Elektrostatıkanyń negizgi zańy – Kýlon zańy
Aıymjan orta mektebiniń fızıka páni muǵalimi Habaeva G. S.
Taqyryp: Elektrostatıkanyń negizgi zańy – Kýlon zańy
Maqsaty:
1. Bilimdilik: Oqýshylardyń taraý boıynsha alǵan bilimderin qaıtalaý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardy óz betimen izdenýge, oı - órisin damytýǵa, qorytyndy jasaýǵa úıretý.
3. Tárbıelik: İskerlikke, toppen jumys jasaýǵa úıretý. Venn dıagramsyn qoldana otyryp, Nútondyq jáne Kýlondyq kúshterdiń arasyndaǵy aıyrmashylyqtar men uqsastyqtaryn tabý arqyly oqýshylardyń dúnıeniń birtutastyǵyna kózderin jetkizý.
Ádisi: Áńgimeleý, demonstrasıa, esep shyǵarý.
Kórnekilikter: Kompúter, ınteraktıvti taqta, elektrometr, zarádtalǵan deneler, keste, kespeler.
İ. Sabaq barysy.
Jańa taqyrypqa kirispesten buryn «Elektr» bólimi boıynsha suraqtarǵa jaýap berý (suraq sany – 30). Jasyl, qyzyl, sary, kók, qońyr, qara tústi qaǵazdarǵa 1 – 5 deıingi sandar jazylǵan kespeler ilingen. Suraqqa oqýshy durys jaýap berse, osy kespeler ashylyp, Kýlon zańynyń formýlasy shyǵady.
Suraqtary:
Jasyl (elektr)
1. Deneniń elektrlengenin anyqtaıtyn qural? (elektroskop)
2. Bir nemese birneshe elektronynan aıyrylǵan atom. (oń ıon)
3. Elektron zarádynyń san mánin anyqtaǵan ǵalym. (Mıllıken)
4. Zarádtardyń qansha tegi bar? (eki tegi bar: oń jáne teris)
5. Iadronyń quramynda qandaı bólshekter bar? (proton men neıtron)
Sary (elektr)
1. Elektron zarádynyń ólshem birligi. (Kýlon – Kl)
2. Elektrdi ótkizbeıtin deneler. (dıelektrıkter)
3. Birdeı tańbaly denelerdiń áserleri qandaı? (tebiledi)
4. Atom qurylysyn zerttegen ǵalym. (Rezerford)
5. Tok kúshin ólsheıtin qural. (ampermetr)
Kók (elektr)
1. Kerneýdiń ólshem birligi. (Vólt – V)
2. Ótkizgishterdi tizbekteı qosqanda qaı shama birdeı bolady? (tok kúshi)
3. Teris zarádti eń kishi bólshek? (elektron)
4. Tok kúshiniń neshe polúsi bar? (eki polúsi bar: oń polúsi – anod, teris polúsi – katod)
5. Sýrettegi kemshilikti tap. (Om zańy boıynsha japsyrylǵan ǵalymdardyń sýreti) Ǵalymnyń famılıasy Vólta, al ólshem birlik Vólt.
Qyzyl (elektr)
1. Ózara áserlesýdi sıpattaıtyn ǵalym ashqan 4 túrli kúshti ata. (gravıtasıalyq, elektromagnıttik, kúshti, álsiz)
2. Beıtarap atomǵa artyq elektron kelip qosylsa, ol nege aınalady? (teris ıonǵa)
3. Elektron zarádynyń san máni. (1, 6*10 - ¹⁹Kl)
4. Molekýlanyń qurylysyn shema túrinde syzyp kórset.
5. Kerneýdi ólsheıtin qural ne dep atalady? (Vóltmetr)
Qara (elektr)
1. Tok kúshiniń ólshem birligi. (Amper – A)
2. «Elektron» degen sóz qaıdan shyqqan? (Grek tilinde ıantar – elektron, mine osydan «Elektr» ataýy shyqqan. Ertedegi grek ǵalymdary ıantardy júnge úıkegende onyń ár túrli denelerdi ózine tartatynyn baıqaǵan.)
3. Ótkizgishtiń kedergisin qandaı formýlamen anyqtaımyz?
