InfoHub Logo

(derek)

Qazaq halqynyń ótken tarıhyna kóz jibersek, ertede ónerli adamdar kóp bolǵanyn bilemiz. Sol óner ıeleriniń ishinde Jankisi esimdi elge tanymal eki daryndy tulǵa kezdesedi. Áńgime osy eki Jankisi jaıynda.

Onyń bireýi — aqyn, jyraý Jankisi, ekinshisi — sheshen, bı Jankisi dep aıtylyp júr. Alaıda tarıhta bolǵan osy eki Jankisini bir Jankisi dep kórsetip júrgen de jaıymyz bar. Qazaq sovet ensıklopedıasynda (4-tom, 26-bet) Jankisi jaıynda jańsaq derek berilgen. Onda aqyn Jankisi men sheshen Jankisiniń shyǵarmalaryn bir kisige teligen. Onda Jankisiniń týǵan, qaıtys bolǵan jyly boljammen aıtylyp, ata-tegi kórsetilmegen.

Al derekterge júginsek, «Bógenbaı batyrdy joqtaý» atty jyr - tolǵaý óleńderi aqyn Jankisiniki de, endi «Qoqan hanyna aıtqan» degen tolǵaý sheshen Jankisiniki ekeni anyqtalady. «Bes ǵasyr jyrlaıdy» kitabynda (İ- tom, 199-bet) sheshen dep aıtylyp júrgen ekinshi Jankisi jaıynda birshama durys maǵlumat berilgen. Biraq bul kitapta da Jankisiniń ákesiniń aty aıtylmaıdy, týǵan, ólgen jyldary kórsetilmeıdi. Tirshilik etken jeri tuspaldap qana aıtylady. Kitapta Jankisi bı, dep jazylypty. Bizdiń qolymyzdaǵy shejire derektermen, el aýzyndaǵy ańyz-áńgimelerde osy ekinshi Jankisini rýy naıman, sheshen jáne jyrshy Jankisi deıdi. Biraq onyń qanshalyq dárejede bı bolǵandyǵy jóninde málimet joq. Osy Jankisiniń «Qoqan hanyna aıtqany»,— «Qojyqqa aıtqany» atty tolǵaýlary men «Maqpal — Segiz» atty dastanynan basqa shyǵarmaqshy boldy ma, bolmady ma ol jaǵy da ázirshe belgisiz. Qazaq SSR Ǵylym akademıasyna Mádı Bolatov jınap tapsyrǵan baǵanaly - naıman shejiresinde bul Jankisini «Sheshen Jankisi, shaıyr Jankisi, molda Jankisi» dep te ataıdy. Osy derekte onyń «Maqpal — Segiz» dastanyn jazǵan jyraý ekeni de aıtylady. «Maqpal — Segiz» dastanynyń el aýzynda júrgen jıyrma eki varıanty bar ekendigi belgili. «Maqpal — Segizdi» kezinde Óske, Bazar, Birjan sal, Arystanbaı, Orynbaı sekildi aqyn - jyraýlar da jyrlaǵanyn aıttyq.

Ómirbaıan tarıhyna zer salsaq, osy ekinshi Jankisiniń ákesiniń aty Bóribaı, rýy orta júz, baǵanaly naıman ishinde qara bala, onyń ishinde jaýǵashty taıpasynan, 1772— ulý jyly týǵan. Dúnıege kelgen jeri qazirgi Jezqazǵan oblysynyń Jezdi aýdanyndaǵy Sarysý ózeniniń boıy. Syr boıyndaǵy Sulýtóbe degen jerde 1849, taýyq jyly kúz aıynda qaıtys bolǵan. Jankisi Bóribaıulyn bireýler óz ajalynan óldi dese, ekinshi bireýler Qoqan hany jendetteriniń qolynan qaza tapty deıdi. Áıteýir qalaı ólgeni jóninde naqty derek joq.

