InfoHub Logo

Jastyq degen qandaı qyzyq! Tańy tamashamen atyp, keshi dýmanmen batatyn gúldáýrenińniń shýaqty kúnderi basyńda sol kúıi ornap, máńgilikke qalyp qoıardaı seziledi eken ǵoı ol kezde... Al, endi bolsa, sonyń bári alystan qol bulǵaıtyn asyl arman, kóz aldyńda elesi ǵana qalǵan sarqylmas saǵynysh...

Áldeqashan bastan aýǵan sol bir baqytty shaqtar týraly oılasam-aq boldy, tutas tulǵasy nurdan jaralǵandaı tolyqsı móldiregen aı sıpatty arýdyń ásem beınesi kóz aldyma súzilip kele qalady. Ashyq ta áppaq, ajarly júzinen jandúnıesiniń tazalyǵy birden baıqalatyn múláıim qyz áýeli sonadaıdan qaıter eken degendeı tesile qarap az turady. Artynsha ornynan qozǵalyp, maǵan qaraı jaqyndap kele jatady. Ábden taıap kelip, meni kórgenine qýanǵandaı ántek ezý tartyp, jymıǵandaı bolady. Biraq, onysy maǵan bir túrli jasandydaı sezilip, júregim dir ete qalady. Kirpigimdi qaǵyp jiberip qaıta qaraǵanymda, aıtqandaı-aq, onyń eshteńeni jasyra almaıtyn ańǵal janarynyń túbinen jýyrmanda tarqamas qalyń muń kórgendeı bolam. Sodan esime qaı-qaıdaǵylar túsip, qamyǵyp otyryp uzaq-uzaq oılarǵa berilemin.

Jadymda jalyndaǵan jas kúnimniń jaz dıdary qaıta jańǵyrady. İle ótken ýaqytqa degen yntam artyp, yntyǵa túsem... muń qaırańyna meldekteı túsip bir kezdegi syrlas serigimdi ańsaımyn. Emetaıym ezilip otyryp onyń nurly jamalyn kórgim keledi. Arada zymyrap qanshama jyldar ótti, onyń qandaı adam bolyp ózgergenin bilgim keledi... Bir zamandaǵy basqalarǵa sál túsiniksizdeý kórinetin, menen basqa kóp eshkimge jolaı bermeıtin uıań mineziniń tal boıynan áldeqashan arylǵany aıan. Al, oǵan deıin jıi kezdese bermeıtin sol tosyn bolmysynan taıaq jep, talaı azap shekkeni belgili edi. Biraq, solaı bola tura, nege ekenin kim bilgen, ol qaı kezde de sol baıaǵy úrip aýyzǵa salǵandaı úlbiregen kúıinde kelip, kirpigimniń ushynan keskin kórsetetin. Keńistikte sulbalanǵan sol sulý keıpi meniń ińkár kóńilimdi odan saıyn yntyqtyryp, ózine qaraı asyq- tyra túsetin.

Jan dosymnyń tanazarymda tańbalanǵan ádemi álpetiniń onyń jeke óziniń ǵana emes, soǵan qosa, meniń jaıdarman jastyǵymnyń jer túbinen saǵym bergen kórkem beınesi ekenin men, árıne, keıin túsindim... munda bildim. Endi oılasam, men sol úshin de ony essiz ǵashyq bolǵan kisideı úzdige ańsap, úzile armandaıdy ekenmin. Ertede bir sýsap kelip sý ishken bulaǵymdaı kórip, tańdaıymda qalǵan tátti dámin taǵy bir tatsam dep, talyǵa dámelenedi ekenmin...

Shynyn aıtsam, osy áńgimeniń tıegi aǵytylǵan alǵashqy sátte-aq áldenege shólirkegendeı bolyp, kenezem kebe bastap edi, endi, mynadan soń... bulaq týraly beıneli sózden keıin, tańdaıymdy taqyldatqan bir muqtaj hal jan shydatpas zaryqqa aınalyp, qatalatyp júre berdi... İshimdegini qyryndysyna deıin aqtaryp, arshyp tastamaı, tynar emespin. Bárin tápteshtep basynan tarqataıynshy!..

