InfoHub Logo

Daladan jyly lep esti. Adyrlardy japqan qalyń qar bir aptanyń ishinde sabyndaı kópirship eridi de, alashabyrlanǵan qyr-qyrqanyń býy burqyraı bastady. Aýla men esik aldy, qora mańy edáýir qurǵap qalyp edi, kúnshýaqqa otyratyn qarttardyń qarasy kóbeıdi. Balalar da jadyrap sala berdi. Degdigen alańqaılarǵa toptanyp, dop qýýǵa kirisken-di.

Jurt kóńili kóterińki. Bireýi esik aldyndaǵy aryqty tazalap, bireýler tal-teregin otap, qaýyrt qımyl dúbiri aýyl áreketinen anyq baıqalady.

— Anaý jaryqtyqtar bıyl óz ornyna keler me eken, Naýan? — dedi úı artyndaǵy aryqty arshyp, demalyp otyrǵan kisiniń qasyna kelip, tize búkken uzyn boıly qara shal.

— «Qus jolynan adaspas» deıdi ǵoı. Keletin shyǵar.

Naýan qart úıden shyǵyp, dalaǵa bettep bara jatqan taldyrmash aqquba balaǵa:

— Soltan, áı, Soltan! — dep daýystady.

— O ne, ata?

— Anany baıqap qoıshy, balam — dedi atasy úlken aǵashtyń butaǵyna bekitilgen oıynshyq úıdeı ádemi uıany nusqap. — Qus keler mezgil boldy. Búlingen jerleri bolsa, jóndeı sal.

— Jaraıdy, erteń mektepten kelgen soń qaraıyn! — dedi dop oınap júrgen balalarǵa tyqyrshyǵan Soltan.

— Erinshektiń erteńi bitpes!

— Erteń qaraımyn, ata, erteń!

Jylystaı uzap bara jatqan balaǵa zilsiz qaraǵan Naýan qarıa basyn shaıqady da, úndemedi. Ol kisiniń uıaǵa erekshe iltıpat kórsetetin sebebi bar. Uıany kenjesi Álim ornatqan. Ol qazir áskerı mindetin ótep júr. Álim sheber jigit edi. Úı ishindegi ústel-oryndyqtardyń kóbi sonyń qolynan shyqqan. Biraq Naýan qarıa myń uıaǵa qaraǵan saıyn balasynyń sol kezdegi meıirimdiligin súısine eske alatyn.

Byltyr qystyń aıaǵy sýyq bolyp, qarly boran soǵyp, aıaz qysyp turdy. Uzyn-uzyn kók terekterdiń basyna qonaqtaǵan qarǵalardyń tań atqanda japyraqtaı bop jerge tógilip qalǵanyn kórdi jurt. Jumysqa shyqqan Álim de burylyp qarap edi, bir qaratorǵaıdyń jantalasa typyrshyp jatqanyn baıqady. Ol júgirip baryp, kóterip aldy da, qoınyna tyǵyp, úıine ákeldi. Qaratorǵaıdy bólmesindegi peshtiń túbine qoıyp, jem shashyp, esikti kilttedi. Keshke kelip qarasa, álgi qaratorǵaı úı ishinde asyr salyp júr eken. Álim órnektep turyp kip-kishkentaı úıge uqsaǵan uıa jasady. Kún ashylyp jylynǵannan keıin Álim uıany úı artyndaǵy aǵash basyna bekitti. Sol uıadan ushyp shyqqan qaratorǵaılardy «Álimniń qaratorǵaılary» dep atap ketti jurt. Jańaǵy qarttyń Naýan qarıaǵa aıtyp otyrǵany da sol qaratorǵaılar edi...

Kún bata aýa raıy kenet buzylyp, aspandaǵy qalyń bult japty da, túnge qaraı úskirik jelmen aralas qar qyraýlady. Bara-bara yzǵar kúsheıip, japalaqtaǵan qarǵa aınaldy.

