InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne Ǵylym mınıstrligi                                  
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti
Fılosofıa jáne saıasattaný fakúlteti
Jalpy jáne qoldanbaly psıhologıa kafedrasy
4-kýrs stýdenti Sýtbaeva Innel

Daýn sındromy – bul aýrýdyń negizinde 21 –shi hromosomadaǵy trısomıa (eki hromosomanyń ornyna úsh hromosomanyń bolýy) jatady. Nátıjesinde organızmdegi barlyq jasýshalardyń ishinde 46 hromosomanyń ornyna 47 hromosoma bolady. Aýrýdyń basty belgileri: aqyl-oı kemistigi men týa bitken damý aqaýlary bolyp tabylady. Daýna sındromyna aǵylshyn dárigeri Djon Lengdon Daýn psıhıkalyq buzylystyń formasy retinde alǵash ret1862 jyly sıpattama berip,1866 jyly óziniń baıandamasyn jaryqqa shyǵaryp, búkil elge áıgili boldy. Degenmen, 1959 jyly ǵana hromosomyndaǵy buzylystar men jatyrishilik aýrýdyń ózara ara jigin ajyratyp kórsetken fransýz genetık – ǵalymy Jerom Lejen boldy.Statısıka boıynsha 600-800 balanyń bireýi Daýn sındromy men dúnıege keledi .Daýn sındromy bar balalar syrqat (aýrý) bolyp tanylmaıdy.

Zertteý "№ 6 balabaqsha " MBDOÝ-da uıymdastyryldy. Zertteletin: Ivan k. (aty ózgertilgen) - Daýn sındromy bar bala,jasy - 4 jyl. Beıimdelgen bilim berýdi damytý prosesibaǵdarlamalar kelesi kezeńderdi qamtydy:

I kezeń-túzetýdiń dıagnostıkalyq kezeńi. dıagnostıka kezeńi Bizge mynalardy anyqtaýǵa múmkindik beredi Ivan K-niń jeke erekshelikteri men damý deńgeıi.

II kezeń-túzetý jumystarynyń negizgi baǵyttaryn anyqtaý. Zertteletin balaǵa arnalǵan dızaın beıimdelgen túzetý-damytý baǵdarlamasyn qurý jáne neǵurlym tolyq ashýǵa múmkindik beretin qolaıly jaǵdaılar balanyń múmkindikteri, biz túzetý-pedagogıkalyq oqytýdyń baǵyttaryn belgiledik. 

III kezeń-bilim berýge beıimdelgen bilim berý baǵdarlamasyn ázirleý balanyń. Jumystyń mazmundyq bóligin qamtıdy: kezeńderi, mindetteri,ádisterin, ádisteri men quraldaryn sıpattaý jeke jáne jas erekshelikterin eskere otyryp, bilim berýbalanyń erekshelikteri, onyń bilim berý qajettilikteriniń zertteý.

Psıhologıalyq-pedagogıkalyq tekserý-bul bastapqy kezeń túzetý-pedagogıkalyq yqpal etý. Nátıjeleri boıynsha osyndaı tekserýler balanyń damýynyń qazirgi deńgeıiniń araqatynasyn anyqtaıdy onyń proksımaldy damý aımaqtary. Olardyń kómegimen pedagogtar baǵdarlanadytúzete-damyta oqytý men tárbıeleý mazmunyn tańdaý jeke múmkindikterdi eskere otyryp, balalar.

Balanyń damý deńgeıin baǵalaý ádistemelik quraldar negizinde júrgizildi. balalarǵa erte pedagogıkalyq kómek kórsetý baǵdarlamasynyń usynystary dıagnostıka boıynsha" shaǵyn qadamdar " damýyndaǵy aýytqýlar kartalar. Balanyń damýyn anyqtaıtyn daǵdylardyń tizimi (PUORR) 4 tekserý kestesinen. Tekserý kestelerinde 4 oblys qamtylǵan damytý: "jalpy motorıka", "jińishke motorıka", "sóıleýdi qabyldaý", "Ózin-ózi kútý jáne áleýmettik daǵdylar". Besinshi bólim "qarym-qatynas daǵdylary nemese aýyzeki sóıleý " kómegimen basqasha baǵalanady "sóıle"erte sóıleýdi damytý baǵdarlamalary.