Osy arada bir aıta ketetin nárse ol jyrlaǵan «Maqpal — Segiz» dastanyndaǵy bas keıipker Maqpal qyzdyń ákesi Baqtıar osy Jankisimen bir rýdan shyqqan atalas kisi dep, sondyqtan da Jankisi «Maqpal — Segiz» oqıǵasyn jaqsy bilip jyrǵa qosqan deýge bolady. Jankisi óziniń «Qoqan hanyna aıtqany» degen uzaq tolǵaýynda, halyqqa kórsetip otyrǵan hannyń ozbyrlyǵyn minep-shenep hanǵa el atynan — búkil qaýym atynan shaǵym aıtady.

Aldıar, taqsyr hanymyz!
Aldyńa keldi qarashań,
Aryzdy qabyl alyńyz.
Ózińiz qosqan zeketshi,
Bizdiń elde Júzbaı bar,
Júzbaıdyń júrgen jerinde
Jylaý menen oıbaı bar...
«Keli túbim» dep alady,
«Keýsenim» dep alady,
«Otyra zeket» dep alady,
«Qushaq zeket» dep alady,
Arqadan kelgen rýly el
Ań-tań bolyp qalady,
Aıtaıyn dese urady,
Urmaq túgil, qyrady.

Endi Jankisiniń birinshisine, aqyn Jankisi jaıyna toqtalaıyq. Ol tarıhı derekterge qaraǵanda, elge «Jankisi jyraý, Jankisi aqyn, Jankisi ánshi, Jankisi palýan» degen atpen málim bolypty. Jońǵar men Edil boıy qalmaqtarynyń shapqynshylyǵyna qarsy, azattyq soǵysyna belsene qatysqan jaýynger aqyn eken. Jankisi sonymen birge álgi aıtqan soǵysta Qojekeuly Bógenbaı batyrdyń (1698— 1759 j. j) jasaǵynda bolyp talaı-talaı joryqqa qatysqan jáne halyqty bostandyq jolyndaǵy kúreske shaqyryp, úgitshilik qyzmet atqarǵan. Ol óziniń sol tusta shyǵarǵan bir óleńinde:

Men Taýzarda Jankisi,
Jyryma qumar ár kisi.
Uran sap atqa mingende,
Sońyma ergen bar kisi.
Jaý kelgende jasqanbaý,
Batyrlyqtyń belgisi.
Mı ras bolǵan bizderge
Babalardyń úlgisi,—

dep jyrlaıdy. Jankisi jyraý Kóshekuly (1736—1817 j. j.) jas jigit kezinde óz atalasy Orta júz ashamaıly kereı Baqsary batyr Raıjanuly (1683—1778 j. j) ordabasynyń myńbasshysy bolyp, Edil-Jaıyq boıyn qalmaq basqynshylarynan azat etý joryǵyna qatysady. Joryqtan eline jeńispen oralǵan kezinde Yrǵyz ózeni boıynda túrikpender shaýyp ketken birneshe aýyldyń ústinen shyǵady. Shapqynshylyqqa ushyraǵan aýyldy kórgen aqyn osy joly óziniń «Baqsary batyr» atty dastanyn shyǵarady. Endi sol uzaq dastannan úzindi keltirelik:

