InfoHub Logo

Jańa koronavırýs bizdiń ómirimizge qalaı áser etti?

Sońǵy ýaqytta BAQ-ta jańa koronavırýstan basqa nárse týraly oqý qıyn  jáne bul tańqalarlyq emes, óıtkeni pandemıa bizdiń ómir saltymyzdy tez jáne aıtarlyqtaı ózgertti. Pandemıa-bul dúrbeleńge túsýge áli sebep emes, bizdiń búgingi basty mindetimiz — aqparattandyrylǵan sheshimder qabyldaý jáne saqtyq sharalaryn umytpaý.

Kóptegen elderde, sonyń ishinde Qazaqstanda, kún saıyn ınfeksıanyń taralýyn báseńdetýge jáne densaýlyq saqtaý júıelerine júktemeni azaıtýǵa múmkindik beretin jańa shekteýler engizilýde. Bir jerde qoǵamdyq oryndarda jınalystar men shetelge saıahattaýǵa bılik tyıym salady, bir jerde turǵyndarǵa múmkindiginshe úıde bolýǵa keńes beriledi. Qazaqstanda úıden shyǵý múmkindigi shektelmegen, biraq keıbir kompanıalar qyzmetkerlerdi qashyqtan jumys rejımine aýystyrdy jáne josparlanǵan is-sharalardy toqtatty. Epıdemıologıa salasynyń mamandary adamdarǵa áleýmettik dıstrasıa dep atalatyn praktıkamen aınalysýǵa keńes beredi.  Bul adamdarmen qarym-qatynasty ádeıi shekteýdi bildiredi: qashyqtan jumys isteý, saparlardy boldyrmaý, dostarymen jáne qart týystarymen kezdesýge meıramhanalarǵa, barlar men dúkenderge barmaý, qoǵamdyq kólikti paıdalanbaý.

Qashyqtyq, árıne, indettiń bastalýymen paıda bolǵan joq, karantın ony kúsheıtedi. Bul bizdiń qatynastarymyzdyń qurylysyn da ózgertedi: májbúrli oqshaýlaý jaǵdaıynda kóptegen tanys zattar jumysyn toqtatady. Biz jaqyndyq pen bizdiń qarym-qatynasymyzdyń qalaı ózgerip jatqanyn jáne ózimizdi-ózimiz qamtamasyz etý úshin ne isteýge bolatyndyǵyn túsinemiz.   

Psıhologtar májbúrli oqshaýlaý jaǵdaıynda bizdiń emosıonaldy jaǵdaıymyz óte osal ekenin aıtady. Kóptegen tanys nárseler qol jetimsiz bolyp qalady — endi dostaryńyzben jáne áriptesterińizben kezdesýge, úıden tys ádettegi qyzyqty nárselerdi jasaýǵa múmkindik joq. Stressti ádettegi tásildermen jeńýge múmkindik joq, mysaly, sportzalǵa barý jáne júgirý jolyndaǵy barlyq jaǵymsyz energıany aýystyrý. Ekonomıkalyq jaǵdaı da áser etedi: josparlardyń ózgerýine jáne jumys isteı almaýyna baılanysty ár túrli mamandyqtaǵy adamdardyń qarjylyq jaǵdaılary nasharlaıdy, mysaly, qyzmet kórsetý salasynda jumys isteıtinder jáne kún saıyn klıentterin joǵaltatyndar.

Amerıkandyq psıhologıalyq qaýymdastyq oqshaýlanǵan adam ártúrli emosıalar spektrine tap bolýy múmkin dep sanaıdy. Múmkin, olardyń ishindegi eń túsiniktisi — qorqynysh pen alańdaýshylyq. Birinshiden, bul óziniń jáne jaqyn adamdarynyń densaýlyǵy úshin alańdaý.

