Energıa. Energıanyń saqtalý jáne bir túrden ekinshi túrge aınalý zańy
Batys Qazaqstan oblysy,
Aqjaıyq aýdany, Taıpaq aýyly
Krasnoıar orta jalpy bilim beretin mektebiniń
fızıka pániniń muǵalimi Elemesova Gaýsar Naǵıdollaqyzy
Cabaqtyń taqyryby: Energıa. Energıanyń saqtalý jáne bir túrden ekinshi túrge aınalý zańy.
Maqsaty:
Bilimdilik maqsaty: Oqýshynyń óz betinshe jumys isteı alý múmkindigin damytý, oqý materıalyn óńdeýdiń jekelengen tásilderi arqyly jumys isteı bilýge úıretý.
Damytýshylyq maqsaty: Este qaldyrý, shapshań oılaý qabiletterin damytý.
Tárbıelik maqsaty: Ǵylymı dúnıetanymyn arttyrý, alǵan bilimdi ómirde paıdalana bilý, óz betinshe izdenýge daǵdylandyrý, eńbekke baýlý.
Sabaqtyń túri: Jańa bilimdi meńgertý.
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, suraq jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: kompúter, elektrondy oqýlyq,
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi. Oqýshylardyń sabaqqa qatysýy, daıarlyǵy, shaǵyn toptarǵa bólinip otyrýy.
İİ. Úı tapsyrmasy.
Blıns týrnır túrinde tekserý. Oqýshylar berilgen suraqtar durys bolsa ıa dep jaýap beredi. Eger durys emes bolsa joq dep jaýap beredi.
1. Kg*m\s dene ımpúlsiniń ólshem birligi. ıá joq.
2. Kúsh pen onyń áreket etý ýaqytynyń kóbeıtindisi kúsh ımpúlsi dep atalady. ıá joq.
3. F*t dene ımpúlsiniń formýlasy. ıá joq.
4. F=ma aýyrlyq kúshiniń formýlasy. ıá joq.
5. Deneniń massasy men onyń qozǵalys jyldamdyǵynyń kóbeıtindisi teń bolatyn fızıkalyq shamany dene ımpúlsi dep ataıdy? ıá joq.
6. Massa – skalárlyq shama. ıá joq.
7. Deneniń bir bóligi qandaı da bir jyldamdyqpen bólinip shyqqan kezdegi qozǵalysy reaktıvti qozǵalys dep ataıdy. ıá joq.
Kartochka arqyly esepter beriledi.
İ topqa
1. 6 m/s jyldamdyqpen júgirip kele jatqan massasy 60 kg adamnyń ımpúlsi qandaı?
2. Massasy 50 kg bala 5 m/s jyldamdyqpen júgirip kele jatyp, 2 m/s jyldamdyqpen kele jatqan massasy 100 kg arbanyń ústinde qarǵyp mindi. Osydan keıin arba qandaı jyldamdyqpen qozǵalady?
İİ topqa
1. Massasy 10 kg deneniń ımpúlsi 50 kg m/s bolǵandaǵy deneniń jyldamdyǵyn tabyńdar.
2. Massasy 160kg shaıbanyń ımpúlsi massasy 8kg, 600 m/s jyldamdyqpen ushyp kele jatqan oqtyń ımpúlsine teń bolý úshin, shaıba qandaı jyldamdyqpen ushýy kerek?
İİİ. Qyzyǵýshylyqty oıatý.
Oqýshylar rebýs sheshý arqyly búgingi sabaqtyń taqyrybyn ashady.(2 - 3mınýt)
IV. Jańa sabaq (10 mınýt)
Energıa – deneniń kúıin sıpattaıtyn fızıkalyq, skalárlyq shama. Adamnyń kúıi týraly aıtqanda, onyń qan qysymy, temperatýrasy, sıaqty, t. b. belgili bir ýaqyt mezetindegi jalpy jaǵdaıyn sıpattaıtyn málimetter týraly sóz etemiz.
Kúı - deneniń berilgen ýaqyt mezetindegi jaǵdaıy.
Mehanıkada deneniń mehanıkalyq kúıi sóz bolady. Ony kórsetý úshin 2 máselege toqtalýymyz kerek:
1. deneniń berilgen ýaqyt mezetindegi orny
2. deneniń qalaı qozǵalatynyn sıpattaı alýymyz kerek.
Olaı bolsa, bul - núkteniń qaıybir ýaqyt mezetindegi koordınatalary men jyldamdyǵyn kórsetý degen sóz. Bular kúı parametrlerine jatady.
Deneniń nemese núkteniń mehanıkalyq kúıin sıpattaıtyn shama - mehanıkalyq energıa dep atalady.