Iemdenip qyryq jyl,
Qalmaqtar alyp jerlerin.
Bettetpedi soǵysyp,
Alshyn men Noǵaı erlerin.
Alshyn men noǵaı bıleri.
Bas qosyp keńes qurady.
Orta júzdiń jurtynan,
Kómekke ǵasker surady.
Saryarqa. Sibir astasqan,
Jerin meken etetin.
Kereı - ýaq qalyń el
Járdemge kúshi jetetin.
Orta júz Kereı - Ýaqtyń,
Baqsary bastap jasaǵyn.
Edildegi qalmaqtyń,
Tyımaq boldy mazaǵyn.
Sengen eken qalmaqtar,
Estek Taımas batyrǵa.
Kinázdermen úndesip,—
Maıdan ashty aqyrda.
Biz jolyǵyp Taımasqa,
Jaýyzdyń betin qaıtardyq.
Kishi júzge jibermeı,
Jasaǵyn qyryp toıtardyq
Taımas qashty eline,
Óziniń meken jerine.
Qara sannan oq tıip,
Jylap qaıtty egile.
Kerneı tartyp Baqsary,
Dabyl urdy, uran sap.
Sońynan shaptyq sardardyń,
İlgeri qaraı attandap.
Shirene tartyp sadaqty,
Shyńǵyrttyq jaýyz qalmaqty.
Aıdaryn julyp jylady,
Qontaıshysy ardaqty.
Maıdanda osy eshbir jan,
Baqsary erden asqan joq.
Qyrsa da jaýdy qart sardar,
Batyrmyn dep tasqan joq.
Kúshi asyp Baqsary,
Dushpandy baýdaı túsirdi.
Aqyryp kelgen qalmaqtyń,
Jazalap únin óshirdi.
Jetpis jeti jasynda,
Jeńiske jetti taǵy da,
Qartaıǵanda qol bastaý
Táńirdiń bergen baǵy da.
Eki betin Jaıyqtyń,
Tazartystyń dushpannan.
Bolmady jaýǵa esh paıda,
Tonaǵan múlkin qusqannan.
Oryndap jurttyń tilegin,
Qalmaqpen bolǵan shataqta
Ie boldy-aý Baqsary er,
Ordabasy degen ataqqa
Toı jasady qalaıyq,
Oryn saılap toǵaıdan.
Alǵys aldy Baqsary,—
Kishi júz ben Noǵaıdan.
Taraǵan soń úlken toı,
El jaqqa qaraı bet burdyq,
Kishi júzben Noǵaımen,
Qoshtasqan soń az turdyq.
İrǵyzǵa qoldy qondyr dep,
Buıryq berdi Baqsary.
Olja malǵa qaryq bolyp,
Ǵaskerdiń haly jaqsardy.
Túnetpek bop jasaqty
Jaǵdaıly jerdi kózdedik.
Tigýge shatyr tiziltip
Saılaý jerdi izdedik.
Yńyrsyǵan bireýdiń,
Qulaqqa úni estildi.
Bizderdi kelgen sezinip,
Jaralyǵa es kirdi.
Emshekte jas balasy,
Jatyr eken kelinshek.
Aýyr eken jarasy,
Qasyna kelip úńilsek.
Yńyrsyp jatqan áıelge,
Kim shapty dedik elińdi?—
Shamań kelse qaraǵym,
Aıt dedik aty-jón, tegińdi?—
Qınalyp áıel ún qatty,
Qozǵalýǵa onda shama joq
Shyǵar shyqpas jan jatty,
Ajalǵa kelgen shara joq.
Kishi júz Alshyn ishinde,
Baıuly edik, aǵalar.
Esimim meniń Aqjámı,—
Denemde teksi jara bar.
Túnde shapty elimdi,
Jaýyz dushpan túrikpen
Jas, kári jaýmen soǵysyp,
Qaza tapty erlikpen.—
Dedi de áıel úni óshti,
Qosh aıta almaı bizderge.
Máńgilikke kóz jumdy ol,
Jan tapsyryp sol jerde,
Oıanǵan soń tań atyp,
Tamaqtandy ǵasker jaılanyp.
Attardy erttep, júk teńdep,
Barmaq bop elge oılanyp.
Almaımyn dep oljadan,
Jasaqqa sardar ún qatty.
Oılap tursam pendege,—
Dedi — bala shyn tátti.
Bir perzenttiń bolmaýy,
Janyma meniń tym batty.
Alǵashqy tapqan tórt uldyń,
Bireýin syıla — dep aıtty.
Renjimeı qalyń qol,
Balanyń birin qı dedi.
Kórsetkeniń sol bolsyn,
Maǵan, erler, syı dedi.
Degeninde sardarǵa
Tórt uldy túgel al dedik.
Kóterilsin kóńiliń,
Baýyryna sal dedik.
Tórt balany alǵan soń,
Aǵa batyr qýandy.
Shúkirlik etip allaǵa,
Kóńili erdiń jubandy
Ekinshi bir aýyp jurtynan,
Tabylǵan úsh balany.
Meteıime ini bolsyn dep,
Baıdos batyr qalady.
Namysyn jurttyń qorǵaǵan,
Baqsary, Baıdos oılap oı.
Uldaryna at qoıdy,
Jalpyǵa jıyn, jasap toı.
At qoıdy Baıdos úsh ulǵa,
Baqsary qartqa eliktep.
Jaǵalbaıly, Jalaıyr,
Jáne birin Estek dep.
Óse kele jeteýi,
Jeti úı boldy aqyry.
Myrza degen at aldy,
Ólgeli jatqan paqyry.
Aqjámıdiń aýzynan
Estilgen sóz saqtalyp.
Qulaǵyna tıgen uldardyń,
Birden-birge jattalyp.
Osy azǵana jyrymdy,
Bir saparǵa arnadym.
Jeti uldyń jaıyp sóz ettim,
Tereńge boılap barmadym.
Baqsary erdi jyrladym,
Keltirip óleń buraýyn.
Shyǵarǵan muny Kereıde,
Jankisi ánshi, jyraýyń.
Ákem meniń Er Kóshek,
Qalmaqtyń týyn qulatqan.
Altaıdan ári asyryp,
Halhıdy qýyp shýlatqan.