"Karantın, pandemıa jáne aınaladaǵy alańdaýshylyq-bul ómir súrý jaǵdaıynyń aıqyn nasharlaýy. Sondyqtan, belgili Kýbler-Ross modeli boıynsha barlyq shyǵyn reaksıalary zańdy: biz burynǵy ómir súrý deńgeıin, qozǵalý erkindigin, aınaladaǵy qaýipsiz álemniń elesin joǵaltamyz. Amerıkandyq psıhologıalyq qaýymdastyqtyń pikirinshe, jańa koronavırýs pandemıasynyń jaǵdaıy ınfeksıaǵa tap bolǵan adamdardy stıgmatızasıalaýǵa ákelýi múmkin. Biz Qytaıdaǵy indetke qatysty juqpaly reaksıa tek úıdegi násilshildikke aınalǵanyn kórdik-biraq pandemıa jalǵasyp jatqan kezde, basqalarǵa degen jekkórýshiliktiń órshýi de jalǵasýda. Oqshaýlaý kez-kelgen adamǵa qatty áser etedi. Biraq jalǵyz turatyn nemese kórshilerimen, seriktesterimen nemese balalarymen birge turatyndar ártúrli jaǵdaılarǵa jáne ártúrli qıyndyqtarǵa tap bolady.

Jaqyndarymen úıde qamalǵandar otbasy múshelerimen qarym-qatynasta shıelenisti jáne ashýlanshaq bola alady. Demalys jáne mereke kúnderi olarmen óz erkimen ýaqyt ótkizý bir nárse, al kúnine jıyrma tórt saǵat tyǵyz baılanysta bolý múldem basqa. Vashıngton ýnıversıtetiniń psıhologıa profesory Pepper Shvars oqshaýlaý jaǵdaıynda otbasylyq seriktestikti damytýdyń eki úlken nusqasy múmkin dep sanaıdy. Bir jaǵynan, erli-zaıyptylar qıyn jaǵdaıda bir-birin, jaqyndyqty jáne qoldaýdy jańa jolmen baǵalaı bastaıdy. Ekinshi jaǵynan, olar, kerisinshe, qazirgi qarym — qatynasta olarǵa qoldaý men jaılylyq jetkiliksiz ekenin nemese qarym-qatynas olarǵa sáıkes kelmeıtinin túsinedi.

Jalǵyz nemese seriktespen birge turatyn adamdar ártúrli sezimderdi sezinýi múmkin. Kishkentaı balalary bar otbasylar úshin, ásirese bala tárbıesimen jıi aınalysatyn analar úshin jaǵdaı óte qıyn bolýy múmkin. Biz ártúrli otbasylardyń analarymen sóılesip, saýalnama júrgizdik. Mysaly, Anel esimdi ana: "kúıeýim ekeýmiz eshqashan balalarmen kóp ýaqyt ótkizgen emespiz. Biz saıahatshylarmyz, ár demalys saıyn saıabaqtarǵa, oıyn-saýyq jáne sport ortalyqtaryna baratynbyz. Bizdiń balalarymyzdyń arasy bir jas, ul jáne qyz. Olar dostyq qarym-qatynas jasamaıdy,  kóp urysady jáne ymyraǵa kelmeıdi. Kúıeýim ekeýmiz úı jáne balalardy qaraý mindetterin bóldik, rejımdi bárine yńǵaıly etip ózgerttik. Túski astan keıin nemese keshke  birge serýendeýge tyrysamyz. Men bárin birden alýǵa tyryspaımyn: eger men balalarmen kúnine bir-eki ret on bes-otyz mınýt ishinde paıdaly nárse jasaı alsam. Biz kezek-kezek úı tazalaýǵa tyrysamyz jáne balalardy tazalaýǵa tartamyz. Men sonymen birge búkil otbasyna tamaq daıyndaımyn jáne ónimderdiń tizimin jasaımyn. Ónimderge onlaın tapsyrys berýge bolady. Buryn biz alyp ketetin taǵamdardy jıi alatynbyz, al qazir is júzinde olaı jasamaımyz. Biz barlyq jemister men kókónisterdi qaınaǵan sýmen jýamyz". Saýalnama nátıjeleri boıynsha biz "jalpy, bul óte kúrdeli kezeń, tolyqqandy jumysqa ýaqyt jetkiliksiz, analardyń ózderine arnaýy múmkin ýaqyt az. Jaıaý serýendeý jáne  jumysta jáne oqýda beınekonferensıalar ótkizýge, fılmder kórýge, dostarymen jáne týystarymen sóılesýge múmkindik beretin jaqsy ınternet kómektesedi. Sonymen qatar, moraldyq qoldaý qazir burynǵydan da mańyzdy" degen qorytyndyǵa keldik.