Mehanıkalyq energıa dep deneniń mehanıkalyq jumys isteı alý qabiletin aıtady.
Energıanyń ólshem birligi – (E) Djoýl(Dj)
• Qozǵalystaǵy deneniń energıasy - kınetıkalyq energıa dep atalady.
• Denelerdiń ózara árekettesýine nemese dene bólshekteriniń óz ara ornalasýyna baılanysty energıa - potensıalyq energıa dep atalady.
Bir – birimen ózara árekettesetin denelerdiń ár kınetıkalyq, ári potensıalyq energıasy bolady. Mundaı deneler tuıyq júıe dep atalady. Soqtyǵysqan sharlardyń, «JJS - Jer», serippege ilingen júktiń terbelisi, joǵary laqtyrylǵan shardyń joǵary - tómen qozǵalýy kezindegi energıanyń túrlenýin mysalǵa qarastyrýǵa bolady( sýret boıynsha).
Júıeniń tolyq energıasy turaqty bolady.
Etolyq= Ek+ Ep=const
Energıanyń saqtalý zańy bylaı tujyrymdalady: tabıǵattaǵy energıa joǵalyp ketpeıdi, joqtan paıda bolmaıdy, ol tek bir túrden ekinshi túrge aýysady.
Qoryta aıtqanda, mehanıkalyq jumys - ol energıa ózgerisi, al kez kelgen energıasy bar dene jumys isteı almaıdy. Ol jumys isteý úshin, energıa ózgerýi qajet.
V. Bekitý
Esepter shyǵarý
19 – jattyǵý. №1, 3
20 - jattyǵý №1, 4
Esepter jınaǵynan esepter shyǵarý.
Test tapsyrmalary
1. Deneniń potensıaldyq energıasy degenimiz
A) denerdiń nemese dene bólikteriniń ózara ornalasýyna baılanysty bolady.
B) deneniń jyldamdyǵynyń ózgerý energıasy.
S) ystyq deneniń sýyq denege bergen energıasy.
D) dene molekýlalarynyń qozǵalysymen baılanysty energıasy.
2. Qandaı fızıkalyq shamalar “ Dj” ólshem birligimen ólshenedi?
A) kúsh ımpúlsi v) kúsh momenti
s) dene ımpúlsi d) kúsh E) energıa
3. Energıanyń saqtalý zańy
A) E=mgh B) E=mv2 /2
C) Ek=Et+Ep D) Et=Ek+Ep E) Ep=Et+Ek
4. Massasy 10 kg, jyldamdyǵy 4 m/s deneniń kınetıkalyq energıasy
A) 80 Dj B) 800 Dj
C) 160 Dj D) 1600 Dj
E) 180 Dj
5. formýlasy boıynsha anyqtalatyn shama
A) dene ımpýlsi. V) kúsh ımpúlsi. S) kınetıkalyq energıa.
D) potensıaldyq energıa.
6. Dene jer betinen H bıiktikke kóterildi. Jerge qatysty deneniń potensıaldyq energıasy
A) mgh V) mg S) gh D) mg/h E) mgh/2
VI. Baǵalaý
VII. Refleksıa
"Bilim aǵashy" taqyryp boıynsha túsingenderin stıkerge jazyp aǵashqa jabystyrý. Oqýshylarǵa qyzyl, jasyl, sary tústi alma beriledi. Qyzyl tús búgingi sabaq óte jaqsy ótkenin, jasyl tús jaqsy (ortasha) ótkenin, sary tús nashar ótkenin bildiredi.
VII. Úıge tapsyrma
Tolyq nusqasyn júkteý
Slaıdyn júkteý
Aqjaıyq aýdany, Taıpaq aýyly
Krasnoıar orta jalpy bilim beretin mektebiniń
fızıka pániniń muǵalimi Elemesova Gaýsar Naǵıdollaqyzy
Cabaqtyń taqyryby: Energıa. Energıanyń saqtalý jáne bir túrden ekinshi túrge aınalý zańy.
Maqsaty:
Bilimdilik maqsaty: Oqýshynyń óz betinshe jumys isteı alý múmkindigin damytý, oqý materıalyn óńdeýdiń jekelengen tásilderi arqyly jumys isteı bilýge úıretý.
Damytýshylyq maqsaty: Este qaldyrý, shapshań oılaý qabiletterin damytý.
Tárbıelik maqsaty: Ǵylymı dúnıetanymyn arttyrý, alǵan bilimdi ómirde paıdalana bilý, óz betinshe izdenýge daǵdylandyrý, eńbekke baýlý.
Sabaqtyń túri: Jańa bilimdi meńgertý.
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, suraq jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: kompúter, elektrondy oqýlyq,
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi. Oqýshylardyń sabaqqa qatysýy, daıarlyǵy, shaǵyn toptarǵa bólinip otyrýy.