Meniń jalyndaǵan jastyǵym... joq, júrek tórimnen oryn alǵan ol jalǵyz dosymnyń aty Aıjamal bolatyn. Biz qysqartyp Aıjan deıtinbiz. Azan shaqyryp qoıǵan esiminiń kisiniń óz jaratylysymen bir jasyryn baılanysy bolatyn shyǵar, Aıjan dese degendeı, aı jamaldy, árli qyz edi. Áldenege qýanyp, sál ezý tartqanda, tipti, júzine sáýle úıirilip, nurlanyp ketetin. Biraq, onyń ondaı sátteri kóp bola bermeıtin. Óıtkeni, ol ońaılyqqa ashyla qoımaıtyn, kúlkisi suraýly, buıyǵy boıjetken-di. Bir qyzyǵy, ony únemi eske kele bermeıtin tosyn jaılar, tábıǵattyń sırek kezdesetin shetin qubylystary ǵana tebirentip, tolqyta alatyn. Onda da, mańynda artyq kisi bolmaǵan, ońasha sátterde ǵana... mysalǵa alsaq, kóp qabatty ǵımarattyń ústi – zaý bıikte, urlanyp shyǵyp alǵan jerimizde biz qybyla bettegi kórkem kóriniske tańdana qarap, ańyryp turar edik. Kóz ushynda uıasyna kirýge taqap, birjola órtenip ketken balqyma kún etegi kókjıekke malynyp, eki búıirinen istik shanshylǵandaı shashaý shyǵyp, qulaqtana batyp bara jatar edi. Odan beri tamannan qanatyn keńge jaıyp, ekpettep jatyp alǵan bir syzyq sharby bult kórinetin kóldeneń sozylyp. Arjaǵyndaǵy altyn kirpiktene shashyraǵan keshki araıǵa belsheden malynyp, al-qyzyl túske boıalǵan aspannyń aq ulpa mamyǵy janarymyzdy jadylap alǵandaı, nazarymyzdy esh qaıda jibermeı, uzaq ustap turatyn ózinde... qashan sońǵy shapaǵy sónip, qalqaǵa súńgip, joq bolǵanǵa deıin. «Qandaı ǵajap kórinis!» deıtin dál sol tusta ǵana manadan únsiz qalǵan Aıjan daýsy dirildeı til qatyp. Men moıyn buryp, onyń kirshiksiz aq júzine qaraıtynmyn. Boı bosatar balqytpa seziminiń qaı jerinen shyǵatynyn kim bilgen, ol sonyń arasynda bólek bir kúıge enip, kózin alystan almaı emirene eljirep turatyn. Kirpiginiń ushyna ilinip qalǵan móldir tamshy baryn men artynan baıqaıtynmyn... Aýylda týyp, qyrda ósken adamnyń ańsaıtyn nársesi de qyzyq qoı, ol keıde uzaq-uzaq oılardyń shyrmaýynda otyryp, álden ýaqtan keıin kenet esine kelip: «Shirkin! – deıtin sanasynda sáýlelengen áldene sýretke tolqı tebirenip, – tas qarańǵy túnde, aısyz aspandy qymtap alǵan jyltsyz qara túnekti Táńirdiń ot qamshysy kenet osyp ótse! İle tik tóbeden sheńbektep turǵan qalyń bulttyń sheńbirek qarny ańdaýsyz jarylyp ketkendeı, kók júzindegi irkindi sý nóserge aılanyp, al kelip sirkirese. Sonyń bárin men baıaǵy bala kúnimdegideı túrýli keregeniń astynan baǵyp, kirpik qaqpaı baqylap jatsam!.. O, onda qandaı keremet bolar edi?!.» deıtin alaburta aptyǵyp. Taq bir sol ǵajap kórinisti dál qazir kórip turǵandaı-aq júzindegi súıinish boıaýy taban asty qalyńdaı túsetin.

Bálkim, minezimiz jaqyndaý bolǵandyqtan bolar, biz alǵash tanysqan sátten-aq jaıymyz jarasyp, til tabysyp kettik. Sodan qashan oqýymyzdy taýysyp, aýylǵa qaıtqansha jubymyz jazylmady. Bir aıta keterligi, esh qaıyssymyz tarapynan dostyqqa degen sanaly talpynys bolǵan joq. Barlyǵy óz yńǵaıymen órbip, tábıǵı óris aldy. Sondyqtan da, aramyzdan eshqashan qyl ótip, salqyndyq túsip kórmedi. Árıne, ákelip qosaqtaı berýge bolmaıtyn, ózimizge ǵana tán jeke álemimiz de boldy óz ishimizde. Bul óte mańyzdy nárse ǵoı. Keıde adamdar toǵyspaıtyn dúnıeni toqaılastyryp alyp, sonyń sońynan bir-birimen sıyspaı, alystap ketip jatady. Al, bizde ol bolǵan joq. Únemi jup jazbaı birge júrsek te, sonyń bárinde bas túıistirip alyp, ortaq isterdi ǵana qaýzap, tar aıada shektelip qalmaı, tynys alǵan demderimiz erkin estiler jaqynda otyrsaq ta, kóbinde ózimizben ózimiz bolyp, óz keńistigimizde ońasha qalatynbyz. Qıalshyl kisiniń qyzyǵy ishinde. Jalǵyzdyqtan eshqashan jalyqpaıtynbyz. Bir esepten, muny jalǵyzdyq deýge kele qoımas... qol sozym ǵana jerde janyń qalaıtyn jaqynyńnyń bar ekenin sezip, áldenege rıza kóńilmen jeke otyrǵanda, kóńilge qasha qoıar qaıdaǵy jalǵyzsyraý...

Keıde bir oılap, tań qalamyn: Aıjan óziniń ádemiligin bilmeıdi, ne baǵalamaıdy, boıyndaǵy janar arbaǵandaı jarqyn sıpatyn kóp kózine jaıyp, kórsetkisi kele bermeıtin. Kerisinshe, jurt nazarynan qashyp, qalqaǵa buǵynatyn. El arasynan alys, aýlaqtaý júrgendi unatatyn. Ylǵı da aýasha, tynysh bolǵandy qalaıtyn. Qasynda men bolsam, boldy, artyq tilegi bolmaıtyn. Qashanda ishki áleminiń aıasyna qamalyp, buıyǵylaý kún keshetin. Sondaqtan da, syrtqy dúnıemen qarym-qatynasy bir sydyrǵy edi. Jáne bul qalpynan aryla qoıar túri de baıqalmaıtyn. Degenmen, men qatelesken ekem... ońbaı jańylyppyn. Bul adam bolmysy degenniń qaltarys-bultarysyn qoısańshy! Túbin kórsetpes tuń- ǵıyq ekenin bile tura, dál bulaı bolaryn, tipti, oı- lamappyn... Qaıbir kúni men múlde kútpegen jaǵdaıǵa tap boldym.

– Qudaı aqy, Sáýle!.. Janym, Sáýlem... – dedi bir kúni Aıjan maǵan daýysy dirildep, entige til qatyp. – Sen baıqaısyń ba, osy... men áldebir sezimniń qarmaǵyna ilingen sıaqtymyn? Qudaı aqy, Sáýle!..