Bir qyzyǵy, vırýs bolmaǵan kezde kóshe, tabıǵat, saıahat adamdarǵa erekshe qyzyǵýshylyq tanytpady. «Úıde bol! » dep aıtqannan keıin ǵana bári serýendeýge tartyldy. Bul oqshaýlaý psıhologıasy: tyıym salynbaǵan nárse eshkimge qyzyq emes. Eger siz bir nársege nazar aýdarǵyńyz kelse, oǵan tyıym salyńyz.

Bizdiń oıymyzsha, kovıdti urpaq kóbirek serýendeıdi, dalada ýaqyt ótkizedi. Koronavırýs-bul biriktiretin qıyndyq. Dárigerlerdi, qarttardy, qashyqtyqtan oqytýdy, adamzattyń vırýsqa qarsy jalpy atmosferasyn qoldaıtyn barlyq osy áreketter kúshti gýmanısik yntalandyrý bolyp tabylady. Bul  óte jaqsy.

Covid-19 pandemıasynyń áleýmettik-ekonomıkalyq saldary

Covid-19 koronavırýstyq ınfeksıasynyń pandemıasynyń aýrýdyń taralýynan jáne ártúrli elderdiń karantındi uıymdastyrýǵa tyrysýynan basqa da saldary bar. BAQ-ta aýrýdyń qoǵamǵa áser etý qubylysy jáne onyń saldary kóbinese "koronakrızıs" termıni dep atalady. Koronavırýstyq pandemıadan týyndaǵan qazirgi álemdik daǵdarys jekelegen ulttyq ekonomıkalarǵa ǵana emes, búkil álemdik ekonomıkaǵa da qaýip tóndirip, ekonomıkalyq daǵdarysqa aınaldy.

Qazirgi ýaqytta "kovıdten keıin" álem qandaı bolady degen suraq ózekti bolyp otyr. Koronavırýstyq pandemıa tek ózgeris katalızatory retinde áreket etedi jáne bizdi olarǵa nazar aýdarýǵa májbúr etedi. Álemdik ekonomıkalyq júıeni qaıta qurý prosesi uzaq ýaqyt buryn bastalǵan bolatyn, biraq ol bizdiń planetamyzdyń qarapaıym azamattarynyń kópshiligine uzaq ýaqyt kórinbedi. Pandemıa damyǵan elderdegi áleýmettik-ekonomıkalyq problemalardy kúsheıtti.

1. Qarjy

Basynda pandemıa Qytaıdyń qor bırjalaryna jergilikti áser etti, onda saýda-sattyq 2020 jyldyń 21 qańtarynan bastap tómendeı bastady. Biraq 27 qańtarda ister sanynyń ósýi aıasynda FTSE 100 jáne eýropalyq bırjalar quldyrady.

Oqıǵalardyń odan ári damýy 2020 jyldyń 20 aqpanynda bastalǵan qor naryǵynyń jahandyq quldyraýyna ákeldi. Dow Jones Industrial index, S&P 500 ındeksi jáne NASDAQ-100 27 aqpanda 2007-2008 jyldardaǵy qarjy daǵdarysynan keıingi eń nashar saýda aptalarynyń birine tústi. Kelesi aptadaǵy naryqtar óte qubylmaly boldy, kúndelikti sesıada 3% nemese odan da kóp boldy. 9 naýryzda Ýoll-strıttiń barlyq úsh ındeksi 7% - dan astam tómendedi jáne álemdik naryqtardyń kópshiligi iskerlik belsendiliktiń tómendegenin habarlady, negizinen Reseı men Saýd Arabıasy arasyndaǵy munaı naryǵyndaǵy baǵa soǵysyna jaýap retinde. Quldyraý Qara dúısenbi dep ataldy jáne 2008 jyly Uly resessıadan keıingi eń nashar quldyraý boldy. Qara dúısenbiden úsh kún ótken soń, taǵy bir quldyraý boldy — qara beısenbi, Eýropa men Soltústik Amerıkadaǵy aksıalar 9% - dan astam tómendedi. Ýoll-strıtte 1987 jyly qara dúısenbiden bastap paıyzdyq mólsherlemelerdiń eń úlken bir kúndik tómendeýi boldy, al FTSE Mors of Borsa Italiana ındeksi 17% - dan astam tómendedi, bul qara beısenbi kezinde eń kóp zardap shekken naryqqa aınaldy.