Al seksen jasqa kelip naýqas bop jatqanynda, shyǵarǵan uzaq óleńiniń birinde osy Jankisi bylaı dep tolǵanady.

Úsh júzge atym áıgili,
Kereı Jankisi batyr em.
Qojabergen babamnyń,
Jolyn qýǵan aqyn em.
Qıyn-qystaý kezeńde,
Qamal buzǵan sardar em.
Qıyn daýdy óleńmen —
Sheshken talaı degdar em.
Seksen degen jas jetti,
Naýqas jeńip meńdetti.

Jankisi Kóshekulynyń ózi jaıynan ómirbaıandyq kóp maǵlumat beretin bul uzaq óleńi osy kúnge deıin durys jınalmaı árkimderdiń qolynda júr. Ol osy óleńiniń bir jerinde óziniń ótken jasy týraly taǵy da bylaı deıdi:

Janǵan ottan taımaǵan qaıran on bes,
Taýdan aqqan bulaqtaı ór jıyrma bes.
Otyzda qamal buzyp jaýdy qýǵan,—
Ol kúnder endi maǵan qaıtyp kelmes.
Qyryqta báıge atyndaı qylańdaısyń,
Elýde boz jorǵadaı bulańdaısyń.
Alpys degen jas bolar ash býradaı
Jetpiste jer taıanbaı tura almaısyń.

Jankisi 1736, ulý jyly qazirgi Soltústik Qazaqstan oblysy Jambyl aýdany, Blagoveshensk sovhozynyń Gúltóbe-Mamanaı degen jerinde dúnıege keledi. Sol týǵan jerinde 1817, sıyr jyly qaıtys bolady. Rýy orta júz ashamaıly kereı ishindegi keshebeniń taýzar taıpasynan. Jankisiniń ákesi Kóshek Asqapuly (1695—1783 j. j.) da 1723—1758 jyldar arasyndaǵy jat el basqynshylyǵyna qarsy azattyq soǵysqa qatysyp qol bastap, batyr — sardar ataǵyn alǵan adam. Ol jóninde ataqty Qojabergen jyraý Tolybaı synshy uly óziniń 1723 jylǵy aqtaban shubyryndy oqıǵasyna shyǵarǵan «Elim-aı» dastanynda:

Qıynshylyq ylǵı bolmas áli-aq óter,
Erlerim jaýdy uzatpaı tentireter.
Bógenbaı, Ersary, Asqap, Jabaı, Kóshek,
Qalmaqty qoısha qyrar, zar eńireter,—

dep jyrlaıdy. Bul jyrdan soǵysqa Jankisi men Kóshekten basqa batyrdyń atasy Asqaptyń da qatysqanyn kórip otyrmyz. Kóshek batyrdyń soǵystaǵy erligin Qojabergennen basqa Aqtamberdi, Úmbeteı, Tátiqara, Buqar, Janaq (úlken Janaq), Kótesh esimdi aqyndar da jyrǵa qosqany belgili.

