InfoHub Logo

Abylaı han osynaý fánı jalǵannan óziniń kóshetinin bilgendeı, dúnıe salatyn jyly qazaq dalasynyń ońtústigin ara lap qaıtýǵa shyǵady. Jalań seıil, jaı serýen Abylaı bolmysyna jat, jolǵa shyǵar aldynda úsh júzdiń batyrlaryna habar berip, Túrkistanda toqaılasýǵa pátýalasady. Ondaǵy oıy, orys pen qalmaqtyń bir jaıly bolǵan tolasyn paıdalanyp, ońtústiktegi qalyń qazaqtyń irgesin ornyqtyryp qaıtý bolsa kerek. Ásirese Shymkent, Saıram, Táshkent, Qoqan, Buhara, Úrgenish jaǵyndaǵy qazaqtardy sarttarǵa túrtkiletpeı, birtutas eldik aıbaryn tanytyp qaıtýǵa bel býady.

Bul kezde, keshe ǵana qalmaqtyń qaharly qolyn jaıratyp, qytaı men orystyń betin beri qaratqan Abylaı hannyń aıbary orta Azıanyń usaq handaryn yqtyryp otyratyn. Abylaı han ońtústikke kelgen soń Túrkistanǵa óz balasy Sadyq sultandy, Talas pen Qyzylkól mańyna baıaǵy Qytaıǵa kepildikke beretin balasy Ádildi ıe etip qoıady. Shymkent pen Saıramǵa Ǵabdyrahman degen sartty, Táshkentke Myrzahmet degen sartty ákim etedi. Sonsoń, qalyń qosynyna sherý tartqyzyp, Samarqandy betke alady ǵoı. Jolda Jırenshe sheshenniń jeńgesiniń atymen atalǵan Jupar qoryǵyna jetkende, tizgin tartady. Áýlıeli adam edi dep, bir qonyp ótýdi nıet etedi de, shatyry qurǵyzady.

Sol kúni Abylaı han batyr-bılerimen túnniń bir ýaqytyna deıin áńgimelesip otyryp, jatar aldynda Buqar jyraýǵa:

— Ne tileýli jolǵa attanyp baramyz, nysanań bar edi ǵoı, búgin sáýe kórip ber, — deıdi. Sonda Buqar jyraý:

— Qarap jatpaspyn, sen hansyń ǵoı, óziń de boljaı jatqaısyń, — depti.

Ońtústiktiń qońyr salqyn túni qandaı, bir myzǵyp ketseń, uıqyń qanyp, qur atqa mingendeı bolasyń. onyń ústine kerilip jatatyn ýaqyt pa. Torǵaı shyr etkende Buqar jyraý syrtqa shyqsa, Abylaı han da turyp, shatyrynyń mańynda júr eken. Buqar jyraý jaqyndap kelip, sálem bergen eken, Abylaı han:

— Iá ne kórdiń? — dep suraıdy.

— Eshteńe kórip-bilmegendeı bolǵansha, óziń kórgenińdi aıt! — depti Buqar jyraý.

Abylaı hannyń jyraýdan jasyrar syry joq. Biraýyq túnere tolǵanyp otyryp, kórgen túsin bastaıdy:

— Túsimde bir jolbarys kelip, shatyrymnyń aldyna sulap jatyp aldy. Bul ne qylǵan jolbarys dep kóz toqtatyp qarap edim, jolbarys degenim aıý bolyp shyǵa keldi. Apyraı, jańa ǵana jolbarys edi ǵoı, aıý bolǵany qalaı dep qaıta qaraǵanymda, kókjal bóri boldy. Munan soń túlkige aınaldy. Odan keıin qoıan bolyp ketti. osy kezde oıanyp kettim, kórgen túsim osy, — deıdi.

Buqar jyraý da hanǵa týra sóılep, qadirin arttyrǵan adam. Kóp bógelmeı Abylaı hannyń túsin jorıdy:

— Shatyryńnyń aldyna kelip shókken jolbarys — ózińsiń. Jolbarys bolyp kóringen seniń baq-talaıyń, alys-jaqyndy yqtyrǵan aıbaryń. Shatyryńnyń aldyna kelip, bas kótermeı sulap jatyp alǵany — seniń jetip jyǵylǵan jerińniń osy bolǵany. Munan arǵy kóksegenińdi baq-talaıyń kótermeıdi. Endi «esil Abylaı baıaǵydan beri júrip-júrip, sarttan ólipti» degizbeı, aman-esenińde osy jerden qaıta ǵoı... Aqyryńnyń ne bolaryn da aıtaıyn. Kóz aldyndaǵy jolbarystyń aıý bolǵany — ókshe basar urpaǵyń aıýsha alysyp ótetin zaman týady eken. Aıýdyń kókjal bórige aınalǵany — kelesi urpaǵyń bir-birimen ıt-qussha yryldasyp óter. It-qustyń túlki bolǵany — odan keıingi zaman urpaǵyńdy túlkishe bulańdatar. Sonsoń kórgeniń qoıan bolsa, qoıansha qorǵalap, bas saýǵalaıtyn zaman da keler, — depti Buqar jyraý.

Abylaı han túıilip otyryp qalady. Álden ýaqytta Buqar jyraýǵa qaraı osharyla burylyp, áldeneden úmit etkendeı:

— Endi óz kórgenińdi aıt!—deıdi. Sonda Buqar jyraý irkilmestken:

— Men kórgenimdi aıtsam, kúnniń kózi, jerdiń júzindegi áýlıeler «Abylaı han óldi, sonyń janazasyn shyǵarysýǵa Túrkistanǵa bara jatyrmyz!» dep qumdaı quıylyp, jyndaı jıylyp júr eken. Endi amanyńda qaıtqannan basqa jol joq! — degen eken.

Abylaı han jyraýdyń boljamyna qulaq asyp, Samarqanǵa elshi jóneltip, «soǵyspaq nıetim joq edi, áýlıelerge zıarat qyla keldim, eldiń qadirli qarttary qonaqqa kelsin» dep sálem aıtqyzady. Onymen de tynbaıdy, Orta júz ben Kishi júzdiń batyrlary bastaǵan qalyń qosyndy elderine qaıtarady. Biraq Abylaı hannyń kórgen túsi esinen ketpeı, ózinen-ózi ońashalanyp, ishteı qumyǵa tolǵaýmen bolady.

Osyndaı bir tolǵanys kezinde dombyrasyn qolyna alyp «Dúnıe qaldy», «Qaıran elim» dep kúı tartqan eken deıdi.

---