"Shaǵyn qadamdar" baǵdarlamasy kezeń-kezeńmen júzege asyrylady damý deńgeıi bar, aqyl-oı kemistigi bar balalardy oqytý 0-den 4 jasqa deıin. Onda anyqtaý ádisteri kórsetilgenbalanyń daǵdylaryn damytý deńgeıi, ol qandaı kezeńde bolmasyn; onda bul deńgeıdiń joǵarylaýyna qalaı yqpal etý kerek – birtindep,bir qadamdy ekinshi satyǵa salý. Kórinýi múmkin tapsyrma balaǵa óte qıyn, eger ol usynylsa, sheshilýi múmkin túrindegi serıasy kishkentaı mindetterdi . "Shaǵyn qadamdar" baǵdarlamasy boıynsha Dıagnostıka júrgizildi jeke sabaqtar kelesideı: bastapqyda balanyń anasymen áńgime júrgizildi jáne keste boıynsha balalar anyqtaldyarnaıy dıagnostıkany qajet etpeıtin daǵdylar. Ári qaraı ótkizý damýdyń aǵymdaǵy deńgeıin baǵalaý josparlanǵan bolatyn onyń jas deńgeıine sáıkes keletin daǵdylardyń barlyq toptary.

2. Balanyń damý deńgeıin jáne psıhologıalyq erekshelikterin anyqtaý

Zertteý nátıjelerin taldaý negizinde biz qurastyrdyq balaǵa jeke psıhologıalyq-pedagogıkalyq sıpattama. Ivan k. jalpy damytýshy mektepke 4 jasynda oqýǵa tústi PMPK qorytyndysymen: "júıke-psıhıkalyq densaýlyq jaǵdaıy boıynsha beıimdelgen bilim berý baǵdarlamasy boıynsha oqytý usynyladymektepke deıingi bilim berý (VIII túri)" (10-qosymshany qarańyz). Balanyń otbasy týraly aqparat: tolyq otbasy, jaqsy, úlkeni bar aǵa. Qamqorshy tárbıe stıli. Áleýmettik-turmystyq jaǵdaıy: otbasy jaqsartylǵan ornalasýy bar 3 bólmeli páterde turady. Páterde taza, jaıly, balalardyń jeke bólmesi bar, oqý, oıyn jánedemalys. Qyzmettiń erekshelikteri: pándik is-árekette bala zattardy fýnksıonaldyq maqsatyna sáıkes paıdalanady. Oıyn áreketi manıpýlásıalyq monotondy is-árekettermen, zattarmen. Ónimdi túrlerdegi eresek adamnyń kómegimen is-sharalar balaǵa munara qurylysy, birlesken modeldeý qol jetimdi shujyqtar. Jetekshi qol-oń qol. Pınset ustamasy nashar qalyptasqan atap aıtqanda, ol bas barmaq pen ortańǵy saýsaqtarmen, al suq qımylmen jasalady- bas barmaǵyńyzben nemese búkil qolyńyzben. Túsirý kúshi azaıady.

Tanymdyq salanyń erekshelikteri: baılanys, Dostyq, kózge qysqa merzimdi baılanys. Sabaq barysynda qabiletti aqparattyń az ǵana bóligin alyńyz. Mezgil-mezgil túsinbeıdi oǵan arnalǵan sóz. Elikteý áreketi jetkilikti jaqsy. Ivan turmystyq jáne jıi qoldanylatyn zattardy ajyratady jáne oıynshyqtar. Zattardyń túsi, mólsheri men formasyn baılanystyrady.

