InfoHub Logo

Edige — Arǵyn taıpasynyń Súıindik atasynan shyqqan ataqty bı-sheshen. Fólklorshy Mashhur Júsip Kópeıulynyń jazýyna qaraǵanda Edige tipten 10-12 jasynan bılikke aralasqan esti bala bopty. Buǵan ol mynadaı bir ańyzdy tilge tıek etedi:

«Qazaq dalasyna qalmaqtar basa-kóktep jaılaǵan kezde qalmaqtyń bir hany: «Arqadaǵy qazaqtyń aıǵyry kisinese, Syrdaǵy qalmaqtyń bıesi qulyn tastaıdy» degendi syltaý etip, Arqaǵa shabýyl jasap, malyn aıdap kete beripti. Arǵyndar maldarynyń artynan qýyp barýǵa bata almapty. Sonda on jasar Edige bala:

— Sizder bata almasańyzdar, men baraıyn, meni elshilikke jiberińizder?

— Balam-aý, ataqty, azýly bıler bettemeı otyrǵanda saǵan ne joq, qalmaqtyń qaharly handary seni shybyn qurly kórmeıdi ǵoı.
Edige ekilenip, buǵan kónbepti. Sonda bir aqsaqaldy qarıa:

— Bala talap qylyp tur eken, betinen qaqpaıyq. Ruqsat bereıik, — deıdi. Sonymen Edige bala atan túıege eki kebejeni teńdetipti de, birine ózi otyryp, ekinshisine bir dáý kók tekeni salyp alypty. Túıeni bir jigitke jetektetipti. Sóıtip qalmaq hanynyń aýlyna jaqyndaǵanda aýyl ıti abalap aldynan shyǵypty. Edige álgi ıtterdi sadaǵymen atyp tastaı beripti. Qalmaqtyń eki jigiti onyń aldynan shyǵyp:

— Sen kimsiń? — dese, Edige:

— Elshimiz, bar, hanyńa habar aıt! — dep jiberedi. Qalmaq jigiti hanǵa barady:

— Bir bala eken, elshimin, — deıdi. Han aıtypty:

— Kelsin.

Edige han ordasyna baryp túıesin shógerip, túsip jatady:

— Qazaqtyń elshisimin. Mal sońynan qýyp kelemin. Han oǵan kúle qarap:

— Aýlyńnyń úlkeni qaıda? Keń qursaq, keleli bıleriń qaıda? Kópti kórgen aqsaqaldaryń qaıda? — dep, oǵan suraqty jaýdyrypty. Sonda Edige bala saspapty:

— Úlkenimiz mynaý, — dep túıeni,

— Keń qursaq bıimiz mynaý — dep kebejeni,

— Aqsaqalymyz mynaý, — dep tekeni kórsetipti. Han buǵan ashýlanyp, doldanypty:

— Adamy joq, óńkeı aıýan el me edińder?

— Taqsyr, onda maǵan nege sóz aıtyp tursyz? Endeshe, siz de adam bolmaǵanyńyz ba?!

— Sózin qara, ózin qara, al elshi ekensiń, nege jurttyń ıtin ata beresiń?

— Taqsyr, men qoıshymyn. Qoıyma qasqyr shapty. Bar ıtti shaqyryp edim, kelmedi. Qoıdy qasqyr qyryp ketti. Aýylǵa kelsem, ıtter abalap aldymnan shyqty. It kórsem, atyp tastaı berýge ant ettim. Itter kerekti jerde úrmeı, kereksiz jerde úredi.

— Shaqyrǵanda kelmegen óz ıtińdi atqanyń maqul, al bizdiń ıtte ne aqyń bar?! Aqymaq, sonaý Arqadaǵy seniń aıtqanyńdy Syrdaǵy qalmaq ıtter qaıdan esitsin?!

— Aı, taqsyr-aı, ózińiz aıtqandaı, Arqadaǵy qazaq aıǵyrynyń azynaǵanyn Syrdaǵy sizderdiń bılerińiz qaıdan esitsin? — degende baryp han:

— E-e, endi túsindim seniń tuspalyńa. Jón sóz eken. Óziń bir bolaıyn dep turǵan bala ekensiń, kimniń balasysyń, atyń kim?

Edige jónin aıtypty. Han jigitterin shaqyryp alypty da:

— Aıdap kelgen barlyq malyn qaıtaryńdar, — dep buıryq beripti. Mine, osydan bastap Edige «bala bı», «batyl bı», «ádil bı», atalyp, bılik aıtýǵa joldama alypty.

---