InfoHub Logo

Kún jylynyp, jer degdidi. Aq adyrlardyń qyrtysyn adamdar aýdarystyra bastady. Kókjıekpen qabysqan osy bir ulan-ǵaı̆yr jazyq dalaǵa tuńǵysh ret dán sebildi. Bıdaı̆ uryǵynyń munda sebilgen badanadaı̆ dánderi tyń jer qushaǵynan qýat taýyp, jaı̆qala ósti. Jalpaq jazyqtaǵy egistiń shıratylǵan jasyl tolqyny kúzge qaraı̆ reńin ózgertti de, sary teńizdeı̆ shaı̆qalyp, shıryǵa yrǵatyldy. Jel úrlese úkideı̆ bulǵańdap, kúnge shaǵylysa terbetiledi. Etegi qumdaq jaǵalaýǵa soqtyqqan balań tolqyndaı̆ jybyrlaı̆ tolqıdy. Boı̆shań sabaqtar jel yǵyn baǵyp, qalaı̆ shaı̆qasa, solaı̆ qaraı̆ maı̆ysady, qasqaı̆yp qasaryspaı̆dy. «Ýaqyty toldy ǵoı̆. Endi qaýyzdaǵy asyl dánderim tógilip ketpese eken» dep tilegendeı̆, aı̆nalasyna jaýtań-jaýtań qarasady.

— Shydańdar, balapandarym, az ǵana kúnge shydaı̆ turyńdar! — deı̆di basqalarynan boı̆shańdaý bir sabaq báı̆ek bolyp. Bul tyń jerge alǵash qonys tepken Ata sabaq edi. Ol shanaq qaýyzynan atqyp shyǵyp, domalaı̆ jónelgisi kelgendeı̆, qaýyz saǵasynan tumsyqtary jylt-jylt etip, qyltıa kóringen dánderine basý aı̆typ, sabyr tileı̆di: «Asyqpańdar, bóbekterim! Asyǵystyq arandatady!».

— Keń dúnıege shyǵatyn mezgilderiń de taıady, — dep qostaı̆dy taǵy bir boı̆shań sabaq.

— Mynaý qunarly ólkeniń nárin emizip, jetildirdik senderdi. Asylymyz, tuńǵysh dánimiz, qýanyshymyz sendersińder! Kóretin qyzyqtaryń alda!

— Sonda ne bolady? — dep shýyldasa suraı̆dy shanaq qaýyzyndaǵy dánder tańdanysyp.

— Sol kún jetkende deneleriń kún sáýlesiniń ystyq tabyna qaqtalady da, qońyrqaı̆lanyp shyǵa kelesińder. Altynǵa malǵandaı̆ jaltyldaı̆syńdar. Sirkiregen jańbyrdyń jyly tamshylaryna shomylasyńdar.

— Oı̆, qandaı̆ qyzyq! — dep, qushtarlana jamyrasady dánder typyrshyp. — Tez shyqsaq eken, syrtqa!

— Já, já!.. Asyqpańdar oǵan! Ár istiń óz kezegi, mezgili bolady.

— Syrtqa shyqqannan keı̆in kóretin qyzyǵymyz qandaı̆? — dep, qarystaı̆-qarystaı̆ salaly masaqtardyń qaýyzdaryn syqyrlatty bir top dán dabyrlap.

— Eń aldymen bizdi baptap-baýlyp, osy halge jetkizgen adamdardyń aıaly alaqanyna túsesińder.

— Onan soń she?..

— Sonan soń ba, adam naǵyz qýanyshqa bastaı̆dy.

— Al adam qashan keledi?

— Az ǵana shydańdar. Jaqyn arada kelip qalar...

— Nege asyqpaı̆dy?.. — dep tyqyrshydy shanaqtaǵy dánder.

— Sonsha uzaq kúttirgeni nesi eken?..

— Sender bosqa aptyqpańdar. Adam ár istiń ýaqytyn biledi.

Senderdiń ósip-óngen kúnderińniń bárin eseptep júr. Mezgili tolǵan soń jetip keledi.

— Adamnyń qamqorlyǵy qandaı̆ bolady?