2. Ekonomıka

Tikeleı pandemıa jaǵdaılardyń joǵary paıyzy bar elderdegi kásiporyndardyń jabylýyna, kúndelikti suranysqa ıe ónimderge suranystyń kúrt ósýine, belgili bir taýarlar: vırýsqa qarsy preparattar, sanıtarlyq maskalar, dezınfeksıalyq quraldar naryǵyndaǵy alypsatarlyqqa ákeldi.

Qoǵamdyq tamaqtaný segmenti pandemıaǵa baılanysty shekteýlerge baılanysty eń kóp zardap shekkenderdiń biri boldy.

Sonymen birge, pandemıa kóptegen azamattardyń úıden shyqqysy kelmeýine baılanysty azyq-túlik jetkizý qyzmetterine suranystyń aıtarlyqtaı ósýine ákeldi. Sonymen qatar, koronavırýstyq ınfeksıa kýrerler arqyly taralýy múmkin degen qorqynysh paıda bola bastady. Bul qaýipterge jaýap azyq-túlik pen basqa taýarlardy baılanyssyz jetkizý boldy.

Qytaıda, sodan keıin búkil álemde kásiporyndardyń toqtap qalýyna baılanysty munaı men munaı ónimderine suranys aıtarlyqtaı tómendedi. Suranystyń tómendeýi aıasynda Reseı men OPEK munaı óndirýdi qysqartý týraly kelise almady jáne kómirsýtekter naryǵynda baǵa soǵysyn bastady, bul óz kezeginde munaı baǵasynyń quldyraýyna ákeldi.

Farnboro avıasalony sıaqty kóptegen jarnamalyq jáne aqparattyq sharalar toqtatyldy.

Uzaq ýaqytqa sozylǵan karantın tutyný basymdyqtaryn ózgertti: avtomobılder men kıim sıaqty birqatar taýarlarǵa suranys tómendedi, biraq sonymen birge úı turmysyn jeńildetetin zattarǵa, sonymen qatar úı sportyna (jattyǵý velosıpedteri) jáne úıdegi oıyn-saýyqqa (onlaın oıyndar, ústel oıyndary) suranys ósti. Sondaı-aq, úı keńsesi úshin taýarlarǵa suranys artty, óıtkeni kóptegen jumyskerler úılerinen jumys isteýge kóshti jáne sáıkesinshe ZOOM, Microsoft Teams jáne olardyń analogtary sıaqty beınekonferensıa qosymshalarynyń tanymaldylyǵy artty. Sonymen birge, Microsoft Qytaıda karantındi alyp tastaǵannan keıin de qashyqtan jumys isteýge suranys qalǵanyn aıtady.

Dárethana qaǵazyn satý kóleminiń ulǵaıýy, 2020 jyldyń naýryzyn 2019 jyldyń naýryzymen salystyrǵanda:

 

Italıa	140%+
Ispanıa	82%+
Ulybrıtanıa	80%+
AQSH	60%+
Germanıa	35%+
Fransıa	30%+

Avtoındýstrıa

Volkswagen, BMW, Daimler jáne basqalary sıaqty iri avtomobıl óndirýshileri óndiristi edáýir qysqartýǵa nemese tipti ony tolyǵymen toqtatýǵa májbúr boldy. Bul bir jaǵynan óz qyzmetkerlerin koronavırýstyń taralýynan qorǵaýǵa degen umtylysqa baılanysty boldy, bul zaýyttar men avtosalondardyń jabylýyna, sondaı-aq bólshekter men komponentterdi jetkizýdi úzýge ákeldi. Ekinshi jaǵynan, suranystyń kúrt tómendeýine baılanysty óndiris tómendedi.