Zeıinniń erekshelikteri: belsendi nazardyń turaqsyzdyǵy,sharshaý men sarqylýdyń joǵarylaýy, shoǵyrlanýdyń qysqa kezeńi nazar. Bala ońaı alańdatady, sońǵy tapsyrmany joǵaltady, baıqamaıdy óz qatelikter.

Jadtyń erekshelikteri: estý qabiletiniń tómendeýi qajet sózder men nusqaýlardy birneshe ret qaıtalaý. Oılaýdyń erekshelikteri: kórneki jáne tıimdi oılaý damyǵan jetkiliksiz. Belgili bir áreketke arnaıy daıyndyqtan keıin, ony ózdiginen qoldana alady. Logıkalyq oılaý damymaǵan.

Qarapaıym jikteýdi júzege asyrmaıdy. Bet pen deneniń shemasynda jaqsy baǵdarlanǵan. Oqýy: balanyń tómen deńgeıde uıymdastyrylǵany baıqalady sabaqtar, oqý materıalyn ıgerýdiń baıaý qarqyny. Sapasy jeke sabaqtardaǵy ózara árekettesý kóbinese kóńil-kúıge baılanysty bolady ul bala. Bala árdaıym eresek adamnyń kómegin paıdalanbaıdy alynǵan bilimdi jańa jaǵdaıǵa aýystyrýdaǵy qıyndyqtar.Emosıonaldy-eriktik sala: emosıonaldy turaqsyz, atap ótiledi joǵary qımyl belsendiligi. Dalalyq sabaqtardaǵy minez-qulyq, haotıkalyq. Kóńil-kúı kóbinese jaǵymdy, kúlimsirep júredi. Oıynǵa belsendi qyzyǵýshylyq tanytady materıal, biraq tez qanyqqan. Praktıkalyq qyzmettegi sátsizdik emes ol óz jolyn izdeýge tyryspaıtynyn baıqaıdy. Nátıjesinde óz qyzmetine múddeli emes. Ony baǵyttaýǵa tyrysqanda qyzmet tanytýy múmkin razdrajıtelnost agresıa.

Sóıleýdi damytý: sóıleýdi damytýdyń keshigýi. Frazalyq jáne úılesimdi sóıleý joq, gramatıkalyq qurylym qalyptaspaǵan. Keıbireýlerge elikteıdi  múmkin emesti. Tek "ana", "áke", "áıel", "joq"degen sózderdi anyq aıtady.Pasıvti leksıka shekteýli. Artıkýlásıalyq motorıka buzylǵan, aýzy únemi ashyq,artıkýlásıalyq apparattyń gıpotenzıasy.Ár túrli salalarda balanyń damýynyń birkelki emestigi baıqalady: eń damyǵan qozǵalys jáne áleýmettik-emosıonaldy sala, az sóıleý damyǵan. Ózekti damý deńgeıi 2-3 g.

QORYTYNDY

Túzetý pedagogıkasynyń eń ózekti máseleleriniń biribul aqyl-oı kemistigi bar balalardy oqytý máselesi, sonyń ishinde Daýn sındromymen. Qazirgi zertteýlerdiń nátıjeleri mynany kórsetedi aqyl-oıy buzylǵan barlyq balalarǵa kem degende bir nárse úıretýge bolady. Úshin bul úshin arnaıy ádister, ádister men oqytý quraldary qoldanylady, jeke túzetý jumystary úshin beıimdelgen baǵdarlamalar jasalady. Psıhologıalyq-pedagogıkalyq súıemeldeýdi damytý jáne iske asyrý prosestiń ajyramas bóligi bolyp tabylady damýynda kemistigi bar balalardy jalpy bilim beretin oqý oryndaryna engizýmekemeler. Inklúzıvti bilim berý basty úrdiske aınaldy bilim berý júıesin damytýdyń qazirgi zamanǵy kezeńiniń Sındromy bar bala úshin