Ekeýmiz qalanyń ý-shýynan qashyq, sonaý shalǵaıdaǵy taý qoınaýynda júrgen bolatynbyz. Ol júrek syrlaryn ylǵı da osyndaı ońasha sátterde aqtaratyn. Búgin de myna taptyrmas oraıdy ǵanıbet bilip, jasyryn qoımasyn ashypty... Úni sál aptyǵa shyqqandaı bolǵan soń, burylyp qarap edim, ashyq ajarynda qyp-qyzyl alaý oınap tur eken... janarynda ushqyn. Júzindegi lypyǵan qubylmaly boıaýdy qyz balalardyń ińkárlik otyna alǵash sharpylǵandaǵy qylyqty qymsynysy, álde qýanyshtyń órtep bara jatqan aptap jalyny ekenin ajyrata almaı, bir sát telmirip turyp qaldym. Tek sálden keıin ǵana es jıyp, ary qaraı ne aıtar eken dep artyn baqtym. Shynyna kelgende, bul aıta qalsyn jańalyq edi.

– Joq... men eshteńe baıqamadym, – dedim artynsha álgindegi suraq jaıy esime kelip.

– Ózim de bilmeımin, Sáýle... Men bireýdi jaqsy kóretin sıaqtymyn. Kúndiz-túni jadymnan shyqpaıdy... oılaı berem. Saǵan aıtpaıyn- aq dep edim, bolmady. Júregim jarylyp kete jazdap tur osy turysymda. Qoryqqanymdy, ne qýanǵanymdy bilmeımin. Ózimnen ózim degbirim qashyp, áldenenge asyǵa berem!..

Ol osyny aıtyp, qolymnan shap berip ustaı aldy. Bilezigime jarmasqan jumsaq alaqany órt shalǵandaı eken. Búrmendeı syǵyp, ýatyp barady. Dúleı tegeý- irinniń myna ekpininen áldebir essiz kúshtiń kózsiz qýa- tyn qapysyz tanyǵandaımyn.

İshteı qaıran qaldym. Rasyn aıtsam, onyń aýzynan mundaı sóz shyǵaryn eshqashan kútpegen edim. Jó- peldemede ne derimdi bilmeı, tosylyp qaldym. Dosym- nyń áldekimge óle ǵashyq bolǵany anyq edi. Ony jamalyndaǵy tolqymaly, ońǵaq qubylystardan aıqyn ańǵarýǵa bolatyn. Degenmen, arjaǵymnan qansha tilektes bolyp, shyn qýanyp tursam da, ne túrtkenin qaıdam, ary qaraı qýarlap, eshteńe suramadym. Qulǵanasha qýyp, qazbalasam da, ol sol sátte dáneńe aıtpas edi. Mahabbat qarmaǵyna jańa ilingen yntyq boıjetkender tumsa sezimderin qashanda júrek túkpirine jasyrap, qupıa ustaıdy emes pe... ony oqyǵan kitaptarymnan jaqsy biletin men odan aryǵa barmadym. Dos tutyp, jylt etken bir ushyǵyn shyǵarǵanymen, senimim kámil, maǵan bolǵan jaılardyń bárin qotaryp, aqtarmas edi. Sol sebepti, janyna jaqyn sanap, jip ushyn ustatqanynyń ózine rıza bolyp, estigenderimdi ǵana qanaǵat tuttym. Ózi de odan artylyp eshteńe aıtpady. Qashanǵy ádetinshe kirpikterin qadap, qaıter eken degendeı móldireı qarap az turdy da, ile qyzaryp ketken eki betin qos alaqanymen basa qalyp, burylyp ketti. Sol boıda júgire basyp janymnan uzaı berdi.

Bul bizdiń sońǵy kýrsta oqyp júrgen kezimiz bolatyn.

Kúnder aıalsyz ótip jatty. Men kópke deıin dosymnyń qandaı bir bekzadaǵa yntyq bolyp, ishteı órtenip júrgenin bile almadym. Bilgim kelse de, qalaı bilýdiń amalyn tappadym. Ózinen suraýdy yńǵaısyz kórdim. Ári, tartynshaq qyz jarytyp eshteńe ashpas dep oıladym. Degenmen, moıyndaýym kerek, basty sebep bul emes edi. Aıtyp jetkizgisiz bir túsiniksiz túıtkildiń qursaýyna ilinip, jaǵdaısyz bógele bergenimdi jan-júregim eptep sezetin. Bálkim, ázirge beıtanys álgibir baqytty jigittiń dosymnyń teńi bolmaı shyǵýynan alańdaǵan shyǵarmyn, álde jan serigimdi eshkimge teńgermeıtin ishki qımastyǵymnyń qyzyl órti órship, aıaǵyma tusaý boldy ma eken... bilmeımin, áıteýir, tabanyma tas batqandaı bir kibirtik hal keshkenim áli esimde.

Arada taǵy biraz ýaqyt ótti. Kúnder jyljı kele men onyń bóten kisi bolyp, ózgerip bara jatqanyn baıqadym. Keıingi kezde únemi qıal keship, oı soǵyp júretin bolǵan ol endi burynǵysynan da tuıyqtalyp, syrtyna sybys shyǵarmas bolǵan edi. Júrekke túsken ǵashyqtyq kúıiginen azap shegip, ishteı kúızelip júrgeni anyq-tyn. Áýelde az sóıleıtin qyz, sóıtip, birte-birte demi ishine túsip, tunshyǵyp bara jatty. Bylaıǵy dúnıeniń qyzyǵy selt etkizýden qaldy. Ortamyzdan aýlaq, kerek deseńiz, jaqynbyz dep júrgen meniń ózime kóp jolamaıtyn jańa ádet tapty. Solaısha, úmit pen kúdik ıtjyǵys túsken azapty da raqatty alǵashqy mahabbat sarsańyna enip, tereńine bata berdi.

