InfoHub Logo

... Báseń batyrdyń ortanshy uly Matyny qulaq estıtin, at aıaǵy jetetin jerdegi elder óte syılap, erekshe qurmetteıtin bolypty. Bul asqan baılyqtyń, jomarttyqtyń, sheshendiktiń, batyrlyqtyń nemese joǵary laýazym ıesi bolǵandyqtyń n átıjesi emes, asa uqyptylyqtyń, tapqyrlyqtyń, qol sheberliginiń nátıjesi eken.

Qarttardyń aıtýynsha, atam Maty jigit shaǵynda óz ákesi Báseń batyrmen birge han jasaǵynda bolypty. Joryqtardyń birinde jazym bolyp, aıaǵy synypty. Synyqshy joq, jaılanyp jatyp kútinerlik jaǵdaı da joq. Atyna minip, synǵan aıaǵyn qanjyǵasyna baılatyp, uzaq júrip, óz úıine keledi. Sor maqtasyn, orap-baılaý materıaldaryn ózi ázirleıdi. Biraq synyqty salatyn, ıá, qolma-qol kómektesetin eshkim joq. Amalsyzdan, aıaǵynyń basyn belbeýimen tuzaqtap, qart anasyna ustatady da, synyqty ózi salýǵa kirisedi. Tuzdy sýmen sylap, synǵan súıekti ornyna túsirip, qıýlastyrady. Sodan keıin sor maqtamen orap, kıizden jasalǵan qalypty kıgizedi de, myqtap baılap tastaıdy.

Birneshe kúnnen keıin aıaǵy eptep basýǵa keledi, bara-bara júrýge jaraıdy. Sóıtip, ózi salǵan synyq bekinip, aıaǵy saý qalpyna keledi.

Osy tájirıbesin ol basqa synyqtarǵa qoldanady. Alǵashqy kezde maldardyń synyǵyn, keıinnen adamdardyń jeńil-jelpi synyqtaryn salady. Tájirıbesin birte-birte bolsa da, emdep jazý dárejesine jetedi.

Matynyń synyqshylyq qabiletin kóp elder estıdi. Qajet bolyp qalǵan jaǵdaıda qashyqtaǵy aýyldar qos atpen kisi jiberip, ony aldyratyn bolady. Qandaı aýyr zaqymdanǵan bolsa da, dańqty synyqshy ol derttiń shıpasy eken.

Men qyzmet babymen de, óz betimmen de kóp jerlerdi araladym. Qaı elge barsam da, atamnyń atyn ataǵanda qarttar onyń ózin kórgendeı bolady, «Matekemniń juraǵaty ekensiń ǵoı» dep erekshe yqylas kórsetedi.

Almatyda 1944 jyly halyq batyry Amankeldiniń jaý qolynan qaza tapqanyna 25 jyl tolýyna arnalǵan jıyn ótkiziledi. Birde Abaı atyndaǵy Opera jáne balet teatry aldynda batyrdyń maıdandas serigi ári dosy Qarabaev Áljan qartqa kezdesip, sálemdestim. Aty-jónimdi surap, tanysqannan keıin ol:

— «Qolyń synsa, Matyǵa bar, Maty bar da jatyp al» deıtin edi bizdiń Torǵaı óńirindegi Arǵyn, Qypshaq elderi. E, eldiń óte súıikti adamy, asa qurmetti aǵamyz Matekemniń nemeresi ekensiń ǵoı, — dep qolymdy qysyp, moınymnan qushaqtady da, kózine jas aldy...

1914 jyly bizdiń elden Baǵlan bazaryna barýshylarǵa erip, qashyq saparǵa shyqtym. Bozshakól mańyndaǵy bir aýylda Omar deıtin qart aty-jónimizdi surap aldy da:

— Matekemniń násili ekensińder, ardaqty aǵamnyń sybaǵasyn jeńder, — dep úıine túsirdi. Sol úıden attanǵansha aqsaqal meni baýyryna tartyp, mápeleýmen boldy. Mundaǵy syr qupıasy mynada eken: Omekeńniń qart ákesi aıaq synyǵynan múgedek bolyp, jylǵa jýyq tósek tartyp jatypty. Sony Maty emdep, jazypty. Bul aýyl bizdiń aýyldan eki júz shaqyrymnan artyǵyraq jerde turady...

---