InfoHub Logo

Skandınavıalyq mektepterdiń taǵy bir keremeti

Danıany 2016 jyly kezekti ret álemniń eń baqytty eli dep atady. Danıalyq Malın Rúdal «Dattar sıaqty baqytty» atty kitabynda dattardyń sáttilgine negiz bolatyn qaǵıdalar jaıly aıtady. Sonymen qatar ár balanyń tulǵalyq qasıetterin damytyp, ómirde óz ornyn tabýǵa múmkindik beretin mektep júıesi jaıly da sóz qozǵaıdy.

1. Basty maqsat – eń úzdik bolý emes

Dat bilim berý júıesinde basty nazar – testterdi ótý mashyǵyna emes, bilýge qumarlyǵyn jáne ózdiginen damýǵa qabiletin arttyrýǵa salynady.

Hellerup School, Danıa

Mektepterde ár oqýshyny jeke qasıetteri men qabiletteri úshin baǵalaıtynyn kórsetip, árqaısyna senimdilik uıalatýǵa tyrysady. Demek, oqý úlgerimine qaramastan, árkim qoǵamda eleýli oryn ala alatynyna jáne súıikti isimen aınalysa júrip paıda ákele alatynyna senimdi bolady.

Dat júıesi materıaldyq turǵyda da, ıntellektýaldyq turǵyda da elıta tárbıelep shyǵarýǵa baǵyttalmaǵan.

Mektep baǵdarlamasy da oqýshylardyń ony qınalmaı meńgerip alatyndyǵyn kózdelgen. Nátıjesinde dattardyń arasynda bilim berý júıesinen «shyǵyp qalatyndar» joq. Júıe úzdikterge emes, barshaǵa beıimdelgen: elıtalardyń sany az jáne dattar qalǵan 95-99%-ǵa qamqor bolyp keledi.

Osy júıeniń jumys isteýine dattardyń mentalıtetiniń áseri bar: olar basshy bolýǵa nemese eń úzdik bolýǵa umtylmaıdy. 1993 jyldan 2006 jylǵa deıin dat oqý oryndarynda «toptyq rýhty tárbıeleýge» baǵyttalǵan toptyq emtıhan bolǵan. Malın Rúdal aıtpaqshy mundaı «taza dattyq» baǵalaý formasynda ár stýdent jaýaby úshin óz baǵasyn alyp otyrǵan, biraq qorytyndy baǵa jalpy topqa baılanysty bolǵan. 2006 jyly úkimet bul emtıhandy alyp tastady, sebebi bul oqýshylardyń jeke qasıetterin kórsetýge múmkindik bermedi, alaıda bul sheshim qoǵamnyń narazylyǵyn týdyrdy. Nátıjesinde 2012 jyly toptyq emtıhandardy qaıtardy. Bul emtıhandy ótkizý-ótkizbeýdi ár mektep ózi sheshetin boldy.

2. Óz bolmysyńdy saqtaý – oqý, jaza alý sıaqty mańyzdy

Dat orta bilim berý júıesi, birinshi kezekte, táýelsiz tulǵa tárbıelep shyǵarýǵa baǵyttalǵan. Jáne bul bos sóz emes: Danıanyń bilim zańynda bastaýysh mektep bilimi negizgi ilim men ádetterdi úıretip qana qoımaı, oqýshylardyń jeke qabiletterin damytýy kerek ekeni jazylǵan. Mektepke deıingi bilim ordalarynyń (balabaqsha men daıyndyq synyptary) aldynda birneshe maqsat turady: balanyń sózdik qoryn keńeıtý, mektep erejelerimen tanystyrý, tózimdi bolýǵa úıretý jáne qoǵamda tolyqqandy ómir súrýge daıyndaý.

Gentofte School, Danıa

3. Jattap alý madaqtalmaıdy

Mektepterde oqýshylardy óz betinshe aqparat tapqany úshin – eksperımentter jasap, derekkózderdi saraptaǵany úshin madaqtaıdy.

Túsiný úshin muǵalimdi qur tyńdaý emes, bilim alý prosesine belsendi qatysý áldeqaıda paıdaly dep esepteledi.

Oqýshylardy paıymdarǵa kúmán keltirip, óz betinshe pikir qalyptastyrýǵa úıretedi, osylaısha olardy ózin syılaýǵa jáne ózin tulǵa retinde sezinýge tárbıeleıdi. Qoǵam úshin paıdaly jáne kerek qasıet dep kitaptyń paragrafyn jattap alý emes, jasampazdyq, jan-jaqty oılaý men belsendilik dep biledi.

The school at Islands Brygge, Danıa

4. Bastysy nátıje emes, oqýshynyń amandyǵy

Eger álem elderiniń bilim berý júıelerin salystyrý bitirý testiniń nátıjesine negizdeletin bolsa, dat júıesi úzdikterdiń qatarynan tabylmas edi. Degenmen Danıa bilim deńgeıi boıynsha reıtıńtiń ondyǵyna kiredi jáne 2016 jyldyń ulttyq joǵary bilim berý reıtıńisinde úshinshi oryndy alady.

Malın Rúdal ESDU-ǵa múshe elderdiń oqýshylarynan alynǵan saýalnama qorytyndysyn mysalǵa keltiredi: oqýshylardyń úshten biri sabaq oqýdan sharshaǵanyn aıtqan, al tórtten úshi – kolejde ishi pysatynyn málimdegen. Danıada buǵan jol bermeýge tyrysady: munda oqýshylar men stýdentter oqýdy beınet dep emes, lázzat alý dep qabyldaýy mańyzdy dep esepteıdi.