Qojabergen, Dástem sal, Segiz seri, Janaq sıaqty Jankisiniń ákesi Keshek batyr da Qarabas bı tuqymynan, ıaǵnı taýzar kereıdegi Tolybaı synshy áýletinen taraıdy.. Osy Qarabas tuqymynan ertede aty elge belgili kóp aqyn - jyraýlar shyqqan eken. Kóshek batyrdyń ózi Kishi júzge kúıeý eken, ol belgili Syrym Datulynyń apasy Aqbota sulýǵa úılengen. Biz sóz etip otyrǵan Kóshektiń kóp balasynyń biri Jankisi osy Aqbotadan týǵan. Jankisi Kóshekulynyń ómiri óte qıynshylyqpen ótedi. Óıtkeni ol qalmaqpen jaýgershilik tusta ómir súrgen. Jońǵar basqynshylary tize búkkennen keıin ol Buqara shaharyndaǵy medresede oqyp bilim alady. Aqyndyq, jyrshylyq ónermen aınalysady. Buǵan onyń úshinshi Bógenbaı batyrǵa arnap shyǵarǵan uzaq joqtaý óleńi kýá. Ol ekinshi Bógenbaıǵa da joqtaý shyǵarǵan. Sonymen birge Jankisi XVII ǵasyrda ómir súrgen úlken Bógenbaı batyr, ıaǵnı perzentsiz ótken ashamaıly kereı Bógenbaı Maıanbaıuly jaıynda kólemi alty myń joldaı áıgili «Bógenbaı batyr» atty dastanyn shyǵarǵan aqyn. Bul erlik dastannyń nusqasy respýblıkamyzdyń ár oblystarynda turatyn kózi ashyq, jyr súıetin qarıalardyń qolynda áli kúnge deıin jıi kezdesedi. Sonymen qatar bul dastannyń tolyq nusqasy ádebıet jáne óner ınstıtýty men akademıanyń ǵylymı kitaphanasynyń sırek kezdesetin qoljazba qorynda da saqtaýly.

Torǵaı oblysy, Esil aýdanyndaǵy seksen tórt jastaǵy Dúıkenov Seksenbaı, Amankeldi aýdanyndaǵy Imanov atyndaǵy sovhozdyń turǵyndary Óteev Ámir, Bazarov Ǵala, Qaraǵandy oblysy, Teńiz aýdanynyń XXII partsezd sovhozynyń turǵyndary Júkipov Begáli, Sháýkeev Mútáp qarıalardyń; Pavlodar oblysy, Baıanaýyl aýdanyndaǵy Muryntal selosynyń turǵyny Qojanov Oqap qarıanyń; Jezqazǵan qalasy janyndaǵy Rýdnık poselkesiniń turǵyny, qurmetti kenshi Pishenbaev Tólepbergenniń qolynda «Bógenbaı batyr» dastanynyń nusqalary bar.

Osy arada taǵy bir aıta ketetin jaıt, qazaqta ertede ótken Bógenbaı esimi bir emes, ataqty úsh batyr, bir bı bolǵanyn tarıh rastaıdy. Jankisi sol úsh Bógenbaı batyrdyń úsheýin de jyrǵa qosqan. Árıne ol óz rýlasy kereı Bógenbaı batyrdy kórmegen, biraq onyń erligin sol Bógenbaıdy kórgen adamdardan kep estigen. Aqynnyń biz joǵaryda sóz etken uzaq dastany osy Bógenbaı Maıanbaıulyna arnalǵan. Ol qazirgi Omby qalasynyń ornynda buryndary meken etken kereı aýlynda týyp, keıingi qonysy Qorǵan oblysyndaǵy Shadrınsk qalasynyń ornyndaǵy burynǵysha,Shatyra – Shetqýraı degen jerge aýysyp sol jerde jasy jetip qaıtys bolady.

Ekinshi Bógenbaı Aqshabatyruly orta júzdegi qanjyǵaly arǵyn rýynan. Ol qazirgi Selınograd oblysy, Ereımentaý aýdany, Qorjynkól degen jerde týyp, sol jerde qaıtys bolady. Súıegin eli qurmettep Túrkistan qalasyndaǵy Qojahmet Iassaýı mazaryna aparyp jerlegen. El aýzynda «Qanjyǵaly qart Bógenbaı» atanǵan belgili batyr osy Aqshabatyruly.