4. Zarádtalǵan bólshekterdiń rettelgen qozǵalysy. (Elektr togy)
5. Menshikti kedergisi óte az metal. (Kúmis)
Qońyr (elektr)
1. Elektr zarády joq bólshekter bola ma? (bolady, mysaly neıtron)
2. Om zańynyń formýlasyn jaz. (I = U/R)
3. Ár túrli elektr zarádtary bar denelerdiń áserleri. (tartylady)
4. Elektr órisiniń taralý jyldamdyǵy. (300 000 km/s)
5. Ótkizgishterdi paralel qosqanda qaı shama birdeı bolady? (kerneý – U)
İİ. Jańa taqyrypty túsindirý.
Elektrostatıkanyń negizgi zańyn 1785 jyly tájirıbe júzinde fransýz ǵalymy Sharl Ogústen Kýlon taǵaıyndady.
Kýlon zańynyń anyqtamasy:
Qozǵalmaıtyn zarádtalǵan eki núktelik deneniń vakýmdaǵy ózara áserlesý kúshi olardyń zarádtarnyń modýlderiniń kóbeıtindisine týra proporsıonal jáne ara qashyqtyqtyń kvadratyna keri proporsıonal bolady. Osy anyqtamany oqýshylardyń ózine qysqasha tujyrymdatý, ıaǵnı anyqtamanyń maǵynasyn ózgertpeı odan keıbir sózderdi alyp tastatý: (qozǵalmaıtyn, núktesin, vakým, modýlderiniń.)
Sonda anyqtama myna túrge keledi. Zarádtalǵan eki deneniń ózara áserlesý kúshi olardyń zarádtarynyń kóbeıtindisine týra proporsıonal jáne ara qashyqtyqtyń kvadratyna keri proporsıonal.
Oqýshylardan bul formýlanyń buryn ótken qandaı formýlaǵa uqsas ekenin suraımyn.
«Mehanıka» bólimi boıynsha suraqtarǵa jaýap bergizem (suraqtarǵa jaýap durys berilse, Nútonnyń búkilálemdik tartylys zańynyń formýlasy shyǵady).
Kók (mehanıka)
1. Nútonnyń birinshi zańynyń anyqtamasyn aıtyńyz. (Eger denege eshqandaı kúsh áser etpese nemese áser etetin kúshter bir - birine teń bolsa, onda dene túzý syzyqty bir qalypty qozǵalady nemese óziniń turaqty jyldamdyǵyn saqtaıdy).
Tolyq nusqasyn júkteý
Taqyryp: Elektrostatıkanyń negizgi zańy – Kýlon zańy
Maqsaty:
1. Bilimdilik: Oqýshylardyń taraý boıynsha alǵan bilimderin qaıtalaý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardy óz betimen izdenýge, oı - órisin damytýǵa, qorytyndy jasaýǵa úıretý.
3. Tárbıelik: İskerlikke, toppen jumys jasaýǵa úıretý. Venn dıagramsyn qoldana otyryp, Nútondyq jáne Kýlondyq kúshterdiń arasyndaǵy aıyrmashylyqtar men uqsastyqtaryn tabý arqyly oqýshylardyń dúnıeniń birtutastyǵyna kózderin jetkizý.
Ádisi: Áńgimeleý, demonstrasıa, esep shyǵarý.
Kórnekilikter: Kompúter, ınteraktıvti taqta, elektrometr, zarádtalǵan deneler, keste, kespeler.
İ. Sabaq barysy.
Jańa taqyrypqa kirispesten buryn «Elektr» bólimi boıynsha suraqtarǵa jaýap berý (suraq sany – 30). Jasyl, qyzyl, sary, kók, qońyr, qara tústi qaǵazdarǵa 1 – 5 deıingi sandar jazylǵan kespeler ilingen. Suraqqa oqýshy durys jaýap berse, osy kespeler ashylyp, Kýlon zańynyń formýlasy shyǵady.