— Adamsyz dán ataýly óngenimen, qyzyqty kún kóre almaı̆dy. Eger onyń qolyna jetpeı̆, dalada qalsań, quryǵanyń. Kúzdiń sýyq jańbyry shylqyǵan sýǵa malshytady da, yzǵarly qys kelgen soń úskirik uryp, jalańash deneńdi aıaz qarıdy. Siresip, qatqan terideı̆ sopıyp, qańǵyrlaı̆syń. Sóı̆tip jatqanyńda kún jylynyp, shýaǵy mol kóktem keledi. Bul kezde boı̆yńda basyńdy kótererlik áliń de qalmaı̆dy. Qara topyraqtyń jyly qushaǵyna qaı̆ta kirgenińmen, dińkeń quryp, qybyrlaı̆ da almaı̆syń. Laı̆sań batpaqqa batasyń da, súı̆egiń shirıdi.

— Oı̆, sumdyq-aı̆!.. — deı̆di dánder tiksine, deneleri titirkenip. — Endeshe, adamdy kúteı̆ik asyqpaı̆!

Úreı̆i ushqan dánder qaýyzdaryn oranyp, buǵa túsedi.

— Iá, tózim kerek, — deı̆di masaty qarystaı̆ boı̆shań sabaq yrǵala shaı̆qalyp.

— Senderdiń asyl qasıetterińdi kóziniń qarashyǵyndaı̆ saqtap, aıalaı̆tyn — adam ǵana.

Kúnder ótip jatty. Ábden tolysyp, badanadaı̆ torsıǵan dándi egis alqaby ózderin baptaǵan adamdy taǵatsyz kútti.

Bir kúni tańsáride jer solqyldatqan joı̆qyn dúbir estildi. Manaýratqan uı̆qy qushaǵynda jatqan alqap óre túregeldi. Raýandap súzile atqan tańnyń nury mol. Jer ústi balbyraǵan tynyshtyqqa bólengen edi. Boı̆shań sabaqtar moı̆yndaryn sozyp, jan-jaǵyna ózeýreı̆ qarasady.

— Bul ne? Bul ne? — desip, úrpıise degbirsizdenedi tosyn dúbirden shoshyp oıanǵan dánder.

— Á, mezgil de jetken eken! Shoshymaı̆-aq qoı̆yńdar, bul jaqsylyqtyń nyshany! — deı̆di boı̆shań Ata sabaq qýanyshpen jaı̆rańdap. — Mine, bizge adam kele jatyr!

— Adam degen sonshama alyp pa? Búkil jer-dúnıeni solqyldatyp jiberdi ǵoı̆?

— Iá, adamnan qýatty, adamnan asqan alyp joq! — dedi Ata sabaq basyn joǵary kóterip, shalǵaı̆ǵa kóz júgirtip. — Endi, asyl dánderim, senderdi sol meı̆irimdi adam jınaýǵa kirisedi. Bizdiń bir-birimizden ajyrasar shaǵymyz jetti. Óz betterińmen eńbek etetin kúnderiń týdy!

— Sendersiz biz ne isteı̆ alar ekenbiz?.. — dep muńaı̆ysty qaýyzdaǵy dánder.

— Úı̆renesińder! Tirshilik zańy solaı̆, balapandarym! Bizdiń ornymyzdy sender basasyńdar. Ala jazdaı̆ aptapqa kúı̆dirmeı̆, ańyzaqqa soqtyrmaı̆ saqtadyq.

— Endi bizdiń ne isteýimiz kerek? — desip, qaýyzdy syqyrlata abyrjyǵan dánderge sabaqtar jón siltep, túsinik berip jatyr.

— Senderdi meı̆irimdi adamnyń qolyna tapsyramyz. Adam baptaı̆dy, mápeleı̆di. Tek óz qasıetterińdi boı̆laryńda saqtańdar. Sonda ǵana qunarly nan bolasyńdar! Sol arqyly adamǵa kúsh-qýat darytasyńdar. Sóı̆tip, adammen birge ómir súresińder. Bir túı̆ir dán jerde qalmaı̆dy, qadirleriń artady, el ardaqtaı̆dy.

— Solaı̆sha, biz máńgi ómir súremiz be?.. Nan bolmaǵanymyz she?..