1726 jyly kóktem aıynda qazirgi Jezqazǵan oblysy, Jezdi aýdanyndaǵy, Aqtas rýdnıgi ornaǵan Bulanty ózeni boıynda Jońǵar basqynshylaryna qol bastap alǵash ret qırata soqqy bergen osy qanjyǵaly Bógenbaı. Onyń erligin Jankisiden buryn Qojabergen, Úmbeteı, Buqar, Tátiqara jyraýlar da jyrǵa qosqan.

Úshinshi Bógenbaı Qojekeuly orta júzdegi kishi arǵynnyń qaraman taıpasynan shyqqan batyr. Osy Bógenbaı Kishi júzdi bılegen Ábilqaıyr hannyń Bopysh esimdi qaryndasyna úılengen. El aýzyndaǵy ańyzǵa qaraǵanda, tóre tuqymy Ábilqaıyr Bopysh esimdi qaryndasyn Bógenbaıǵa onyń jońǵarmen soǵystaǵy erligine rıza bolǵandyqtan bergen desedi. Osy Bógenbaı jaıynda Qojabergen jyraý ataqty «Elim-aı» jyrynda bylaı deıdi:

Kishi arǵyn Qaramannyń áýletinen,
Bir batyr jaýǵa tıgen óz betimen.
Esimi ol sabazdyń jas Bógenbaı,
Moıymas aıyrylsa da dáýletinen.
Er shyqqan Kishi arǵynnan jas Bógenbaı,
Kóńili jońǵar dese tas Bógenbaı.
Qalmaqqa bir búıirden kelip tıdi,—
Arǵynnyń jasaǵyna bas Bógenbaı.
Bógenbaı boldy elge úlken súıeý,
Bolmady qazaq úshin endi kúıreý.
Ábilqaıyr sultanǵa ol keıidi,—
Bolsa da tórelerge ózi kúıeý.

Osy Bógenbaıdyń erligin, biz sóz etip otyrǵan Jankisi de kóp jyrlaǵan jáne ol ólgende joqtaý shyǵarǵan. Bul úshinshi Bógenbaı Saryarqadaǵy Torǵaı ózeniniń Tasty salasynyń boıynda dúnıege kelip, Edil boıy qalmaqtarymen soǵysta qaza tabady. Súıegi Jaıyq ózeniniń jaǵasyna jerlengen. Jankisi álgi aıtqan Bógenbaı ólgende shyǵarǵan joqtaýynda bylaı deıdi:

Orta júz kishi arǵynda,
Qaraman edi zatyńyz.
Jaıylǵan bergi - arǵyǵa,
Sardar Bógen atyńyz.
Er boldyń jaýdan taımaǵan,
Qalmaqty qýyp aıdaǵan.
Azattyq týyn kóterip,
Joryq dese jaınaǵan.
Armanda ketip Bógen er,
Qaıǵyrdy oılap seni el.
Siz ótti dep esitip,
Kúńirendi mynaý qara jer.

Ekinshi, úshinshi Bógenbaı batyrmen qatar Kishi júzdiń tabyn rýynan shyqqan ataqty Bókenbaı batyr bolǵanyn da aıta ketelik. Bul Bókenbaı belgili Jolaman batyr Tilenshiulynyń arǵy atasy. Sondyqtan, tarıhtan aty málim úsh batyrmen Bóken batyrdy shatastyrmaı ár qaısysyn óz dárejesine, óz dáýirine qaraı baǵalaǵanymyz durys demekpiz.

Alǵashqy úsh Bógenbaıdan basqa orta júz arǵynnyń qaraýyl taıpasynan shyqqan tórtinshi Bógenbaı bı de bolǵan. El aýzynda ol «Qaraýyl - qyldy Bógenbaı» atanǵan. Bı Bógenbaı belgili Kenesary Qasymovtan (1802—1847 j. j.) múshel jas úlken adam. Bul batyr emes el ishinde óziniń ádildigimen, shynshyldyǵymen bedeldi bı atanǵan kisi kórinedi.

