy Jolbarys.

Qyzyl qoraz odan beter bezildep ábigerge tústi. «Bizdiń qorazǵa ne boldy eken?» — dep, záreleri ushyp, balapandaryn shubyrtqan mekıender de jınala qaldy. Qyt-qyttap, oǵan qyzyl qoraz qosylyp, aýlany azan-qazan etti. Mán-jaı̆dy estip, bilgen mekıenderdiń biri:

— Jolbarysqa kómektesýimiz kerek, — dedi oı̆lana. — Biraq qalaı̆? Túlkige qarsy turar qaı̆rat ta, jasar qýlyǵymyz da joq.

— Qol qýsyryp otyra bermeı̆ik! Túlki týa aı̆laker boldy deı̆misińder? Bizder de bir amalyn oı̆lap taýyp, tirshilik etýimiz kerek. Jolbarysty qalaı̆ qutqarsaq eken? — Bul usynysty jasaǵan qyzyl qoraz edi.

Jolbarystyń janynda qoqyldap qoraz ǵana qaldy. Bir kezde ol: «Taptym, taptym!» — dep, bezildep qoıa berdi. «Myna shirkinge ne bop qaldy?» degendeı̆ Jolbarys oǵan jaýtań-jaýtań qarady.

— Dostym, men amalyn taptym. Qý túlkiniń kózine kók shybyn úı̆meleı̆tin boldy. Bilmegen aı̆lasy jer astynda dep, aı̆dar taǵylǵan túlkińdi endi kórip aldyq...

— Esti alyp, alystan oraǵyta bermeı̆, aı̆tsańshy birden, — dedi Jolbarys shydamsyzdana.

— Tyńda! Túlkiniń taýyq etin jaqsy kóretini ras qoı̆! Ras! Budan bylaı̆ taýyq kórse, taý aı̆nala qashatyndaı̆ bolady.

— Pa, shirkin! — Jolbarystyń qyzyl qorazǵa tipten jyny keldi. Shoqıyp otyrǵan jerinen kóterilip, ketýge yńǵaı̆landy.

— Toqta, dostym! Túkeńe biz mynadaı̆ aı̆la jasaı̆myz. Ana bizdiń úı̆diń baqshasynyń bas jaǵyndaǵy toǵaı̆dy kórdiń ǵoı̆!

— Kórmegende...

— Toǵaı̆dyń bergi betindegi dáý qaı̆yńdy bilesiń ǵoı̆?

— Bilemin.

— Mine, men sol qaı̆yńnyń bir úlken butaǵyna qonaqtap alyp shaqyramyn. Al sen kórshi úı̆degi tazy men qyzyl kóz tóbetti ertip, sol mańda jasyrynyp jatasyń. Daýsymdy estigen qý túlki quı̆ryǵyn bulańdatyp, meni jeýge jetip keledi. Sol kezde sender ony tus-tustan qaýmalap ustaı̆syńdar. Ony qojaı̆ynǵa óziń alyp kelesiń. Sonda qojaı̆yn seniń erligińe tań qalyp, keshirim jasaı̆dy.

— Áı̆, qo-qo-qoq-qoraz, myna bir usynysyńnyń jany bar tárizdi.

— Bul kókeń bostan-bosqa sóı̆lemeı̆di! — dep qoraz mańǵazdandy. Qý túlkini qaqpanǵa osylaı̆ túsirmek bolyp kelisti.

Úlken qaı̆yńǵa jaqyn jerde jasyrynyp úsh ıt jatty da, qoraz butaqta qonaqtap alyp, bar daýsymen shaqyrdy. Aı̆tqandaı̆-aq, qalyń aǵash arasynan túlkiniń tumsyǵy kórindi. Abaı̆lap basyp, qaı̆yń túbine jetti.

— Áı̆, áńgúdik, ormandy órt shalǵandaı̆ aı̆ǵaı̆laǵanyńa jol bolsyn? — dedi túlki quı̆ryǵyn bulańdatyp.

— Búgin bir mekıen joǵalyp ketip edi, sonyń qulaǵy shalar ma eken dep shaqyrǵanym ǵoı̆!