Daýna balalar ujymy damýdyń eń qýatty resýrsy bolyp tabylady ony qurdastarymen olardan oqshaýlaý arqyly qarym-qatynas jasaýǵa úıretý qalaı múmkin emes. Biz júrgizgen zertteýdiń maqsaty damytý jáne túzetý úshin beıimdelgen bilim berý baǵdarlamasy mektepke deıingi top quramyna engizilgen Daýn sındromy bar balajalpy damý baǵytyndaǵy mekemeler. Zertteýdiń birinshi kezeńi: maqsat qoıý, problemalar,gıpotezany, esepterdi anyqtaý, sondaı-aq arnaıybalalardyń erekshelikterin teorıalyq zertteý maqsatynda aqyl-oı damýy jáne Daýn sındromy.Psıhologıalyq-pedagogıkalyq ádebıetterdi zertteý nátıjesinde Daýn sındromy genetıkalyq jaǵdaı degen túsinikke qol jetkizildi,tujyrymdamadan bastap bar jáne artyq zattardyń bolýymen anyqtalady adam jasýshalarynda hromosomalar. Bul sábıler baıaý damıdy jánequrdastaryna qaraǵanda sál keshirek damýdyń jalpy kezeńderinen ótedi. Onda, ıntellektýaldy jáne sóıleý damýynyń keshigýi qanshalyqty aıqyn, týa bitken faktorlarǵa ǵana emes, sonymen qatar sabaqtyń sapasyna da baılanysty. Daýn sındromy bar balalar, ásirese olarmen birge bolsa, óte jaqsy oqytylady olardyń erekshelikterin eskeretin arnaıy ádistermen aınalysyńyz damý jáne qabyldaý, sodan keıin nátıjeler ádette jaman emes.

PAIDALANYLǴAN ÁDEBIETTER TİZİMİ

1. Baráeva, l. b. zıatkerlik jetispeýshiligi bar mektep jasyna deıingi balalardy tárbıeleý jáne oqytý baǵdarlamasy / L. B. Baráeva, O. P. Gavrılýshkına, A.

1. P. Zarın, N.D. Sokolova. - Spb.: Odaq, 2003. – 320 b.

2. Bgajnokova , ı. m. aqyl-esi kem oqýshynyń psıhologıasy / ı. M.

3. Bgajnokova. - M.: Aǵartý, 1987. – 121 b.

4. Borısenko, M.G. biz sóıleı bastaımyz (sóıleýdi damytý) / M.G. Borısenko, N. A. Lýkına. – SPb.: Parıtet, 2005. – 160 B.

5. Být, T. Daýn aýrýynyń zamanaýı tásilderi: monografıa / T. Být,

6. Ia. Zaremba, K. A. Hallıdı Smıt. - M.: Pedagogıka, 1991. - 331 B.

7. Vınnıkova, E. A. Mektepke deıingi olıgofrenopsıhologıa: oqýlyq / E. A. Vınnıkova, S. A. Glýhovka. - Mınsk: BMPÝ, 2012. – 216 b.

8. Vlasova, t.a. damýynda aýytqýlary bar balalar týraly / T. A. Vlasova, m. s. Pevzner. - M.: Aǵartý, 1973. – 176 b.

9. Vygotskıı, l.s. aqyl-esi kem bala / l. s. Vygotskıı, ı. I. Danılevskıı // jınaq: aqyl-esi kem bala. – 1935. – 96 b.

10. Vygotskıı, l.s. Defektologıa negizderi / l. s. Vygotskıı. SPb.: Buǵy, 2003. - 654s.

11. Gavrılýshkına, o. p. mektep jasyna deıingi aqyl-esi kem balalardy tárbıeleý jáne oqytý: tárbıeshige arnalǵan kitap / o. p. Gavrılýshkına,

12. N. D. Sokolova. - M.: Aǵartý, 1985. - 72 b.

13. Gavrılýshkına, o. aqyl-oı damýynyń kemshilikteri / O. P. Gavrılýshkına / / Mektepke deıingi tárbıe. – 1998. – №2 – s. 67-71.

---