InfoHub Logo

Mazmuny

İ.Negizgi bólim

1.  Salaýatty ómir salty týraly jalpy aqparat.

1.1.Salaýatty ómir saltyna tarıhı sholý.

1.2. Salaýatty ómir saltynyń anyqtamasy jáne negizgi belgileri.

1.3. Stýdentterdiń densaýlyǵyn qamtamasyz etýdegi salaýatty ómir saltynyń sheshýshi róli.

2. Salaýatty ómir saltynyń qurylymdyq toptary.

2.1. Shyǵarmashylyq-ózgertýshi top.

2.2. Ońaltý-saýyqtyrý toby.

2.3. Damytýshy -qoldaý toby

3. Stýdenttiń kúndelikti ómirdegi salaýatty ómir salty.

3.1. Oqý ýaqyty.

3.2. Sabaqtan tys (bos emes) ýaqyt.

3.3. Bos ýaqyt

4. Stýdenttiń salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýdaǵy dene shynyqtyrý men sporttyń róliniń artýy

İİİ. Qorytyndy

İV. Qoldanylǵan ádebıetter tizimi.

«Dene tárbıesi men sporttyń stýdentter ómirindegi róli»

 

Negizgi bólim

Dene mádenıeti - bul adamzat mádenıetiniń organıkalyq bóligi, onyń erekshe derbes aımaǵy. Dene shynyqtyrýdyń negizinde óz boıynda qajetti fızıkalyq qabiletterdi tıimdi qalyptastyrýǵa, densaýlyq jaǵdaıyn ońtaılandyrýǵa múmkindik beretin dene jattyǵýlary túrindegi maqsatty qozǵalys belsendiligi dep bilemiz. Densaýlyq - ár adamnyń ǵana emes, búkil qoǵamnyń baǵa jetpes baılyǵy. Adamnyń ózi negizdelgen jáne nyǵaıtylǵan densaýlyǵy onyń uzaq jáne belsendi ómirin qamtamasyz etedi. Qoǵamdyq ómirde bilim berý, tárbıeleý jáne demalý júıesinde dene shynyqtyrý óziniń saýyqtyrý, jalpy mádenı mańyzdylyǵyn kórsetedi. Dene damýy adamnyń densaýlyǵyn nyǵaıtý jáne saqtaýmen tyǵyz baılanysty. Ár túrli fızıkalyq jattyǵýlardy belsendi qoldaný arqyly adam óziniń fızıkalyq jaǵdaıyn jaqsartady. Dene shynyqtyrýdaǵy belsendiliktiń nátıjesi - dene daıyndyǵy jáne motorıkasy men daǵdylarynyń jetilý dárejesi.

Dene shynyqtyrý men dene mádenıetinin nátıjeleri qoǵam men jeke adamdar úshin paıdaly bolatyn erekshe qyzmet túri retinde qarastyrǵan jón. Stýdentterdi  qamtıtyn dene shynyqtyrý jáne sporttyq qyzmet qoǵamdyq jáne jeke múddelerdi biriktirýdiń tıimdi mehanızmderiniń biri bolyp tabylady. Bul stýdentterdiń oqý úderisi men olardyń qoǵamdyq belsendilikterin joǵarylatýdyń tıimdi quraldarynyń biri. Stýdentterdi dene tárbıesi men sportqa baýlý olardyń kásibı qoldanbaly dene shynyqtyrý jattyǵýlarynyń erekshelikterin eskere otyryp bastalady.

Qazirgi kezde kásibı qoldanbaly dene shynyqtyrý  jáne sport stýdentterdiń dene tárbıesi baǵdarlamalaryna engizilgen jáne stýdentterdi dene  shynyqtyrýyna baǵyttalǵan. Kóptegen ǵylymı zertteýler kásibı daıyndyqtyń joǵary deńgeıi fızıkalyq daıyndyqty qajet etetindigin dáleldedi.  Dene tárbıesi – ár bir  kezinde eń aldymen densaýlyqty nyǵaıtý, sodan keıin sporttyq nátıjege jetý maqsatynda qaralý kerek. Dene shynyqtyrý jáne sport ýǵymy salaýatty ómir saltymen tyǵyz baılanysty. Sebebi kazirgi tehnologıalar damyǵan zamanda salaýatty ómir salty árbir adamnyń, sonymen qatar ár bir stýdenttin ustanymy bolý kerek.