Eýropanyń keıbir elderinde jeńil avtomobılderdi tirkeýi:

Memleket	Sáý,2019	Sáý,2020	Nátıje	Qań,2019	Qań,2020	Nátıje
Germanıa	310715	120840	-61,1%	1190807	822202	-31,0%
Fransıa	188195	20997	-88,8%	741530	385676	-48,0%
Ulybrıtanıa	161064	4321	-97,3%	862100	487878	-43,4%
Italıa	174922	4279	-97,6%	712987	350926	-50,8%
Ispanıa	119417	4163	-96,5%	436317	222870	-48,9%

2020 jyldyń 29 mamyrynda Renault kompanıasy kelesi 3 jylda álem boıynsha 15 myń jumys ornyn, onyń ishinde Fransıada 4600 jumys ornyn qysqartatynyn jarıalady. Jumys oryndarynyń qysqarýy jumystan bosatý esebinen emes, zeınetkerlikke shyqqan qyzmetkerler, kompanıa ishindegi basqa laýazymdarǵa aýysý jáne qaıta mamandaný esebinen bolady.Týrızm

Koronavırýstyq Pandemıa krýızdik týrızmdi is júzinde joıdy: shekteýlerge baılanysty keme ıeleri laınerlerdi toqtatyp qoıýǵa májbúr etti nemese tipti olardy metal bólshekterine ótkizýge májbúr boldy.

3. Bilim berý júıesi

Pandemıa búkil álemdegi bilim berý júıesine áser etti, bul mektepter men ýnıversıtetterdiń jappaı jabylýyna ákeldi. 2020 jylǵy 20 naýryzdaǵy jaǵdaı boıynsha 135 eldegi úkimetter mektepter men ýnıversıtetterdi jabýdy jarıalady nemese júzege asyrdy. Sonymen qatar, oqýshylar men stýdentterdi ınternet arqyly oqytýǵa jappaı kóshý bastaldy.

4. Mádenıet jáne kıno

Búkil álemde kınoteatrlarǵa barý belgili bir dárejede shekteldi, kınofestıvalder toqtatyldy nemese keıinge qaldyryldy, fılmder bolashaq kúnderge aýystyryldy, kıno óndirisi toqtatyldy.

Alaıda, sonymen birge, aǵyndyq tanymal boldy (osyǵan baılanysty Netflix, YouTube sıaqty, provaıderlerdiń júktemesin azaıtý úshin beıne aǵynynyń sapasyn tómendetýge májbúr boldy), bul Netflix aksıalarynyń ósýine ákeldi.

Kóptegen festıválder, kórmeler men baıqaýlar, sonyń ishinde Máskeý halyqaralyq kınofestıvali, Kann kınofestıvali jáne "Evrovıdenıe-2020" án baıqaýy toqtatyldy nemese keıinge qaldyryldy.

Pandemıaǵa baılanysty álemdegi teatrlar, murajaılar, kórkem galereıalar jáne basqa da mádenı mekemeler jabyldy. Eger AQSH-da mádenı mekemelerge kómek retinde 200 mıllıon dollar bólinse, Germanıa 50 mıllıard eýro bóldi, al Ispanıa bıligi pandemıa kezinde mádenıet basymdyqtar tiziminde sońǵy orynda turýy kerek dep málimdedi.

Karantın bizdi nege úıretti?

Biz erekshe ýaqytta ómir súrip jatyrmyz, onda bir saǵattyq ashyq jattyǵýlar sán-saltanat bolyp sanalady, al basqa adamdarmen qarym-qatynasymyzdyń qarqyndylyǵy men sapasy Internettiń jyldamdyǵymen anyqtalady. Dúnıe júzindegi kompanıalar men jumys berýshiler ózderiniń jumys prosesterin ózgertýge májbúr boldy, al qazir barlyq elderdiń úkimetteri osy elderdiń ekonomıkasyn qorǵaý úshin qoldaý men qarjylandyrýdyń buryn-sońdy bolmaǵan deńgeıin qamtamasyz etýdi talap etedi.

Sońǵy pandemıadan beri júz jyldan astam ýaqyt ótti-bul 1918 jyldan beri órship kele jatqan jáne ártúrli málimetter boıynsha 60-100 mıllıon adamnyń ómirin qıǵan "ıspan tumaýy" boldy. Onyń tez taralý sebebi qazirgideı tehnologıalar. Ondaǵan myń shaqyrym tynysh júretin poezd, aýa  dırıjablderi, al muhıtty únemi iri tonnaly kemeler kesip ótetin. Birinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin barlyq jerde bılik etken antısanıtarıa óziniń taǵdyrly rólin atqarǵany túsinikti.

