InfoHub Logo

"Aqıqat" uǵymy dúnıetanym júıesindegi mańyzdy máselelerdiń biri bolyp tabylady.  Ol "ádilettilik", "adaldyq", "ómirdiń máni" sıaqty uǵymdarmen qatar júredi. Adamnyń ómirlik ustanymy da  aqıqattyń  qalaı túsindiriletinine, oǵan qol jetkizýge bolatyndyǵyna baılanysty bolyp keledi. Al, fılosofıada "aqıqat" uǵymy zattardy, qubylystardy sıpattaý úshin emes, osy zattar men qubylystar týraly bilimdi sıpattaý úshin qoldanylady. «Qoǵamdyq bilim negizderi» atty eńbekte:«Aqıqat – bilimniń pánine, naǵyzdylyǵyna sáıkestigi» dep kórsetiledi.   Budan shyǵatyn túıin: aqıqat- bilimmen tutasyp jatýy tıis.

Aqıqatty túsiný úshin, onyń negizgi qasıetteri men belgilerin aıqyndap alý kerek. Aqıqattyń obektıvtiligi men sýbektıvtiligine nazar aýdarý kerek. Aqıqat tujyrymnyń oń nemese teriske shyǵarýdyń formasy, olardy bildirý tásili árqashan adamǵa baılanysty. Bul  formada  aqıqat sýbektıvti bolyp tabylady.  Shynaıy bilimniń mazmuny adamdardyń sýbektıvti qalaýymen emes, obektıvti aqıqatpen anyqtalady. Iaǵnı, aqıqat máselesi árqashan adamnyń talǵamy men qalaýyna, jalpy adamnyń sanasyna táýelsiz obektıvti aqıqatpen tyǵyz baılanysty.  Bul turǵyda aqıqat obektıvti. «Aqıqat – sýbektıvtilik pen obektıvtiliktiń birligi», ıaǵnı aqıqatqa sýbekt pen obektiniń qarama-qaıshy ózara árekettesýi arqyly qol jetkiziledi. Sondyqtan tanymdyq prosestiń nátıjesi sýbektiniń de, obektiniń de áserin qamtıdy.

Aqıqatty birtindep naqtylaý jáne tereńdetý prosesin sıpattaý, onyń obektıvti mazmunyn qanyqtyrý úshin absolútti jáne salystyrmaly aqıqat uǵymdary engizilgen. Naqty tanymda absolútti aqıqatqa aparatyn jol bir-birin naqtylaıtyn salystyrmaly aqıqat  arqyly júzege asady.

Absolútti aqıqat – kúmán keltirýge bolmaıtyn dáleldi aqıqat. Mysaly, Muqaǵalı Maqataev 1931-1976 jyldary ómir súrgen, S.Muqanovtyń «Ómir mektebi» atty trılogıasy bar. Al, máńgilik aqıqatqa eshqashan teriske shyǵarylmaıtyn aqıqatty jatqyzamyz.

Ǵalymdardyń kópshiligi absolútti aqıqatqa jetýge tyrysady jáne ıdeal sanaıdy. Biraq, ǵylymda kóbine salystyrmaly aqıqat kezdesedi. Salystyrmaly aqıqat-aqıqattyń salystyrmaly túrdegi dál kórinisi. Bul shyndyqqa edáýir sáıkes kelgenimen, tolyqqandy aqıqat bolyp eseptelmeıdi. Ári qaraı naqtylaýdy jáne tereńirek zertteýdi qajet etedi.

Ǵylym zańdarynda aqıqattar salystyrmaly, óıtkeni biz olardyń áreketin bizdiń tanymymyzǵa qol jetimdi ǵalamnyń aımaǵynda ǵana teksere alamyz. Adam tanymy-bul neǵurlym tolyq bilimdi jınaqtaýdyń úzdiksiz prosesi, salystyrmaly shyndyqty absolútti aqıqatqa aınaldyrý prosesi.

Absolútti bilimge qol jetkizý máselesin talqylaýdy aıaqtaı otyryp, jalpy álem týraly absolútti shyndyq adamzat umtylatyn shek pen ıdeal retinde ǵana bar ekenin atap ótemiz. Shyndyqqa jetý joldary týraly másele onyń ólshemderi týraly suraqpen tyǵyz baılanysty. Qol jetkizilgen bilimniń aqıqatyn nemese jalǵandyǵyn dáleldeý úshin aqıqattyń krıterııi bolýy kerek. Aqıqat krıterııi ádette belgili bir standartty nemese ony tekserý ádisin bildiredi. Aqıqat ólshemi bir ýaqytta eki shartty qanaǵattandyrýy kerek. Birinshiden, ol tekseriletin bilimnen táýelsiz bolýy kerek; ekinshiden, ony rastaý nemese joqqa shyǵarý úshin ol qandaı da bir jolmen ǵylymmen baılanysty bolýy kerek.

Aqıqattyń obektıvtilikpen qaýyshtyratyn –tájirbıe. Teorıany praktıkamen tekserý adamdardyń praktıkalyq is-áreketiniń barysynda júzege asyrylady. Tájirıbe tek odan týyndaıtyn bilimniń aqıqatyn rastaı alady.  Árıne, tájirıbe ǵylymnyń barlyq suraqtaryna túgeldeı jaýap bere almaýy múmkin. Biraq, adamdardyń obektıvti shyndyqty bilýinde praktıka sheshýshi ról atqaratyny sózsiz.

Danat Janataev Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ profesory, dosent

Farıza Dýısenbaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ  magıstranty

---