1.  Salaýatty ómir salty týraly jalpy aqparat.

1.1 Salaýatty ómir saltyna tarıhı sholý

Salaýatty ómir salty (SÓS) tujyrymdamasy sońǵy onjyldyqtaǵy keń taralǵan uǵym. Salaýatty ómir salty týraly kóptep aıta bastady jáne sońǵy 10-15 jylda tabandylyq tanytty. Biraq bul salaýatty ómir saltyn ustaný tek qana zamanaýı qubylys degendi ǵana bildirmeıdi. Tarıhtyń ózi senimdi túrde salaýatty ómir saltynyń bastaýy óte alys ótken kezeńderde jatqanyn dáleldeıdi.

Ádette, jerdegi bıologıalyq tirshilik 3 mıllıard jyldan astam ýaqyt boıy ómir súrgeni belgili, ol bıologıalyq (ósimdik jáne janýarlar) organızmderdiń tirshiligine negizdelgen jáne olardyń beıimdelgish ómir salty bolyp qala beredi. Sońǵy 3 mıllıon jylda jer betinde adamzat qoǵamynyń qalyptasý prosesi bastaldy. Adamzat órkenıeti - jer betindegi tirshiliktiń damýyndaǵy sapaly jańa dáýir. Barlyq osy sapaly ózgeristerdiń máni mynada: adam óziniń ómiriniń alǵashqy qadamdarynda shyǵarmashylyq jáne ózgermeli ómir salty boldy.

Sonymen qatar adamzat qorshaǵan ortanyń shyndyǵynyń belgili bir faktorlary men qyńyrlyǵyna beıimdeldi jáne beıimdelip keledi. Biraq osy beıimdelý áreketteri eshqashan da adam ómiriniń basty máni bolǵan emes. Adamzat óziniń ómiriniń alǵashqy qadamdarynan bastap eńbek qyzmetinde, materıaldyq jáne mádenı qundylyqtardy quryp sony jaqsartyp jáne jetildirilýde. Bul adamzat órkenıetiniń, adam bolmysynyń basty máni boldy jáne bolyp qalady.

Salaýatty ómir saltynyń paıda bolýy ejelgi dáýirdiń alǵashqy kezeńderimen tikeleı baılanysty, ol adam eńbek quralyn jasaı bastaǵan kezde, fızıkalyq qabiletterimen, jemtigin tez basyp ozý qabiletimen aldyn-ala anyqtalatynyn túsine bastaǵan kezde, tabıǵı tosqaýyldardyń kez-kelgen túrinen ótý, tastar, naızalar, darts jáne t.b laqtyrý, sonymen qatar iri jáne qaýipti janýarlardy aýlaýǵa daıyndyq kezinde dene jattyǵýlaryn jasap bastaǵan kezde baıqalady. Ómir adamnyń tek bilim berý jáne oqytý prosesinde, qoǵamdyq ómir súrý jaǵdaıynda, shyǵarmashylyq eńbek prosesinde tulǵa bolatyndyǵyna kóz jetkizedi.

Barlyq ýaqytta, barlyq memleketterde bul máseleler bir deńgeıde sheshildi. Spartandyq, afınalyq jáne rımdik oqytý men tárbıeleý júıelerinde bul máselelerdiń barlyǵyna, ásirese áskerı jáne dene tárbıesine úlken kóńil bólindi. Ejelgi grek dárigeri jáne oıshyly Gıppokrat óz eńbekterinde ellınderdiń densaýlyǵyn nyǵaıtýda salaýatty ómir saltynyń orasan zor mańyzyn birneshe ret atap kórsetkeni jaıly nazar aýdartady.

Orta ǵasyrlardaǵy, jańa jáne qazirgi zamanǵy jyldarda deni saý jas urpaqty qalyptastyrý máseleleri óz damýyn aldy. D.Lokktyń, I.G. Pestalossı, Dj.Dj. Rýsso, F.Engels, K.Marks, K.D. Ýshınskıı, V.I. Lenın, P.F. Lesgaft, A.S.Makarenko jáne basqa da kóptegen oıshyldar men pedagogtar málimdemelerinde bul ıdeıalar ári qaraı damytylyp, negizdeldi. KSRO-da IýNESKO-nyń tujyrymdamasy boıynsha, jas urpaqqa eń jaqsy bilim berý júıesi jáne bizdiń el turǵyndary arasynda aýrýlardyń aldyn-alýdyń eń jetildirilgen júıesi qalyptasty.