Ne sebep bolatynyn kim bilgen, keı-keıde ǵana jan tolqynysynyń álsiz ushqyndary janarynan jyltyraı qylaýlap, kún shyqqandaı jadyraı qalatyn. Biraq, onysy uzaqqa barmaıtyn. Bir sátten keıin biltesi taý- sylǵan shamdaı, kóz aıasy kireýkelenip, qarashyǵynyń tereń túkpirindegi aýyr muń qaıta zildenip, eńsesin basa túsetin. Kirpigin qaǵyp-qaǵyp qalsa boldy, ıinin kótertpeı turǵan sol qaıǵy tamshyǵa aınalap, saýlaı jónelerdeı kórinetin. Maǵan eń aýyr tıetini de sol edi. Ol týmysynan qam kóńil, jan álemi jelbezekteı úlbiregen tym názik qyz ǵoı, áldeqalaı ishki arpalysqa tússe, ózin tejeýdiń amalyn tappaı, bar bolmysymen shıratylyp, shıryǵyp ketetin. Sony bilgendikten, men ylǵı da Jaratqannan, ne sebepten bolsyn onyń jylaǵanyn, qınalystan sorǵalaıtyn sorasyn kórset- peýin suraıtynmyn. Sol ádetimnen jazbaı, osy joly da jaman alańdap, soqpa sezim kóldeneń tartqan myna qıyn ótkelden aman ótýin tiledim. Basqa... qolymnan ne kelmek?!.

Onyń jaǵdaıy aıtarlyqtaı aýyr edi. Kún sanap quı tartyp, batyp bara jatty. Túp etekten alǵan zil qaıǵy sanasyna salmaǵyn salyp, bir kún bolmasa, bir kún júrisinen jańyldyrary ábden múmkin edi. Sharasyn kóleńke torlap, túbindegini tanytpas bolǵan qarashyǵynan qýanysh ushqynyn qaıta kóre almaı men de biraz toryǵyńqy kúıde júrdim. Tipti, ony basqa bir dúnıege – aýytqyǵandar álemine aýyp kete me dep qatty qoryqtym. Alda -jalda, solaı bolsa, úlken baqytsyzdyq sonda bastalar edi! Adam ómirinde ishteı joǵalýdan, tiri kúıinde jalǵan dúnıeniń aldamshy jaryǵynan jazyp qalýdan asqan qurbandyq bar ma, sirá?!. Men soǵan alańdaıtyn edim. Onyń dert jaılaǵan janyna em izdep sharq urǵan, kúnnen kúnge júdep, semip bara jatqan múshkil halin kórgende, júregim qan jylaıtyn. Biraq, qutqaryp alarǵa qaıranym taǵy joq edi. Tek syrttaı, tereńinde jatqan arzý-armanyn dos retinde maǵan aqtaryp, sartap bolǵan sary ýaıymynan bir sát bolsa da serpilip, sergýin úmit etip, alysta qala berdim.

Keıde ózimshe birdeńe istep, qolqabys etkim keletin. Biraq, áńgimeni qaıdan bastarymdy bilmeı dal bola- tynmyn. Bas-aıaǵy bilgisiz búrkeýli sharýanyń kún ótken soń bulaı túıini shıelenip, kúrdelilenip ketetinin kim oılaǵan, tóbeden túskendeı baryp top etýdiń eshbir jóni bolaı, qaradaı taryqtym sol kúnderde. Qaramaqqa talaıdan jup jazbaı júrgen syrlastar emes, aramyz áldeqashan ashylyp ketken, ala aýyz jandar edik. Syr bólispegen dostyqtyń dostyq bolyp jarytpaıtynyn men sonda bildim. Sol kezde ańǵaryp, sonda túıdim kókeıime. Biraq, odan ne paıda, ne qaıyr? Eń soraqysy, men ony nemen aldaýsyratyp, qalaı jubatýdy bilmedim. Batyp bara jatqan túpsiz qaırańynan qaıtip sýyryp alýdy uqpadym... Eń bolmasa, sóz bastaýǵa kerekti, qandaı jigitke yntyq bolyp, kimge qol sozǵanyn bilsem ǵoı, shirkin!.. Odan da habarsyz edim!

Sol kúnderi ol maǵan lapyldaǵan qyzyl órttiń ishinde júrgendeı kórindi. Japadan jalǵyz. Keıde qazir de kóz aldyma sol aspandaǵan alaý arasynan eles beredi. Áýeli, aınalasyn obyrlana jalmap, jutyp bara jatqan jalmaýyz ot keledi jalańdap, sodan soń, ushqyndy jalyn ortasynan jazmyshtyń jazýyna qarsylyqsyz kónip, sileıip turǵan dosymnyń sulbasy barandaıdy. Ózin qutqarýdy umytqan, tuıaq serippegen, meńireıe melshıgen kúıinde. Iá, ony aýyr azaptan arashalaý tek Jaratqannyń ǵana qolynan keler sharýa edi. Ańǵarmaı júrip shoq basqan ańqaý qyzdy alǵashqy mahabbat sarsańy solaı salabaǵa salyp, qıyn shekke jetkizgen-di.

Jaǵdaı shynymen qıyn edi. Qıyndyqtyń bir sebebi, tegi, bizdiń eki dúnıege aınalyp, bólinip ketkenimizde jatqan shyǵar, aramyz rasymen de ashylyp, alshaqtaı túsken-tin. Anda-sanda janyna baryp, sózge tartyp, qyzyq-qyzyq áńgimeler aıtyp, nazaryn bólgim keledi-aq, biraq, nege ekenin, jolymdy áldene keskestegendeı, tosylyp qala beretinmin. Bálkim, minezge qanyq, syralǵylyq ta osyndaıda adamǵa tusaý bolatyn shyǵar, ishki bir bógetti attap óte almaı, kidiristep júrdim. Ne ol ózi kelip, tis jaryp, til qatpady. Keıde otyryp, «qandaı qupıalyq bolǵanda da maǵan aıtýy kerek qoı... Biz degen dospyz. Aqyl qosýymyz kerek. Jaman bolsyn deıtin men joq, bilgenimdi aıtyp, qolymnan kelgenin jasar edim. Talas joq, mahabbatta basqadan qaıyr bolmaıdy, degenmen, syr bólisip, pikir almassaq, jelkeden basqan júk sálde bolsa jeńilder edi ǵoı» dep, ózimshe renjıtinmin. Al, onyń qýań tartqan júdeńki júzin kórgende, júregimdi bir aıaýshylyq bılep, jańaǵy ókpemniń qalaı tarap ketkenin bilmeı qalatynmyn. Sonda baryp ózimniń oǵan burtıa qaraýymnyń orynsyz ekenin, ondaı renishtiń qolymnan kelmeıtinin sezip, jaıyma ketetinmin. Sodan, tasyǵan ózen bir kún bolmasa, bir kún arnasyn tabar degen úmitpen áýelgideı tis jaryp, til qatpaǵan kúıimde qala berdim. Biraq, keıin baıqalǵan bir jaı oǵan jiti nazar aýdarýǵa, kózden tasa qylmaýǵa májbúr etti. Tipti, qarap turyp alańdata bastady.