Covid-19 pandemıa ma, joq pa, ony ýaqyt kórsetedi, sońǵy ǵasyr ishinde bul búkil adamzat úshin naǵyz synaqqa aınalǵan  dúnıejúzilik qaıǵy boldy. "Karantınde nemen aınalysýǵa bolady?"bul ámbebap masshtabtaǵy másele boldy. Google analıtıkasyna sáıkes, osy taqyryptaǵy izdeý suraýlarynyń shyńy 15-21 naýryzda boldy, sodan keıin ol kúrt tómendedi. Iaǵnı, taqyryp ózektiligin joǵaltty. Nelikten?

Mıllıondaǵan qoldanýshylar suraq qoıdy, al jaýaptar kóbinese on negizgi taqyrypqa deıin qysqardy: shet tilderin úırený, kitaptar oqý, ózin-ózi tárbıeleý jáne jańa mamandyqtardy ıgerý, aspazdyq eksperımentter, generaldi úı tazartý. Eger bul júıege qarasaq, barlyǵy ınternet jelilerine tildi qalaı úırenemin dep izdeý salýy qajet bolǵan, biraq...

Biz sol Google statısıkasyna kirip, "aǵylshyn tilindegi oqýlyq" taqyrybyndaǵy suraýlardyń sany (eń tanymal til) 2019 jyldyń sol kezeńiniń kórsetkishterinen aspaıtynyn kóremiz. Demek, "úı ıeleri" kóbinese tek áleýmettik jelilerde, hat-habarlarda bolǵan"polıglottar", biraq odan basqa eshteńe joq. Nege olaı? Kóbisi jaýap bere almady. Shynynda da, karantınniń alǵashqy kúnderinde adamdar aýdarmashylar men oqýlyqtardy  alyp, tilderdi úırenýge arnalǵan baǵdarlamalardy júktep alyp, taqyryptyq vebınarlardy kóre bastady. Biraq... is toqtap qaldy. Múmkin, sebep tildik ortanyń joqtyǵynda bolýy múmkin, óıtkeni dál osy shart shet tilin tez úırenýdiń kilti bolyp tabylady.

Biraq onlaın kitaptarǵa suranys eki ese ósti. Bul qýantady. Biraq eń kóp suranys ózin-ózi damytý taqyrybynda emes, aspazdyq reseptter sanatyna qatysty boldy.

Adamdar shynymen kóbirek tamaq pisire bastady jáne ony túsindirý ońaı. Karantın kezinde kóptegen kafeler, meıramhanalar men fast-fýdtar jabyldy. Biraq eshkim tamaq qajettiligin joıǵan joq, al makaron nemese tushpara sıaqty jartylaı fabrıkattarda siz uzaq ýaqytqa shydaı almaısyz.Osylaısha keıbir jandar úshin tipten jańa qolónerin úırenýge týra keldi. Jelidegi jarıalanymdar boıynsha, bul kóptegen adamdarǵa ońaı boldy dep aıtýǵa bolady, al salystyrmaly túrde qysqa merzimde peshtiń janynda turýdy oılamaǵan adam kúrdeli taǵamdardy daıyndaý týraly foto eseptermen maqtana bastady.

Qazirdiń ózinde karantınniń sońyna qaraı kóptegen adamdarda gastronomıalyq ádetter ózgeredi dep aıtýǵa bolady. Árıne, bul kafeler men meıramhanalar bos bolady degendi bildirmeıdi, biraq olardyń klıentteriniń sany aıtarlyqtaı tómendeýi múmkin.

Áıelder aspazdyq vebınarlarda  jańa daǵdylardy aldy. Biraq er adamdarǵa da unaıtyn nárse tabyldy. TJ rejımi kezinde TJO jumys istemedi jáne avtomobıldi jóndeý is júzinde múmkin bolmady. Keıbir mamandar áli de jabyq esikterde jumys istedi, biraq oǵan qol jetkizý eń jaqyn jáne naǵyz tanystarǵa múmkin boldy. Artynsha ondaı tanystary joq bolyp, baǵy janbaı qalǵandar úshin eki nusqa bar: TJ rejımi bitkenin kútý nemese kólikti ózdigińmen jóngdep kórý.