1.2. Salaýatty ómir saltynyń negizgi belgileri jáne anyqtamasy

Salaýatty ómir salty (SÓS)- adamnyń ýaqytynda jáne tájirıbede tańdalǵan, tarıhı turǵydan tekserilgen jáne tańdalǵan ómir normalary men erejeleriniń jıyntyǵy:

- joǵaryeffektıvti jáne únemdi jumys jasaýdy, óziniń kásibı, qoǵamdyq paıdaly qyzmeti barysynda óziniń kúshi, bilimi men energıasyn utymdy jumsaýdy bilýi;

- aýyr jumystan keıin deneni qalpyna keltirý jáne saýyqtyrý týraly bilim, bilik jáne daǵdylardy meńgergerý;

- óziniń adamgershilik senimderin únemi tereńdetý, ózin rýhanı baıytý, fızıkalyq qasıetteri men qabiletterin damytý jáne jetildirý;

- óz densaýlyǵyn óz betinshe saqtap, nyǵaıtý;

Temeki shegýge, maskúnemdikke, nashaqorlyqqa baılanysty zıandy ádetterden óz erkimen bas tartý - stýdenttiń tabıǵı jáne qalypty salaýatty ómir salty úshin mańyzdy jáne mindetti alǵysharty bolyp tabylady.

Salaýatty ómir salty - adamzat órkenıetiniń aıryqsha belgisi. SÓS adamǵa oqýǵa jáne jumys isteýge, demalý jáne enegrıany qalpyna keltirý, deneńizdi nyǵaıtý jáne saýyqtyrýǵa, fızıkalyq qasıetter men qabiletterdi damytý jáne jetildirýge, álemdi jaqsartýǵa jáne túrlendirýge kómektesti, kómektesedi jáne kómektesetin bolady.

1.3. Stýdentterdiń densaýlyǵyn qamtamasyz etýdegi salaýatty ómir saltynyń sheshýshi róli

Densaýlyq - Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý (DDS) uıymy anyqtaǵany boıynsha - bul aýrýdyń jáne fızıkalyq aqaýlardyń bolmaýy ǵana emes, ol degenimiz tolyq fızıkalyq, rýhanı jáne áleýmettik ál-aýqat;

Adam densaýlyǵy - ómirdegi eń mańyzdy qundylyq. Ony eshqandaı aqshaǵa satyp alýǵa da bolmaıdy, ony qorǵaý, jaqsartý jáne jetildirý, nyǵaıtý qajet.

Densaýlyq kóptegen faktorlarǵa baılanysty bolady. Qazirgi kezde adamdardyń densaýlyǵy ómir súrý saltyna baılanysty 50%, qorshaǵan ortaǵa baılanysty 20% arqyly, al 20% - bıologıalyq (tuqym qýalaıtyn) faktorlarmen jáne 10% - medısına arqyly anyqtalady degen pikir basym.Sondyqtan, eger adam salaýatty ómir saltyn ustanatyn bolsa, onda munyń bári onyń densaýlyǵynyń 50% joǵary deńgeıin aldyn-ala anyqtaıdy. Sonymen qatar kerisinshe, zıandy ómir saltyn júrgizetin adam óz densaýlyǵyna nuqsan keltiredi, ózin azap pen qıyndyqqy, erte qartaıý men qýanyshsyz ómirge alyp soǵady.Tómende biz salaýatty ómir saltyn dene shynyqtyrý men  sporttyń negizgi quramdas bóligi retinde aıqyndap, SÓS-tiń úsh tobyn qarastyrdyq.

2. Salaýatty ómir saltynyń qurylymdyq toptary.

2.1. Shyǵarmashylyq - ózgertýshi top

Bul qurylymdyq top ómirdiń barlyq túrlerin qamtıdy, onyń barysynda adam materıaldyq, mádenı jáne rýhanı qundylyqtardy qamtıdy, qoǵamdaǵy tatýlyq pen turaqtylyqty saqtaıdy, jas urpaqty tárbıeleıdi, medısınalyq kómek kórsetedi jáne basqa da baǵyttar jatady. Jas urpaq (atap aıtqanda, stýdentter qaýymy) aldyńǵy býyndardyń ǵylymı bilimderi men jetistikterin ıgeredi.