Keshke taman mektepten qaıtqan Soltan aldynda ketip bara jatqan eki shaldyń aýa raıy jaıly, myna qardyń qarqyny týraly ángimelerin estip qaldy.

— Qanshaǵa barar deısiń, qaıtqan qus qanatynyń lebi ǵoı.

— Týǵan jerin saǵynǵan qus mekenine jetkenshe asyǵyp, ekpindete ushqanda qanatynan jel turady deıtin burynǵylar.

— Sol — osy. Muny qazaq «Qusqanaty» deıdi.

Soltan munyń mánisin túsinbedi. Biraq osy syrdy bilýge yntyqtyrǵan qushtarlyq bıledi. Esik aldynda ústine jabysqan jylbysqy qardy qaqty da, úıge kirip, tez sheshindi. Álgi estigeniniń mánisin atasynan suraýǵa asyqty.

— Ata, — dedi qasyna otyra qalyp, — jańa Myrzabaı atam men Omar atam ketip barady eken. Myna qardy qus qanatynyń sýylynan paıda bolǵan deıdi. Sol ras pa?

Naýan qarıa kóp jaılarǵa qanyq kisi edi, nemeresin qushaǵyna qysyp, mańdaıynan súıdi de, túsindire bastady.

— «Naýryz — yrystyń basy» deıdi qazaq. «Sáýir bolmaı, táýir bolmaıdy» degen sóz taǵy bar. Óıtkeni, jan-janýarlardyń kúlli qımyly kóktemnen bastalady. Jerge shóp shyǵady. Astyq egiledi. Mal tóldeıdi. Qus jumyrtqalap, balapan basady. Munyń eń sońǵy qar bolýy haq, balam. Osydan ári kún jylynyp, tolyqsyp, jer-dúnıe jadyraı beredi. Ushqan qus, júgirgen ań óz tirshiligine kirisedi. Bizdiń jaqtyń qysy qatty bolǵan soń, qustardyń jyly jaqqa ketip qalatynyn óziń de bilesiń. Bul jóninde kitaptaryńda da jazylǵan. Qustar ósip-óngen jerine qaıta oralady. Ózine qamqor adamdardy ańsap, tez kórisý úshin aıanbaı qanat qaǵady. Uzaq sapar ústinde mekenine qaıtar mezgildi zaryǵa kútken qus bar qaıratyn boıyna jıyp alyp, keýdege toly yntyzarlyqpen enteleı ushady eken. Qustyń sol qýatty qanat qaǵysynan joıqyn ekpin turyp, jer betin úskirik jel bolyp jelpıdi eken. Áli de bolsa yzǵary taıa qoımaǵan shyńyltyr sýyq qustyń deminen shyqqan ystyq býdy qatyryp, qar boratatyn kórinedi. Myna sebelep urǵan qardy qus qanatynyń lebi deıtin sózdiń máni de osylaı, qaraǵym. Bul uzaqqa sozylmaıdy. Alǵashqy keletin qus — qaratorǵaı. Olarǵa qamqorlyq jasaý kerek. Paıdaly qus. Keshe uıany qaraı sal degenim de sol. Byltyrǵydaı sýyq bola qoımas, kún jyly ǵoı. Álim aǵańnyń torǵaılary da keledi. Uıasy daıyn tursa, qalaısha qýanbasyn!..

Soltan keshegi oıynǵa qyzyǵyp, uıany qaramaǵanyna ishteı qatty qysyldy.

Sol kúni ol erte oıandy. Qar áli qylaýlap tur eken. Qyrbyqtanyp, jer betin japqanymen, erip ketip jatyr. Syrtqa shyqqan bette Soltan úı artyndaǵy jýan aǵashtyń butaǵyna ornatylǵan uıaǵa órmelep shyǵyp, tekserip qarady. Aýlada júrgen atasy:

— Bútin be eken? — dep surady daýystap.Soltan basyn shulǵyp, kúlimdep turdy.

---