Baqytymyzǵa oraı, munda taǵy da taqyryptyq ádebıetterge de, YouTube-taǵy beınelerge de toly jan-jaqty ınternet kómekke keldi, onda ártúrli kólikterdiń jóndeý jumystary egjeı-tegjeıli sıpattalǵan. Qol astyńda kerekti quralyń bolsa, tormoznye kolodkı nemese pylnıkı aýystyra salý emes, tipten qozǵaltqa kúrdeli jóndeý jasaýǵa bolady. Másele tek tilek pen ýaqytta jáne joǵaryda aıtylǵandaı, quraldardyń bolýy. Karantın kezeńinde kóptegen avtoáýesqoılar alǵash ret qoldaryna gaıka kiltin alyp, tolyqqandy jóndeý jumystaryn júrgizdi, olar da óz  ınternet paraqshalarynda qýana bólisti.

Koronavırýstyq ınfeksıanyń qazirgi pandemıasynan týyndaǵan qıyndyqtar men baqytsyzdyqtarǵa qaramastan, biz jańa shyndyqqa beıimdelemiz jáne karantındegi ómir bizdi bolashaqqa aparatyn belgili bir zattardyń mańyzdylyǵyn túsinýge ıtermelegeni anyq.

Qorytyndy:

Koronavırýstyq pandemıa mıllıondaǵan adamdardyń ádettegi ómir saltyn buzdy. Birneshe aıdyń ishinde ondaǵan jyldar boıy qajet jáne mańyzdy dep sanalǵan nárse qunsyzdandy: tutyný qoǵamy qaýipsizdik qoǵamyna aınaldy. Álem boıynsha erkin júrýge daǵdylanǵan adamdar óz elderinde, qalalarynda jáne tipti páterlerinde qulyptaýly boldy.   Karantınge baılanysty sporttyq jarystar, konsertter jáne basqa da súıikti jáne tanys oıyn-saýyqtar toqtatyldy. Bizdiń bárimizge qıyn kezeńder boldy, biraq qazirgi daǵdarystan aman qalǵandar múldem basqa álemde bolady. Bul jyldar bizdi 21 ǵasyrdaǵy eń jańa vırýstardyń birimen tań qaldyrdy jáne qorqytty. Biz ǵasyrlar boıy alǵash ret oqshaýlaný jáne, árıne, qashyqtyqtan oqytý degen ne ekenin bildik. Bul vırýs bizdi eresekterge ǵana emes, balalardy da erekshe jaǵdaıǵa ákeldi.

Pandemıa kezinde kóptegen ózgerister paıda boldy. Olardyń biri qashyqtan jumys.

Beınekonferensıalar men qashyqtan jumys isteý koronavırýstyń taralýynan keıin úlken suranysqa ıe boldy. Sońǵy aılarda álemde vıdeotrafık 2-3 esege ósti. Zoom, Microsoft Teams, Google Hangouts baǵdarlamalary úzdik qosymshalarǵa tez enip ketti. Tehnologıalyq alyptar, sonyń ishinde Twitter jáne Facebook sıaqty jeliler qyzmetkerlerdi úıden jumys isteýge shaqyrady. Sonymen qatar, jumysshylar (Bilim salasy) kóptegen jınalystardyń qanshalyqty maǵynasyz ekenin jáne olardy poshtamen qalaı ońaı aýystyrýǵa bolatyndyǵyn, kúnine eki ret kepteliste turýdyń qanshalyqty tıimsiz bolǵanyn túsine aldy.

Taǵyda bir basty máselelerdiń biri ol ǵylymnyń damýy  jáne  medısınanyń róliniń artýy. Saıasatkerler popýlızmmen aınalyssa da, ǵalymdar COVID-19-ny taldaý jáne oǵan qarsy turýdyń jańa quraldaryn jasaýda.  Sondyqtan Ǵylym men medısınaǵa jumsalatyn qarajat ulǵaıatyn bolady. Medısına-IT-men mańyzdylyǵy boıynsha ońaı talasatyn birneshe joǵary ıntellektýaldy salalardyń biri jáne bolashaqta onyń áseri eki esege arta túsedi.