Shyǵarmashylyq – túrlendirýshi tobyna jatatyn adam is-áreket prosesinde, ádette, óziniń kúshi men qýatynyń, qasıetteri men qabiletteriniń, qabiletteri men daǵdylarynyń rezervterin jumsaıdy. Bul qyzmettiń eń ónimdi, tıimdi jáne utymdy bolýy mindetti, sondyqtan ol eń jańa, eń ozyq ǵylymı jáne praktıkalyq jetistikter negizinde, ǵylymı eńbek organızasıasynyń normalary men erejeleri negizinde júzege asyrylady. Joǵarydy atalyp ótken prosester salaýatty ómir saltyn ýstanýǵa negiz bolady jáne stýdentterdi sportqa baýlıdy.

2.2. Ońaltý -saýyqtyrý toby

Bul qurylymdyq topqa oqý úrdisinen keıingi kezeńdegi adam aǵzasyn qalpyna keltirýge jáne jaqsartýǵa baǵyttalǵan is-sharalar.Qalpyna keltirý men saýyqtyrý sıpaty men baǵyty,   eńbek (óndiristik, oqý, kásiptik) qyzmetiniń mazmuny men sıpattamalarymen aldyn-ala anyqtalǵan.

Qoǵamda adamdy qalpyna keltirýge jáne jetildirýge baǵyttalǵan ǵylymı negizdelgen sharalar júıesi jasalýy óte mańyzdy, osylaısha tolyq qundylyqtardy saqtaı otyra tamaqtaný, qalypty normadaǵy uıqy, belsendi demalý, jeke jáne qoǵamdyq gıgıena normalaryn saqtaý deneniń fızıkalyq qozǵalystyń kúndelikti jyldamdyǵy sıaqty túrler jatady. Stýdentterge de  bul topta negizdelgen sharala júıesin ustaný óte abzal.

2.3. Damytýshy - qoldaý toby

Bul salaýatty ómir saltynyń qurylymdyq tobyna dene kúshin, qasıetterin, qabiletterin, adam densaýlyǵyn damytýǵa jáne jaqsartýǵa baǵyttalǵan ómiridń barlyq túrleri kiredi.

Qozǵalys belsendiligi, dene shynyqtyrý jáne sport adamnyń kúshi men qýatyn, onyń fızıkalyq qasıetteri men qabiletterin damytýdyń jáne nyǵaıtýdyń jalǵyz quraly boldy jáne bolyp qalady. Ár adamnyń bárine qol jetimdi osy quraldardy qoldanýǵa májbúr etpeı, sanaly túrde úırenýi óte mańyzdy. Degenmen de, sportpen aınalysý da balansty túrde bolýy qajet, sebebi shamadan tys aınalysý nemese saqtyq sharalaryn saqtamaý – adam aǵzasy men denesine aıtarlyqtaı zaqym keltirýi ábden múmkin. Professıonaldy sportshylar jas kezinde sport qýalap, al jas shamalary jetkende túrli paralıchtik aýyrýlarǵa tap bolyp jatady. Buǵan dáleldiń biri – Muhammed Alı, jasy ulǵaıa bastaǵanda Parkınson aýyrýyna shaldyǵyp, qalǵan ómirin qaltyraýmen ótkizdi.

3. Stýdenttiń kúndelikti ómirdegi salaýatty ómir salty.

Ár adam ómir boıy salaýatty ómir saltynyń erejeleri men erejelerinde normalaryn ustanýy qajet. Árbir adam úshin bul normalar men erejeler jasyna baılanysty ózgeretini anyq, bul áli eńbekke qabiletsiz (15 jasqa deıin), eńbekke qabiletti (16-59 jas aralyǵynda) jáne eńbekke qabiletsiz (60 jastan keıin) kezeńder, olar bir-birinen aıtarlyqtaı erekshelenedi. Belgilengen kezeńderdiń árqaısysy óz kezeginde jeke kishi kezeńderge bólinetini belgili.

Bul bólimde biz stýdenttiń kúndelikti rejımine nazar aýdardyq.