Bógenbaı bı Kókshetaý óńirindegi Zerendi taýynda 1789— taýyq jyly týyp, 1861 jyly osy Zerendide qaıtys bolady. Onyń ólimine arnap Birjan sal, Nıaz seri, Shárke sal, Orynbaı, Arystanbaı, Toǵjan, Kórpe aqyndar joqtaý óleń shyǵarady. Bul óleńderdiń túrlishe varıanttary Kókshe óńirindegi el aýzynda osy kúnge deıin jaqsy saqtalǵan. Bul arada Bógenbaılar men Bókenbaıǵa keńirek toqtaý sebebimiz, erte zamanda ótken osy attas adamdardy keıbir jazýshylar, ádebıet zertteýshileri jáne oqyrmandar bir-birimen shatastyrmaý úshin qajet bolar dep otyrmyz. Maqsatymyz munyń qaı-qaısysynyń da atyna nuqsan keltirmeý. Biz sóz etip otyrǵan Jankisi Kóshekulynyń, Bógenbaı batyrlarǵa arnaǵan shyǵarmalarymen qosa Qojabergen jyraýdyń inisi Berdiqoja Tobyshulyna arnaǵan «Berdiqoja batyr» atty belgili dastany bar. Jankisi aqynnyń budan ózge de «Abylaı han», «Tursynbaı batyr», «Taılaq mergen», «Er Syrym», «Batyr Jaınaq», «Er Aqpanbet», «Azat batyr» atty jyr - qıssalary, óziniń kim ekeni jaıynda óleńi jáne basqa jyr muralary el aýzynda kóp saqtalǵan.

Bulardyń deni ásirese Qyzyljar, Omby óńirindegi Qorǵan, Túmen, Sverdlovsk oblystaryndaǵy qazaqtar arasynda keńinen taratqanyn aıta ketýimiz kerek. Ózimizdiń akademıada saqtalǵany «Kereı Bógenbaı batyr», «Berdiqoja batyr» dastandary ǵana. Osy arada taǵy bir Derekti eske sala ketelik. Jankisiniń ákesi Kóshek batyr ata qonysy Gúltóbe — Mamanaıda 1763 jyly qaza bolǵanyna bir jyl tolǵan Qojabergen babasyna arnap as beredi. Ol asqa Abylaı han, Buhar jyraý, Bógenbaı, Qabanbaı batyrlar, Aqtamberdi, Úmbeteı, Tátiqara, Kótesh jyraýlar qatysady. Jankisi aqyn osy asta Qojabergen babasyna arnap uzaq joqtaý jyr shyǵarǵan. Bir aıta ketetin nárse, aty elge keńinen tanymal aýyz ádebıeti dúldúlderiniń biri osy Jankisi shyǵarmalarynyń áli kúnge deıin jınalyp, tolyq zerttelmeı kele jatqany. Jankisiniń Maqpýza esimdi áıelinen Salǵara, Zilǵara, Shopan, Orhan, Burhan atty bes ul týady. Osy beseýi de naızager, mergen, palýan bolǵandyqtan olardy arqa eli «Jankisiniń besqasqasy» dep ataǵan. Bulardyń ishinen Jankisiniń úlken uly Salǵaranyń ataqty aqyn, jyrshy, kompozıtor bolǵany jurtqa belgili. Onyń «Jıyrma bes», «Toqsan bes» atty óleńderi qazaq eliniń tus-tusyna keńinen taraǵan. Osy Jankisi Kóshekulynyń ózge balalarynyń da ónerli bolǵanyn el aýzyndaǵy derekter dáleldeıdi. Qazirgi mádenıetimizdiń damýyna bir kezde aýyz ádebıeti arqyly eleýli úles qosqan kórkem sóz zergerleri joǵaryda biz sóz etken eki Jankisiniń ekeýi de ádebıetimizdiń tarıhynan laıyqty ornyn alýǵa tıis.

---