Adamdar densaýlyq pen bilimge kóbirek kóńil bólý kerek ekenin túsindi. Pandemıada kóptegen adamdar qaýipsizdikti sezinýi úshin sportpen shuǵyldanyp, durys tamaqtanyp jáne qaýipti minez-qulyqpen aınalyspaýǵa májbúr boldy. Kúshti ımýnıtet-ınfeksıalarǵa qarsy tamasha qalqan bolyp tabylady. Densaýlyq qazirgi kezde eń mańyzdy qajettilik bolyp tabylady.

Budan keıin ne bolady? Bul suraqtar kóptegen adamdardy alańdatady. Sirá, álem eshqashan birdeı bolmaıdy. Munyń ne ákeletinin, jáne ne jaǵdaı bolatynyn aldyn-ala eshkim bilmeıdi. Alaıda, úmitsizdikti erte jasamańyz.

Biz bildik: COVID-19 degenimiz ne, onyń shyǵý tegi, aldyn-alý sharalary, áleýmettik saýalnama derekterin aldyq, sonymen qatar covid-19 taralý kartasyn kórdik.

Jumysymyzdy qorytyndylaı kele, biz kelesi qorytyndy jasaı alamyz:

1. Koronavırýstyń adamdar úshin, sonyń  ishinde ásirese qarttar úshin óte qaýipti ekenin bildik.

2. Vırýstar is júzinde maımen maılanǵan nanobólshekter bolyp tabylady. Olar birneshe saǵat boıy betterde belsendi bola alady, sodan keıin sizdiń qolyńyzǵa, sol jerden betińizge túsedi, óıtkeni bizdiń kópshiligimiz betimizdi jıi ustap turamyz nemese tıip ketetin kezder de bolady.

3. Biz ádettegi qaýipsizdik erejelerin saqtaı otyryp, ózimizdi jáne jaqyndarymyzdy qorǵaı alamyz.

4. Qorǵanys úshin jeke qorǵanys quraldary bar maska, antıseptıkter, qolǵaptar, qorǵanys kostúmderi jáne t. b.)

5. Maskany tańdaıtyn kezde úlken jaýapkershilikpen qaraý kerek, óıtkeni bizdi kez-kelgen maska qorǵaı almaıdy.

6. Qarapaıym gıgıena erejelerin saqtaý qajet.

7. Egerde ózimizdi nashar sezinip tursaq úıde qalýymyz kerek, sebebi ol qasymyzdaǵa adamdarǵa keri sebebin tıgizýi múmkin.

Koronavırýstyq indetke uqsas tótenshe jaǵdaılar bizge basqa adamdardyń ómir súrý jaǵdaılaryn kórýge múmkindik beredi, biraq olardy bizge qabyldaý álide qıyn sebebi biz mundaıǵa ómirge úırenbegenbiz.

Pandemıa HHİ ǵasyrda da qaýipsizdik basty qundylyq bolyp qala beretinin jáne ol úshin adamzat órkenıettiń ádettegi artyqshylyqtaryn esh oılanbastan qurban etýge daıyn ekenin rastady.

Paıdalanǵan ádebıetter:

1. https://rtvi.com/skvoznoy-efir/chemu-nas-nauchil-2020-god-kotoryy-my-proveli-v-izolyatsii/
2. https://news.un.org/ru/story/2021/03/1399642
3. https://trends.google.kz/trends/explore?date=today%205-y&geo=KZ&q=chem%20zanátsá%20na%20karantıne
4. https://rg.ru/2020/07/12/reg-urfo/psiholog-rasskazal-kak-covid-19-izmenil-mysli-i-soznanie-liudej.html
5. https://ru.valdaiclub.com/a/highlights/posledstviya-pandemii-koronavirusa/
6. https://www.dw.com/ru/koronavirus-i-ego-posledstvija-dosje/a-52852819
7. https://www.bbc.com/russian/features-55491337

Oryndaǵandar: Bahonova A., Esmýratov A., Alasheva O., Kalenova S.
Top: Halyqaralyq qatynastar 20.831
Oqytýshy: Kýlýmjanov N. E.

---