Suraqtary:
Jasyl (elektr)
1. Deneniń elektrlengenin anyqtaıtyn qural? (elektroskop)
2. Bir nemese birneshe elektronynan aıyrylǵan atom. (oń ıon)
3. Elektron zarádynyń san mánin anyqtaǵan ǵalym. (Mıllıken)
4. Zarádtardyń qansha tegi bar? (eki tegi bar: oń jáne teris)
5. Iadronyń quramynda qandaı bólshekter bar? (proton men neıtron)
Sary (elektr)
1. Elektron zarádynyń ólshem birligi. (Kýlon – Kl)
2. Elektrdi ótkizbeıtin deneler. (dıelektrıkter)
3. Birdeı tańbaly denelerdiń áserleri qandaı? (tebiledi)
4. Atom qurylysyn zerttegen ǵalym. (Rezerford)
5. Tok kúshin ólsheıtin qural. (ampermetr)
Kók (elektr)
1. Kerneýdiń ólshem birligi. (Vólt – V)
2. Ótkizgishterdi tizbekteı qosqanda qaı shama birdeı bolady? (tok kúshi)
3. Teris zarádti eń kishi bólshek? (elektron)
4. Tok kúshiniń neshe polúsi bar? (eki polúsi bar: oń polúsi – anod, teris polúsi – katod)
5. Sýrettegi kemshilikti tap. (Om zańy boıynsha japsyrylǵan ǵalymdardyń sýreti) Ǵalymnyń famılıasy Vólta, al ólshem birlik Vólt.
Qyzyl (elektr)
1. Ózara áserlesýdi sıpattaıtyn ǵalym ashqan 4 túrli kúshti ata. (gravıtasıalyq, elektromagnıttik, kúshti, álsiz)
2. Beıtarap atomǵa artyq elektron kelip qosylsa, ol nege aınalady? (teris ıonǵa)
3. Elektron zarádynyń san máni. (1, 6*10 - ¹⁹Kl)
4. Molekýlanyń qurylysyn shema túrinde syzyp kórset.
5. Kerneýdi ólsheıtin qural ne dep atalady? (Vóltmetr)
Qara (elektr)
1. Tok kúshiniń ólshem birligi. (Amper – A)
2. «Elektron» degen sóz qaıdan shyqqan? (Grek tilinde ıantar – elektron, mine osydan «Elektr» ataýy shyqqan. Ertedegi grek ǵalymdary ıantardy júnge úıkegende onyń ár túrli denelerdi ózine tartatynyn baıqaǵan.)
3. Ótkizgishtiń kedergisin qandaı formýlamen anyqtaımyz?
4. Zarádtalǵan bólshekterdiń rettelgen qozǵalysy. (Elektr togy)
5. Menshikti kedergisi óte az metal. (Kúmis)
Qońyr (elektr)
1. Elektr zarády joq bólshekter bola ma? (bolady, mysaly neıtron)
2. Om zańynyń formýlasyn jaz. (I = U/R)
3. Ár túrli elektr zarádtary bar denelerdiń áserleri. (tartylady)
4. Elektr órisiniń taralý jyldamdyǵy. (300 000 km/s)
5. Ótkizgishterdi paralel qosqanda qaı shama birdeı bolady? (kerneý – U)
İİ. Jańa taqyrypty túsindirý.
Elektrostatıkanyń negizgi zańyn 1785 jyly tájirıbe júzinde fransýz ǵalymy Sharl Ogústen Kýlon taǵaıyndady.
Kýlon zańynyń anyqtamasy:
Qozǵalmaıtyn zarádtalǵan eki núktelik deneniń vakýmdaǵy ózara áserlesý kúshi olardyń zarádtarnyń modýlderiniń kóbeıtindisine týra proporsıonal jáne ara qashyqtyqtyń kvadratyna keri proporsıonal bolady. Osy anyqtamany oqýshylardyń ózine qysqasha tujyrymdatý, ıaǵnı anyqtamanyń maǵynasyn ózgertpeı odan keıbir sózderdi alyp tastatý: (qozǵalmaıtyn, núktesin, vakým, modýlderiniń.)
Sonda anyqtama myna túrge keledi. Zarádtalǵan eki deneniń ózara áserlesý kúshi olardyń zarádtarynyń kóbeıtindisine týra proporsıonal jáne ara qashyqtyqtyń kvadratyna keri proporsıonal.
Oqýshylardan bul formýlanyń buryn ótken qandaı formýlaǵa uqsas ekenin suraımyn.
«Mehanıka» bólimi boıynsha suraqtarǵa jaýap bergizem (suraqtarǵa jaýap durys berilse, Nútonnyń búkilálemdik tartylys zańynyń formýlasy shyǵady).
Kók (mehanıka)
1. Nútonnyń birinshi zańynyń anyqtamasyn aıtyńyz. (Eger denege eshqandaı kúsh áser etpese nemese áser etetin kúshter bir - birine teń bolsa, onda dene túzý syzyqty bir qalypty qozǵalady nemese óziniń turaqty jyldamdyǵyn saqtaıdy).
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