Keıin kele ol sabaqtan túse sala kitaptaryn qushaqtap kózden tasa bolatyn jańa ádet tapty. Sodan túnniń bir ýaǵynda qaıtyp oralatyn. Qaıda baratynyn kim bilgen, áıteýir, tym kesh kelip, esikten mysyqtabandap engen boıda shyraqty jaqpastan tósegine shyǵyp, yń-jyńsyz jatyp qalatyn. Keıde, tipti, kıimin sheshpegen kúıinde aýnaı salatyn. Bul is meniń kóńilime bóten bir kúdik kirgizdi. Ary qaraı jalǵasa berse, túbi jaqsylyqqa aparmasy anyq edi... Basqany bylaı qoıǵanda, ol keshikken kúni mende uıqy bolmaıtyn. İzdeý oıymda bolǵanmen, qaıda baryp qararymdy bilmeı, jolym qıylatyn. Sońynda onyń amandyǵyn bir Allaǵa tapsyryp, óz aıaǵymen kelýin kútip, jaıymda qala beretinmin. Biraq, kózim ilinbeıtin. Qashan tabaldyryqtan attap, ornyn taýyp jatyp, tyndym bolǵannan keıin ǵana kirpikterim aıqasatyn. Talaı ret oǵan mundaı beıbastyqtan tıylýyn eskertip, kónbese, zekip bolsa da betin qaıtarýǵa bel baılaǵanym bar, alaıda, jeme-jemge kelgende, bári de oryn bolmaı, dalada qalyp júrdi. Ony aıtasyz, ol bizdi oıatyp almaıyn dep esikti eppen ashyp, enip kele jatqanda, odan tósegine kóterilip, kórpe-jastyǵyn jóndestirip, qısaıyp jatqanda ózimniń oıaý ekenimdi bildirýge dát ete almaıtynmyn. Nege ekenin, áıteýir, ol týraly oılaǵan oılarymnyń bári iske aspaı qalyp júrdi. Degenmen, kóp ótpeı ony ózine bildirmeı myqtap baqylaýǵa alýǵa bel býdym. Dostyǵymyzǵa qıanat ekenin bile tura, syrtynan ańdyp, tún jarymyna deıin qaıda bolatynyn, qandaı ispen shuǵyldanatynyn anyqtaýǵa bekidim.

Kóktemniń jasyl jelekti jaısań kúnderiniń biri bolatyn. Keshke qaraı synyptaǵy túngi pysyqtaýda óte kóńilsiz otyrǵan Aıjan mejeli mezetti áreń toltyryp, qońyraýdy soqtyrdy. Áldeqalaı bir qaraǵanymda, aldyndaǵy qaǵaz-qalamyn jıyp, esikten shyǵyp bara jatqanyn kórip qalyp, ókshelep ere jóneldim. Sabaqhana ornalasqan alyp ǵımarattyń aldynan uzaǵan soń ol qaqpaǵa qaraı bettedi. Alǵashynda «Múmkin, syrtta bir jerge baryp, áldekimmen kezdesetin shyǵar» dep oılap edim, olaı bolmady. Darbazaǵa taıaı bere baǵytyn kilt ońǵa buryp, ilinbeı qalyń aǵashtyń ishine endi de, jyn jutqandaı ǵaıyp boldy. Júgirip baryp, baspalaı baqylasam, kózime eshteńe shalynbady. Aspan bultsyz bolǵanymen, aınala bulyńǵyr edi. Aı áli týmaǵan shaq. Oǵan jaıqalǵan japyraqtar astyndaǵy qoıý kóleńkeni qosyńyz. Onsyzda býaldyr perde ishinde múlgip turǵan baq arasynyń neshe qabat qalyń munarǵa tunshyǵyp qalǵany anyq. Tumsyqtan ary tanylmas túnekke aınalǵan qorqynyshty mań odan saıyn súrkeılene tústi. Aınala apan aýzyna uqsap qaraýyta úńireıedi. Surqynan sýyq sus órgendeı... Ánsheıinde tyqyr etken dybystan orqoıandaı orǵyp, qoltyǵyma kelip tyǵylatyn Aıjannyń myna zymystan aranyń sumdyq qorqynyshyn eleń qylmaı, aıaǵyn jitirmelete basyp, uzap bara jatqanyna bir turyp tań qaldym. Endi bir jaǵynan, qaıter eken, sonsha aqyl-esten aırylǵanda, ne ister eken degendeı bir tańsyq sezim búıirimnen túrtip, qyzyǵýshylyǵym eselene tústi. Ondaı kezde ańyryp qarap turmaq bar ma, lyp etip ilgeri attap, ańdyp basqan ókshe tyqyryna mólshermen ilesip, alǵa qaraı tartyp otyrdym. Azkem júrgen soń, úı ornyndaı ashyq alańqyǵa kez boldym. Basqa jolmen kelgendikten basynda ańǵarmaı qalyppyn. Artynan bajaılasam, bul jaz kúnderi ózimiz jıi soǵyp, jaǵalaı qoıylǵan arqaly oryndyqta kóleńkelep otyryp sabaq qaraıtyn saıaly alańqaı eken. Sál artamannan oqý ornynyń jańa salynǵan zerthanasynyń aq ǵımaraty kórindi eńse kóterip. Artqy qabyrǵasyn beri berip álginde ǵana myzǵap ketkendeı tyna qalypty. Aıjan ekeýmiz talaı ret kelip, qyzyq-qyzyq áńgimemen neshe tańdy atyrǵan ystyq jer. Biraq, bul joly onyń munda nege qadam tastap, ne izdeıtinin túsine almaı, dal boldym. Aldyda kele jatqan ol alańqyǵa ótti de, arǵy jaqtaǵy záýlim úıdiń úlken terezeleri anyq kórinetin kóldeneń oryndyqqa baryp bókse basty. Sol sát «ol áldekimmen osy arada kezdesýge ýádelesken bolar» degen oı keldi basyma. İzinshe jiti qımylmen taqala tústim de, taıaý mańnan onyń áldebir kórikti jigitpen qushaq aıqastyra qaýyshýyn kúttim. Tereńimdegi tasa pıǵyldyń áseri bolar, kenet júregimniń ózinen-ózi atqalaqtap soǵyp ketkenin sezdim. Álden ýaqyttan keıin áreń basylǵandaı boldy keýdemdegi bulqynys.