3.1. Oqý ýaqyty

Dárister men semınarlar, praktıkalyq jáne zerthanalyq sabaqtar, oqý-tájirıbelik praktıkýmdar, synaq jáne emtıhan sesıalary - bolashaq biliktiligi joǵary mamannyń jeke tulǵasyn qalyptastyrýdyń negizgi ýaqyty. Tárbıe jumysynyń barlyq túrleri aptasyna 15-20 saǵattyq oqý júktemesinen esepteledi, oǵan aýdıtorıalyq jáne synyptan tys jumystar, ózindik jumystar, baqylaý jumystary jáne t.b kiredi. Osynyń bári stýdentterden berik erýdısıa men daıyndyqty ǵana emes, sonymen birge jınaqylyqty, jumysqa qabilettiliti, jaqsy, berik jáne turaqty densaýlyqty, erekshe nazar aýdarýdy jáne olardyń barlyq rezervteri men damýyn, daǵdylary men daǵdylaryn sheshý úshin salaýatty ómir salty boıynsha tikeleı paıdalanýdy talap etedi joǵary bilikti maman qalyptastyrýmen baılanysty barlyq negizgi mindetter men problemalar.

Biz stýdentterge mindetti  túrde keńes beremiz:

- sabaqtarǵa tolyq demalyp keliýi. Kúndelikti tańerteńgi dene jattyǵýlary sabaqqa jaqsy sergek formada kelýge jáne uıqyny tezirek ashýǵa kómektesedi;

- oqý sabaqtarynda belsendi bolý. Pasıvti bolyp tek  («galochka» úshin qatysý) sizdiń jetistikke jetýińizdiń qas jaýy;

- synyptar arasyndaǵy úzilisterdi sheber jáne únemdi qoldaný. Esińizde bolsyn: qımyldaý - qalpyna kelý men relaksasıanyń eń jaqsy kózi. Temeki shegý men esirtki, araq pen syra, jumyssyzdyq pen arsyzdyq - sizdiń kásibı ósýińizdiń qupıa jáne aıqyn jaýy.

3.2. Sabaqtan tys ýaqyt

Sabaqtan tys ýaqyttaǵy salaýatty ómir saltynyń negizgi baǵyty oqýdan keıin stýdenttiń densaýlyǵyn qalpyna keltirýge baǵyttalǵan. Uıqy, tamaq, jeke gıgıena, úı sharýashylyǵynda jáne jeke sharýashylyqty júrgizý, balalardy (kishi ini-qaryndastardy) tárbıeleý, qarttarǵa kútim jasaý, ýnıversıtetke barýǵa jáne qaıtýǵa ketken ýaqyt pen kúsh, búdjetti toltyrý maqsatynda ýaqytsha jumys jasaý jáne t.b. - bul sabaqtan tys (bos emes) ýaqyttyń negizgi komponentteri.

Sabaqtan tys ýaqytta stýdenttiń ómiri alýan túrli bolady. Osy ýaqytta qalpyna keltirýdiń de, saýyqtyrýdyń da, salaýatty ómir saltynyń qurylymdyq toptaryn shyǵarmashylyqpen ózgerte otyryp, damytýda da, qoldaýda da aıqyn kórinedi.

Oqýshylardyń bos emes ýaqyty sheksiz uzaq bolmaýy kerek. Kerisinshe, mindet barlyq ómirlik jáne kezek kúttirmeıtin mindetter men máselelerdiń qysqa merzimde oryndalýyn qamtamasyz etý bolyp tabylady, osylaısha stýdent ózi úshin birneshe saǵattyq bos ýaqytty oılap taba alady.

3.3. Bos ýaqyt

Bos ýaqyt - bul belsendi shyǵarmashylyq is-áreket, ózdiginen bilim alý, belsendi dene shynyqtyrý jáne sportpen shuǵyldaný, dostarmen kezdesýler men qarym-qatynas, demalys jáne t.b.

Bos ýaqyt - bul ózin-ózi qurý, ózin-ózi jetildirý ýaqyty. Adam óziniń bos ýaqytyn qalaı paıdalanatynyna qarap, onyń salaýatty ómir saltyn baǵalaýǵa bolady.