— Al jaýyn tıip, sý ótpeı̆tin qambaǵa barǵandaryń, kóktemdi kútińder! Qar erip, jer syzy degdigen soń, adam qaı̆tadan jer qushaǵyna sebedi. Qara topyraqqa tamyr jaı̆yp, qaı̆tadan qaýlap ónesińder de, urpaq órbitesińder. Bir túı̆iriń myńǵa, myńyń mıllıonǵa aı̆nalasyńdar. Biz de o basta bir-bir túı̆ir dán edik...

— Bizdi ósirdińder ǵoı̆! — dep erkeleı̆ daýystady dánder.

— Mıllıard-mıllıard shoǵyrmen sender ósip shyqtyńdar. Adam Mıllıard dep at qoı̆dy senderge. Budan bylaı̆ da adamnyń baptaýymen birden-birge aýysyp, máńgilik ómir súresińder. Qýattaryń sarqylmaı̆dy.

Jer solqyldatqan dúbir jaqyndaı̆ berdi. Tańnyń qyzyl araı̆ shuǵylasyna bólengen sary bıdaı̆ japyrlaı̆ óre túregelip, adam tobyn qarsy aldy. Alyp kombaı̆ndardan qarǵyp-qarǵyp túsken adamdar tolqyndana shaı̆qalǵan bıdaı̆dyń shetine kelip, qarystaı̆-qarystaı̆ masaqtardy aıalaı̆ sıpap-sıpap qoı̆dy.

Kózinde qýanysh ushqyny oı̆naǵan kombaı̆nshy oraq saldy. Jaı̆qalǵan bitik bıdaı̆dyn top-tolyq sabaqtary kombaı̆n oraǵyna qaraı̆ talasa-tarmasa japa-tarmaǵaı̆ lap qoı̆ysty. Dánder tordan bosaǵan torǵaı̆daı̆ qaýyzdarynan yrshyp-yrshyp shyǵyp, oı̆naq salyp shorshyp júr. Jotalary kún sáýlesine shaǵylysyp, marjandaı̆ jalt-jult etedi.

— Joldaryń bolsyn, joldaryń bolsyn! — desip, qushaqtasa óbisip, qoshtasady bir-birimen. Dánder keń dúnıege qulash urǵandaı̆ topyrlasa dúrligedi. Ózderiniń jańa ómirin bastaǵandaryna máz. Qýanysh tasqynynda jaı̆qalysady:

— Raqmet, altyn sabaqtar! Úmitterińdi aqtaı̆myz! — desedi dánder uzaǵan saı̆yn daýystaryn kótere aı̆qaı̆lasyp.
Tús aýa kezek kelip, kombaı̆n oraǵyna jantaıa ketken Ata sabaq óz qushaǵynan atyp shyqqan dánderdiń arqasynan qaǵyp-qaǵyp qoı̆yp:

— Al, qosh bolyńdar, asyl balapandarym! — dedi shattana daýystap. Sýsyldaǵan saban qushaq-qushaǵymen dýdarlana syqyrlap baryp, kombaı̆nnyń shómelegishine tústi de: «Ýh!» — dep, raqattana dem aldy. Erke dánder jaı̆paq taqtaı̆dy dúbirlete oı̆naq salady. Kún nuryna keýdelerin tosa, altyndaı̆ jaltyldap, kombaı̆n shanaǵyna quı̆ylady.

Adamdar da máz, jer de máz. Kombaı̆n shúmeginen sýdaı̆ saýlaǵan myń san dánder mashınaǵa tıelip, úlken qyrmanǵa quı̆ylady. Sol jerde bári toǵysyp, birin-biri quttyqtaı̆ qushaqtasady. Sýsı jylysyp, oı̆naq salady, shattana ándetip, syqylyqtap kúlisedi.

Qazaq dalasynyń ulan-ǵaı̆yr tyń tóriniń arshyn tósinde Mıllıard putpen sanalatyn dánder tuqymy tuńǵysh ret jaryq dúnıege osylaı̆sha endi de, keń dalada osylaı̆sha órbip, jyl saı̆yn molaıa berdi, molaıa berdi.

---