Mezgil zyrlap ótip jatty. Bul aralyqta ony izdep kelgen eshkim bolmady. Qarsy aldyndaǵy aq shańqan úıden kóz almaǵan ol bıiktegi jaltyr áınekterge emine telmirgen qalpy qyımylsyz otyra berdi. Jan-jaǵyna eleńdeý, jaltaqtaý atymen bolǵan joq. Áldeqashan uıyqtap qalǵandaı, qadaǵan jaǵynan qarashyǵyn almaǵan kúıi qybyrsyz qaldy. Qorqý-úrkýdiń sanasynan  múldem shyǵyp ketkeni kórer kózge ap-anyq urylyp turdy.

Bir aýyqtan keıin áldeqaıdan aǵash bastaryn baıaý terbep, japyraqtardy jeńil jelpip jel ese bastady. Kóp ótpeı titirkenip, ózimniń tońa bastaǵanymdy sezdim. Kún jyly bolǵanymen, kókektiń sońy – tún salqyn edi. Álginde jataqhanaǵa baryp, qalyńdaý birdeńe kıip almaǵanyma ókindim. Degenmen, búgin qalaıda aqyryna deıin shydaýym kerek edi. Sony qaperge alyp, tisimdi tisime basyp, sońyna sheıin tózýge bekidim. Qol sozym jerde otyrǵan Aıjanǵa janym ashydy. Óıtkeni, ol da jalań bolatyn, menen arman bolyp jaýraǵany aıdan anyq-ty. Boı titirkenip, búrise túsken bir áredikte, «ony ertip keteıin» degen bir nıetke keldim de, artynsha óıt- sem búgingi ishki maqsatymnyń oryndalmaı qalatynyn, talaıdan beri mazalap júrgen kúrmeýi qıyn túıtkildiń sheshilmeı qalatynyn eskerip, tabanda aınydym.

Al, ol bolsa, bylaıǵy dúnıeni birjola esten shyǵar- ǵandaı, qaraǵan jaǵynan júzin almaǵan qalpy otyra berdi. Bet sharpyǵan shińiltir syzǵa, tipti, eleń eter emes... Sodan kóp ótken joq, ol tosyn qozǵalyp, kútpegen qımyl jasady. Bireý jambasyna biz suǵyp alǵandaı, ornynan atyp turdy da, aldyna qaraı birneshe qadam attap baryp, kilt toqtady. Qarsy tarapqa jalt qaraǵanda kórdim: záýlim ǵımarattyń tórtinshi qabatyndaǵy kógildir perdeli terezeniń shamy «jarq» etken eken. Arjaǵynda júrgen áldekimniń keýde kóleńkesi shyraq jaryǵynda ary-beri ótip qalbańdady. Álden ýaqyttan keıin kólbeńdegen kómeski sulba beri qaraı jaqyndap keldi de, perdeni syryp, artynsha terezeniń bir qanatyn ashyp, bilegin sozyp, eńkeıe bere qolyndaǵy áldeneni syrtqy jaqtaýǵa qoıdy. Sáp sala qaraǵynda anyq tanydym: ol bir qumyra jańa búr jarǵan qyzyl raýshan gúli edi. Dál basyp ajyrata almaǵanymmen, men bul istiń astarynda úlken jumbaq jatqanyn aıqyn ańǵardym. Shynymen de, bul onsha qarapaıym is emes edi. Endi ǵana sheshek atqan kórkem ósimdiktiń nart tústi ashyq qaýashaǵy maǵan qıys tóbeden túsken aq sáýleniń jaryǵynda nurǵa bólenip, odan saıyn kóz tartyp, lapyldap janyp turǵandaı kórindi. Meniń oıymsha, ol, sóz joq, álemdegi barsha sulýlyqty qushaǵyna alǵan kirshiksiz mahabbattyń jalǵyz- qara nyshany. Sondaı bir úzile úzdikken ińkar sezimdi tolyq qalpynda jetkize alar aıshyqty belgi-tin. Adam balasynyń barlyǵy birdeı gúldi súıedi. Onyń naqty sebebin men anyq aıtyp bere almaımyn... bálkim, ádemiliginen shyǵar... sulýlyǵynan bolar... biraq, bul joly kórgen gúlimniń yntyqqan ystyq kóńildi qarsylyqsyz qabyl alǵan izgi tilek rásimi, sonyń anyq áıgisi edi. Nege olaı bolǵanyn kim bilgen, men kenet óz-ózimnen tebirenip kettim. Sol aralyqta baǵanaǵy titirkenip, qaradaı qaltyraǵanymdy umytyp ketippin... Álden ýaqyttan keıin óz-ózime kelgende, qalyń aǵash arasynan shyǵyp, jataqhanaǵa qaraı súırele basyp, jalǵyz kele jatqanymdy bildim. Shamasy, álginde óz kózimmen kýá bolǵan dosymnyń shyn baqytyna qýana súıingende qobaljyp, ornymnan turyp ketsem kerek...