Bárinen buryn joǵary synyp oqýshylary zardap shegedi: olarǵa zeıin qoıyp oqý kerek, emtıhanǵa daıyndalý kerek jáne JOO-ǵa túsetini jaıly – naqtyraq aıtsaq «ómirindegi basty tańdaý jasaý jaıly» oılaýy kerek.

Dat bilim berý júıesi joǵary synyp oqýshylarynyń JOO-ǵa túsý aldyndaǵy mashaqatqa túspeýine baǵyttalǵan. Iaǵnı olar bolashaqta nemen aınalysatynyn áli naqty bilmese, danıalyq bilim berý júıesinde mektepten keıingi mektepter (Efterskole) qarastyrylǵan. Jyl saıyn oǵan 15%-dan artyq oqýshy jazylady. Munda 14 jastan 18 jasqa deıingi jetkinshekter ary qaraı qaıda túsetinin anyqtaǵanǵa deıin bir jyl boıy bilim ala alady. Mektepten keıingi bilim berý ordasynda mektepte oqytylmaǵan salalarǵa nazar aýdarylady. Bul oqýshynyń óz qabiletterin – shyǵarmashylyqqa, sportqa, qolónerge jáne t.b. ashýǵa baǵyttalǵan. Efterskole negizin quraýshy kiltsózder — tilektestik pen erkindik. Stýdentter arasynda ózara kómektesý qalyptasqan: oqý ozattary úlgerimi nashar nemese qoǵamǵa úırenise almaı júrgen qurdastaryna qol ushyn sozady.

Danıada, sonymen qatar, HİH ǵasyrda lúterandyq epıskop Nıkolaı Grýndtvıgpen qurylǵan ulttyq mektep deýge keletin erekshe júıe bar. Muny ómir mektebi dep ataýǵa da bolady, oǵan óz shyǵarmashylyq negizińdi qalyptastyrý úshin jáne qoǵamda ómir súrýge daǵdylaný úshin kez kelgen jasta túsýge bolady. Mektepte kóbine gýmanıtarlyq ǵylymdardy úıretedi, oqýshylar jıi saıahattaıdy jáne álemdegi zamanaýı oqıǵalardy talqylaıdy. Árkim kez kelgen suraq qoıyp, óz máselelerin dostarymen talqylaı alady. Mekteptegi áńgimelesý men oqytý oqýshylardy teńdikke baýlý, basqa adamdy syılaý, bólise bilý jáne ortaq iske jumyla kirisý sıaqty qabiletterdi tárbıeleýge bolatyndaı quralǵan. Grýndtvıg, sonymen qatar, bári birdeı bilim alýy kerek degen qaǵıdany ustanǵan – bul mektepte baǵa úshin nemese dıplom úshin emes, óz rahatyń úshin oqýǵa bolady. Qazir Danıa boıynsha mundaı mektepterdiń sany 70-ke taıaǵan.

Ørestad School, Danıa

5. Múmkindikter teńdigi

Danıalyqtardyń 11%-y ǵana jumys tańdaǵanda joǵary aılyqqa nazar aýdarady. Azamattary álemdegi eń kóp salyq tóleıtin Danıada baılyqqa umtylý ersi. Syndarly oıdan tańdalǵan mamandyq adamnyń qyzyǵýshylyǵyn oıatpaýy múmkin jáne janyna jaqyn bolmaýy múmkin – buny balalardyń mıyna mektep kezinen bastap quıady.

Janyńa lázzat syılaıtyn mamandyqty tańdaýǵa kásiptik baǵdar beretin júıe kómektesedi. Arnaıy áleýmettik qyzmet joǵary synyp oqýshylaryna olardyń bolashaqtaǵy kórinisine sáıkes joǵary nemese orta kásiptik oqý ornyn tańdaýǵa kómektesedi. Joǵarǵy synyptarda oqýshylar muǵalimmen óz josparlaryn jeke talqylaı alatyn jıyndar jıi ótip turady.

Saýalnamaǵa senetin bolsaq, dat jastarynyń jartysy óz bolashaǵyn tańdaýda erkin ekenine jáne bárin ózderi basqara alatynyna senimdi.

Malın Rúdal Danıany «shynaıy áleýmettik mobıldi» el dep ataıdy. Demek, shyqqan ortasyna qaramastan, kez kelgen adam tabysty bola alady. Kóp jaǵdaıda buǵan memlekettiń qoldaýymen iske asatyn Danıadaǵy tegin bilim múmkindik beredi. Stýdentterge oqýyna, ómir súrýine tolyǵymen jetetin shákirtaqy tólenedi.

Malın Rúdal kitap jazý barysynda, kishkentaı qalashyqta qarapaıym sharýa otbasyna dúnıege kelip, qazirde Kopengagenniń iri advokattyq keńsesinde mıllıondaǵan tabys tabatyn adammen kezdesken. «Eger men basqa elde týylsam, osyndaı jaǵdaıǵa jetpes edim. Meniń qatarlastarymmen múmkindigim birdeı edi. Men zań fakúltetinde oqyp júrip shákirtaqy aldym, eshqashan qaryzǵa kirgen emespin. Qazirde kóp mólsherde salyq tóleı alatynym úshin jáne osylaısha elimnen alǵan qaryzdy qaıtara alatynym úshin maqtanamyn», — deıdi ol.

Álbette, máseleler de joq emes

Dat júıesiniń kemshilikteri de bar, ony Malın Rúdaldyń ózi moıyndaıdy. Aınalańda bári teń bolǵan kezde, al júıe kópshilikke baǵyttalǵandyqtan, budan da zoryna qabiletti oqýshylardy baıqamaı qalý qaýpi bar. Dat júıesi qanaǵattanarlyq jalpy deńgeıde ustap turýǵa baǵyttalǵan, sol sebepti eń qabilettilerge óz shamasyn kórsetýge qoldaý jetispeı qalýy múmkin.

---