Sońǵy jyldary eńbektiń tabıǵaty kúrt ózgerdi. Dene eńbeginiń úlesi azaıyp, aqyl-oı eńbeginiń úlesi artyp keledi. Bilim qyzmetkerleri (bul stýdentterge de qatysty) jumys kezinde, ádette, qajetti qozǵalys jáne dene belsendiligin almaıdy. Biraq durys fızıkalyq jattyǵýlarsyz adam mindetti túrde gıpokınezıa, gıpodınamıa, adınamıa jáne t.b. Munyń bári obektıvti (negizinen óndiristik) jaǵdaılar qazirgi zamanǵy adamdy (sonyń ishinde stýdentterdi) dene shynyqtyrý men sportqa, salaýatty ómir saltynyń normalary men erejelerin meńgerýge, jıi jáne muqıat bolýǵa májbúrleıtinin bildiredi.

4. Oqýshynyń salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýdaǵy dene shynyqtyrý men sporttyń róliniń artýy.

Qazaqstan Respýblıkasynyń keńesi 2013 jyly dene shynyqtyrý men sporttyń qazaqstandyq qoǵamnyń barlyq áleýmettik toptary, onyń ishinde stýdentter arasynda salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýdaǵy rólin arttyrý qajettiligine nazar aýdardy.

Bizdiń oıymyzsha, Qazaqstan Respýblıkasynnyń ýnıversıtetterinde bul máseleni sheshý kelesi úsh baǵytta júrgizilýi kerek:

- stýdentter arasynda dene shynyqtyrý sabaǵynda búkil oqý prosesin neǵurlym negizdelgen, naqtyraq, maqsatty túrde júrgizý. Biz stýdentter arasynda salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýda dene shynyqtyrý men sporttyń rólin arttyrý qajettiligi týraly málimdemesimen tolyqtaı kelisemiz. Demek, dene shynyqtyrý men sporttaǵy árbir jattyǵý sabaǵy saıyp kelgende stýdenttiń salaýatty ómir saltynyń normalary men erejelerin qalyptastyrýǵa jáne bekitýge baǵyttalýy kerek;

- stýdentterdiń jappaı áýesqoı dene shynyqtyrý-sporttyq qozǵalysyn keńinen taratý baǵyty boıynsha;

- stýdentterdiń Ýnıversıadaǵa, Spartakıadaǵa, Olımpıadaǵa jáne t.b qatysý qajet. Biz elıtalyq sport pen salaýatty ómir salty tek úılesimdi ǵana emes, sonymen birge bir-birinen ajyramaıtynyna senimdi bolýymyz kerek;

Stýdentterdiń oqý is-áreketi aptasyna 36 saǵat akademıalyq sabaq bolatyny belgili. Olar dene shynyqtyrý sabaǵyn qospaǵanda, gıgıenalyq standarttarǵa sáıkes kele bermeıtin kabınetter men zerthanalarda ótedi. Akademıalyq oqýdyń mindetti jalǵasy - oqylǵan materıaldy bekitý, kýrstyq jáne dıplomdyq jobalarǵa daıyndalý maqsatynda ádebıettermen ózindik jumys. Stýdentterdiń qoǵamdyq jumystarǵa qatysýy, kórkem ádebıet oqýy, kınoteatrǵa, teatrǵa jáne basqa da mádenı sharalarǵa barýy, t.s.s. - bulardyń barlyǵy qozǵalys rejımi negizinen ýnıversıtettegi dene tárbıesiniń jaǵdaıymen anyqtalatyn otyryqshy ómir saltyn kórsetedi. Qazirgi ýaqytta bul óte kúrdeli másele.

Dene tárbıesi pán retinde áńgimelesýden bastalady, ol kýrstyń baǵdarlamasyn, ár oqý bólimi úshin problemanyń maqsatyn ashady. Tájirıbelik sabaqtar bastalar aldynda stýdentter medısınalyq tekserýden ótedi, onyń nátıjeleri olardyń densaýlyǵy men fızıkalyq damýyn sıpattaıdy. Medısınalyq kýálandyrý aıaqtalǵannan keıin stýdentter baqylaý standarttaryn tapsyrady, onyń nátıjeleri men medısınalyq kýálandyrý derekteri olardy oqý bólimderi arasynda obektıvti túrde taratýǵa múmkindik beredi. Eń belsendi qozǵaltqysh rejımi sportpen aınalysatyn stýdentter arasynda baıqalady. Jarystarǵa qatysý, ásirese oqý úrdisinen alshaqtaý, stýdent-sportshylar úshin belgili bir qıyndyqtar týǵyzady, keıde oqytýshylar quramynyń keıbir bóligi olardyń sportyna degen teris kózqarasyn týdyrdy, ony oqýdaǵy kedergi dep sanaıdy. Stýdentterdiń oqý is-áreketiniń negizgi krıterııi - emtıhan sesıasynyń nátıjeleri.