Sol túni men tań atqansha kirpik ilmedim. Menen kóp keıin kelgen Aıjannyń da aýnaqshyp uıyqtaı almaǵanyn sezip jattym. Túnniń bir mezgilinde ol qystyǵyp jylady. Eren qýanyshyn júregine sıǵyza almaı, egile óksigen bolar... Artynan kórpesimen basyn búrkep, dymyn shyǵarmaı tunshyqtyryp aldy.

Ertesi men, nege ekenin ózim de bilmeı, baq arasyndaǵy álgi alańqyǵa jáne bardym. Túndegi táleıli oryndyqty taýyp, Aıjannyń ornyna jaıǵastym. Aıaqtyń asty usaq qaǵaz qıqymdaryna tolyp ketipti. «Jyrtylǵan hat!» degen oı keldi maǵan.

Kúnder taǵy da aıalsyz ótip jatty. Bir ǵajaby, Aıjan sodan birneshe kúnnen keıin burynǵydaı tún jarmyna deıin joǵalatyn ádetin kilt doǵaryp, esesine, kúndiz aýla syrtyna shyǵyp ketip, sodan kesh bata biraq qaıtatyn basqa bir daǵdy bastady. Qaıda baratynyn kim bilgen, áıteýir, burynǵy túnerińki qalpynan bir jazbaǵan kúıinde kúnderin jalǵastyra berdi. Qalaı ekenin, ótkende kózaıym bolǵan isterden keıin jaǵdaıy ońalyp, barlyǵy ornyna keler degen úmitim aqtalmady. İs aıaǵy suıylyp, qurdymǵa ketip bara jatty. Jelkesinen basyp turatyn baıaǵy zil salmaq áli jeńildemegen bolar, sol synyq, muńly keıpinen bir aınymady. Serpilip, sergimedi. Men de tańdanystan ary asa almaı, ala kóńil halde artyn baqtym. Qolymnan óńge keleri de joq edi.

«Basy aýyrmaǵannyń Qudaımen isi joq» degen, tegi, ras sóz. Bireýdiń janyn jegen azabyn ekenshi bireý qaıdan bilsin... Qansha jaqyn dospyz degenmen, men de eshteńeni anyq paıymdaı almadym. Syrtynan baǵyp qana ýaqyt ozdyrdym. Keıin bildim, osy aralyqta sabaqtastar arasyna Aıjan týraly ár qıly áńgimeler tarapty. Egiz qozydaı etene ekenimizdi bilgendikten, maǵan batyp tis jarmaǵan sıaqty... barlyǵy kún ótken soń qulaǵyma jetti. Sypsyń sózde toqtaý bolǵan ba? Aı artynan ashyqqa shyǵyp, málim boldy. Áýeli «onyń júıkesi tozǵan, aýytqyǵan» degen sybys múńkipti. Kúnde bet kórisip júrgender arasynda solaı deýge de dáti baratyndardyń tabylǵany ǵoı... buǵan endi ne dersiń?.. Taǵy bir el aqtaǵan laqpa sóz – taıaýda onyń qalalyq emhana qaqpasynyń aldynan qara kórsetkeni bolypty. «Nege oqý ornynyń emhanasyna kórinbeı, alysqa barady?» degen kúdik mazalaǵan syńaıly álgi sekemshilderdi. Onda turǵan ne bar ekenin, sonymen baılanystyryp, aldyńǵy qańqý sózderdiń rastyǵyn dáleldep, kóz jetkizip úlgerýshiler de tóbe kórsetken mańaıdan. Bundaı kezbe qaýesetti naqty bireýdiń aýzynan estimegen soń, eshkimge tıise almaıdy ekensiń... ishten tynyp, sharasyz kóndim bárine. Degenmen, keıin Aıjannyń emhana jaqty jıi jaǵalap, jol tozdyryp júrgenin ózim de baıqap qaldym da, qaradaı ish jıdym. Jurt aýzyndaǵy jorytpa áńgimeniń beker bolmaǵany ǵoı, sonda. Alaıda, mende jeńil sózge jelp etetin jelikpe ádet joq edi. Dosymnyń ol mańǵa nege iz sýytpaı soǵa beretininiń mán-jaıyn anyq bilmegendikten, ne derimdi bilmeı, demimdi ishimde tunshyqtyrdym. Suraýǵa, tipti, dátim barmady. Ne dep suraısyń ózi qam kóńil adamnan.

Arada bir jetideı ótken bir kúni stýdentter arasynda «Ardaı muǵalim qaıtys bolypty!» degen sýyq habar tarady júrek qaryp. Sonda baryp Ardaı muǵalimniń zerthana ǵımaratynyń tórtinshi qabatynda turatyny esime kelip, selk ettim. Byltyr ǵana shetelden oqý taýsyp kelip, bizdiń zerthanalyq synaq-tájirıbemizge jetekshilik etetin oqytýshy bolyp ornalasqan jap-jas jigit edi. Aıjannyń kókeıin tesken armany sol bolǵany ǵoı sonda! Átteń, baqytsyz dosym, aıryldyń endi... máńgilikke!