— Ondaı̆ bolsa, bosqa baqyrmaı̆, tómen tús! Ol mekıen jaqyn mańda! Bermen kel, jón siltep jibereı̆in!

Túlki «aqymaq» áteshke jolyqqanyna qatty qýandy. Silekeı̆i shubyryp, tamsanyp-tamsanyp qoı̆dy.

— Qazir, Túke! — dep, qyzyl qoraz «qo-qo-qo-qolap» dostaryna belgi berdi.

Túlki: «Mynaý aqymaqtyń aqymaǵy eken», — dep qýanǵansha bolǵan joq, arsyldaǵan tóbetter qorshap aldy. Qaı̆ jaqqa qasharyn bilmegen ol, qatty sasty. Tisin aqsıtyp, aı̆bat shekkennen basqaǵa murshasy kelmedi.

Shala-jansar ury túlkini Jolbarys úı̆ge alyp kelgende qojaı̆yn tań-tamasha boldy. Osy kúnnen bastap qyzyl qoraz aýladaǵy taýyqtar arasynda «dana» qoraz atandy. Tipti taýyq qorada:

Qyzyl qoraz — danamyz, Qorǵanymyz, panamyz.

Biz de aı̆laker atanyp, Túlki aýlaı̆tyn bolamyz, — degen óleń de tarady.

«Dana» qoraz taǵy birde tapqyrlyq kórsetti. Oqıǵa bylaı̆ bolyp edi.

Jeksenbi kúni aýa raı̆y kúrt ózgerip, nóserlete jaýyn jaýdy.

Jer-dúnıe qaq sýyna kólkip ketti. Qora jaqta ura bar edi. Ol da sýǵa toldy. Birer saǵattan soń jańbyr basylyp, jarqyrap kún shyqty. Qoraz ben mekıen balapandaryn shubyrtyp, jaýyn sýy shaı̆yp jer betine shyǵaryp tastaǵan qurt-qumyrsqaǵa kenelip, máre-sáre bolyp júrgen. Abaı̆syzda balapandardyń biri uradaǵy sýǵa kúmp etti. Záre-quty qashyp, esi ketken balapan kishkene sap-sary qanatymen sý betin sabalap shıq-shıq etedi. Jaǵada qyt-qyttap, baı̆balam salyp, árli-berli bezektep mekıen júr.

Osy sát qorazdyń esine sýda jaqsy júze biletin úı̆rek tústi. Jan ushyryp baryp sony ertip keldi. Úı̆rek kele sýǵa tústi. Ol uradaǵy balapandy syńar qanatymen qaqpaı̆lap otyryp, jaǵaǵa shyǵardy.

Endi «dana» qorazdyń dańqy burynǵydan da artty. «Dana» qoraz: «Kerek deseńder, qasqyrdy qanjyǵalaryńa baı̆lap, jolbarysty jetektetip berýge de qýlyǵym jetedi», — deı̆tindi shyǵardy. Kez kelgen jerge kezip kete beretin boldy. Janashyrlyqpen aı̆tylǵan eskertýlerdi qulaǵyna ilmeı̆tin halge jetti.

Sóı̆tip, kún ótken saı̆yn qorazdyń danalyǵynan dańǵoı̆lyǵy artyp ketti. Toǵaı̆ǵa baryp qydyryp qaı̆tpasa, kóńili kónshimeı̆tin. «Bultpen talasqan terektiń butaǵyna shyǵyp alyp, qasqyr ma, túlki me, áı̆teýir, jyrtqyshtardyń birin shaqyryp edim, jolamady. Men týraly túgeldeı̆ habardar bolǵanǵa uqsaı̆dy. Tegi, ań ataýly menen ólerdeı̆ seskenedi», — dep maqtanatyndy shyǵardy.

Óstip dańǵoı̆lanyp júrgen ol birde zym-zıa joǵaldy da ketti. Dańǵoı̆dyń qandaı̆ ańǵa jolyǵyp, kimge qoldy bolǵany da belgisiz.

---