Sporttyq is-sharalardy utymdy ushtastyrý máselesin kóp ýaqytty ózderiniń sporttyq sheberlikterin arttyrýǵa jumsaǵan stýdentterdiń zertteýlerimen zertteı otyryp Qazaqstandaǵy bir ýnıversıtette dene tárbıesi kafedrasynyń oqytýshylary 200-den astam sportshynyń úlgerimine salystyrmaly taldaý júrgizdi . Ol úshin barlyq stýdentter men sportshy stýdentterdiń emtıhan sesıasynyń nátıjeleri alyndy.

Osylaısha, barlyq semestrlerde sportpen aınalysatyn stýdentterdiń úlgerimi 5-7% joǵary ekendigi anyqtaldy.

Stýdentteriniń oqý úlgerimi (% -ben) (birinshi kýrs stýdentteri men sport sheberleri)

Úlgerim kórsetkishi	Jyldar
2016	2017     2018    2019     2020    2021
Barlyq stýdentterdiń:
qysqy sesıa	91.2       91.6     91.4      92.3              91.4
jazdyq sesıa	92.0       92.5     92.4      91.4     92.7
Sporttyq quramanyń quramyna kiretin stýdentter:
qysqy sesıa	98.8       99.0     99.2     99.6     100
jazdyq sesıa	98.6       98.7     99.3     98.4     98.8

Qorytyndy

Dene shynyqtyrý jáne sport bizdiń qoǵamda árqashan joǵary deńgeıde qarastyrylǵan jáne joǵary baǵalanǵan. Nelikten qazirgi kezde buqaralyq dene shynyqtyrý máselesi ótkir jáne prınsıpıaldy? Adamdardyń densaýlyǵy týraly qamqorlyq bizdiń qoǵamnyń basty áleýmettik máselesi bolǵandyqtan ǵana emes. Búgingi tańda dene shynyqtyrý men densaýlyq, eńbek qabilettiligi men eńbek ónimdiligi arasyndaǵy baılanys erekshe aıqyn seziledi. Halyqtyń densaýlyǵyn nyǵaıtýda, jeke tulǵany úılesimdi damytýda, jastardy eńbekke daıyndaýda jáne Otandy qorǵaýda dene shynyqtyrý men sporttyń, olardy kúndelikti ómirge engizýdiń mańyzy artyp keledi. Ár adam jas kezinen bastap óziniń fızıkalyq jetilýine qamqorlyq jasaıtyn, gıgıena men medısınalyq kómek salasyndaǵy bilimderi bar, salaýatty ómir saltyn ustanatyndaı etip uıymdastyrý kerek. Biz dene shynyqtyrý men sporttyń barlyq áleýetti múmkindikterin Qazaqstannyń  órkendeýi úshin tolyǵymen paıdalanýymyz kerek.

Qoldanylǵan ádebıetter tizimi

1. «Dene shynyqtyrý men sport týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń jobasy týraly. 2013 jyl, 30 qyrkúıek

2. Fızıcheskaıa kúltýra stýdenta: Ýchebnık / Pod red. V.I.Ilınıcha. M., 1999.

3. Ponomarev N.I. Voznıknovenıe ı pervonachalnoe razvıtıe fızıcheskogo vospıtanıa. – M., 1970.

4. Lısısyn Iý.P. Slovo o zdorove. – M., 1993.

5. Krasnov I.S. Formırovanıe zdorovogo obraza jıznı – vajnoe napravlenıe podgotovkı spesıalıstov vyssheı kvalıfıkasıı / Voprosy fızıcheskogo vospıtanıa stýdentov. XXVII, 2003, Izd-vo SPbGÝ.

Oryndaǵan: Mýratov Azamat, Sovetbek Janıa, Qoıshybek Qymbat  Top:1-kýrs 20.831 Halyqaralyq qatynastar Teksergen:Kýlýmjanov.N.E

---