Qaısy bir tereńimnen lyqsı kóterilgen kúshti óksik órlep kelip kómekeıime tas bolyp kepteldi de, sol arada túıilip turyp qaldy. Alǵashqy sátte ne isterimdi bilmeı, bir aýyq ári-sári bolyp bógelip qaldym da, artynsha tez es jıyp, kóz jasymdy kól qylǵan qalpymda artyma burylyp, júgire jóneldim. Jan ushyryp Aıjandy izdedim. Apash-qapashta aqylymnyń adasqany sol shyǵar, qaıda barsam ańyrap aldymnan shyǵaryn qaperime almappyn. Tóńerekti túgel tintip, eshqaıdan kezdestire almaǵan soń, aqyry qas qaraıa baq arasyndaǵy álgi alańqyǵa barsam... sonda eken. İlbip basyp taıaı bere toqtaǵanymda, qorqynyshtan ne aıaýshylyqtan ekeni belgisiz, dir-dir etip tizemnen jan qashyp, qalqıǵan qur súlderim ǵana qaldy. Burylǵan sátinde kúńirene jetip, bas saldym dosymdy. Onsyzda sora-sora bolyp solqyldap otyrǵan ol meni qushaǵyna alǵanda arqa súıer arysyn jańa tapqandaı, áýelgiden beter bolyp tıegi aǵytylyp, al kelip aqtaryldy deısiń! Egile eńirep, solyǵyn basa almaı uzaq jylady.

Bul qaıǵy Aıjanǵa tym aýyr soqty. Ardaı muǵalim- men aradaǵy qatynasynyń qaı deńgeıge jetkenin kim bilgen, áıteýir, oǵan ábden baýyr basyp alǵany anyq edi. Biraz kúnge deıin nár tatpaı, qara tutty. Aýzyna as aparyp, tamaq ishpegen soń aıtqanym ǵoı, bolmasa, ondaı... tilin tistep jatyp alýdyń qara tutý ne basqa ekeninen men qaıdan bileıin... ondaı eski yrymdy Aıjan da estimegen bolar... Alaıda, soǵan jeteqabyl qasiret shekti. Týmysynan tuıyq, buıyǵy jannyń qaıǵysy da aýyr bolady eken, talaı kún eseńgirep, bas kótere almady...

Oıda joqta baqytsyzdyqqa tap bolyp, azap arqalap qalǵan adamdaǵy qaıdaǵy daıyndyq?.. Aıjan eń sońǵy, oqý taýsý synaǵyna qatynasa almady. Kim bolsa da, álgibir ashyq aýyz áýlıe eken, kóp ótpeı Aıjannyń júıkesi syr berip, aıtqan sózderinen eptep qalypsyzdyq baıqaldy. Muny, árıne, ózi de, bylaıǵylar da bilgen joq, dáriger aıtty. Qansha degenmen maman emes pe, jer túbindegini sezipti...

Jar degende jalǵyz dosyńnyń, onda da anaý- mynaý emes, bet bitkenniń sulýy, toqsan qyzdyq baǵasy bar kórikti jannyń aıaqasty jartykesh adamǵa aınalyp qalýy qandaı aýyr deseńizshi! Men talaıǵa deıin qa- byldaı almadym. Kópke sheıin senbeı júrdim. Tek kóp ótpeı keıbir shetin qylyqtaryn óz kózimmen kórgen soń, sharasyz nandym. Qaıran aı sıpatty Aıjan, qaıteıin seni?! Seni oılasam, júregim áli kúnge qan jylaıdy... ishim ýdaı ashıdy. Keler me eken dúnıege taǵy ózińdeı bir asyl jan!

Taǵdyrdyń salǵanyna ne shara?! Basqa amal bolmaǵan soń, uzatpaı úıine habar saldyq. Birjola úmit úzýge bolmas edi, «emdelsin, qaralsyn... saqaıǵandaı bolsa, kelesi jyly kelip, emtıhan tapsyrsyn» dedi oqý orny. Sony kóńilge medet tutyp, jylap-syqtap attandyryp qoıdyq aýylyna. Bir ókinerligi, sol jolǵy qımastyqpen aıqasqan qushaǵymyz sońǵy qaýyshýymyz eken... Keıin habar alysyp, qatynasa almadyq. Qalam alyp, hat jazyp edim, jaýap bolmady. Kelesi jylǵy emtıhanǵa kelgen-kelmegenin de bilmeımin. Jolǵa shyqty degen naqty aqpar bolmaǵan soń, aýyl alys, jer shalǵaı... barý da qıyn edi. Sol kúıi únsiz kettik. Degenmen, júregim birdeńeni sezedi... arjaǵymda bir úreı bar... arada qanshama jyl ótken búgingi kúnde de... boıymdy bir qorqynysh bıleıdi.

Biraq, soǵan qaramaı, ımandaı shynym, men ony eshqashan umytqan emespin. Umytpaımyn da. Kerisinshe, ony únemi eske alyp turamyn. Óıtkeni, ol meniń jar degende jalǵyz dosym ǵana emes, jalyndaǵan jastyǵym ǵoı... janyp turǵan jas kúnim! Sondyqtan da, ólerdeı saǵynyp, úzile ańsaımyn. Qaýyshqym keledi! Dosymmen ǵana emes, arman bop alys qalǵan jastyǵymmen de... bárimen.

Ótken kúnder týraly oılasam-aq boldy, tutas tulǵasy nurdan jaralǵandaı múláıim qyzdyń ásem beınesi kóz aldyma súzilip kele qalady. Ýyljyǵan súıkimdi qalpynda jaqyndap kelip, jymıǵandaı bolady. Biraq, onysy maǵan bir túrli ótirikteı sezilip, sol sát júregim ıne shanshylǵandaı shanyshqaqtap ketedi. Artynsha ózi- me qadalǵan jáýdiregen qos janardan eńsesin basyp turǵan zildeı aýyr muń kórem. Sodan esime qaı-qaıda- ǵylar túsip, únsiz otyryp, uzaq-uzaq qıaldarǵa shomam. Azdan soń óz-ózime kelgende, qaradaı egilip jylap otyrǵanymdy ańdaımyn.

O, qaıran, Aıjan... qaıteıin seni?!..

---