İİ. Úı tapsyrmasy.
Blıns týrnır túrinde tekserý. Oqýshylar berilgen suraqtar durys bolsa ıa dep jaýap beredi. Eger durys emes bolsa joq dep jaýap beredi.
1. Kg*m\s dene ımpúlsiniń ólshem birligi. ıá joq.
2. Kúsh pen onyń áreket etý ýaqytynyń kóbeıtindisi kúsh ımpúlsi dep atalady. ıá joq.
3. F*t dene ımpúlsiniń formýlasy. ıá joq.
4. F=ma aýyrlyq kúshiniń formýlasy. ıá joq.
5. Deneniń massasy men onyń qozǵalys jyldamdyǵynyń kóbeıtindisi teń bolatyn fızıkalyq shamany dene ımpúlsi dep ataıdy? ıá joq.
6. Massa – skalárlyq shama. ıá joq.
7. Deneniń bir bóligi qandaı da bir jyldamdyqpen bólinip shyqqan kezdegi qozǵalysy reaktıvti qozǵalys dep ataıdy. ıá joq.
Kartochka arqyly esepter beriledi.
İ topqa
1. 6 m/s jyldamdyqpen júgirip kele jatqan massasy 60 kg adamnyń ımpúlsi qandaı?
2. Massasy 50 kg bala 5 m/s jyldamdyqpen júgirip kele jatyp, 2 m/s jyldamdyqpen kele jatqan massasy 100 kg arbanyń ústinde qarǵyp mindi. Osydan keıin arba qandaı jyldamdyqpen qozǵalady?
İİ topqa
1. Massasy 10 kg deneniń ımpúlsi 50 kg m/s bolǵandaǵy deneniń jyldamdyǵyn tabyńdar.
2. Massasy 160kg shaıbanyń ımpúlsi massasy 8kg, 600 m/s jyldamdyqpen ushyp kele jatqan oqtyń ımpúlsine teń bolý úshin, shaıba qandaı jyldamdyqpen ushýy kerek?
İİİ. Qyzyǵýshylyqty oıatý.
Oqýshylar rebýs sheshý arqyly búgingi sabaqtyń taqyrybyn ashady.(2 - 3mınýt)
IV. Jańa sabaq (10 mınýt)
Energıa – deneniń kúıin sıpattaıtyn fızıkalyq, skalárlyq shama. Adamnyń kúıi týraly aıtqanda, onyń qan qysymy, temperatýrasy, sıaqty, t. b. belgili bir ýaqyt mezetindegi jalpy jaǵdaıyn sıpattaıtyn málimetter týraly sóz etemiz.
Kúı - deneniń berilgen ýaqyt mezetindegi jaǵdaıy.
Mehanıkada deneniń mehanıkalyq kúıi sóz bolady. Ony kórsetý úshin 2 máselege toqtalýymyz kerek:
1. deneniń berilgen ýaqyt mezetindegi orny
2. deneniń qalaı qozǵalatynyn sıpattaı alýymyz kerek.
Olaı bolsa, bul - núkteniń qaıybir ýaqyt mezetindegi koordınatalary men jyldamdyǵyn kórsetý degen sóz. Bular kúı parametrlerine jatady.
Deneniń nemese núkteniń mehanıkalyq kúıin sıpattaıtyn shama - mehanıkalyq energıa dep atalady.
Mehanıkalyq energıa dep deneniń mehanıkalyq jumys isteı alý qabiletin aıtady.
Energıanyń ólshem birligi – (E) Djoýl(Dj)
• Qozǵalystaǵy deneniń energıasy - kınetıkalyq energıa dep atalady.
• Denelerdiń ózara árekettesýine nemese dene bólshekteriniń óz ara ornalasýyna baılanysty energıa - potensıalyq energıa dep atalady.
Bir – birimen ózara árekettesetin denelerdiń ár kınetıkalyq, ári potensıalyq energıasy bolady. Mundaı deneler tuıyq júıe dep atalady. Soqtyǵysqan sharlardyń, «JJS - Jer», serippege ilingen júktiń terbelisi, joǵary laqtyrylǵan shardyń joǵary - tómen qozǵalýy kezindegi energıanyń túrlenýin mysalǵa qarastyrýǵa bolady( sýret boıynsha).
Júıeniń tolyq energıasy turaqty bolady.
Etolyq= Ek+ Ep=const
Energıanyń saqtalý zańy bylaı tujyrymdalady: tabıǵattaǵy energıa joǵalyp ketpeıdi, joqtan paıda bolmaıdy, ol tek bir túrden ekinshi túrge aýysady.
Qoryta aıtqanda, mehanıkalyq jumys - ol energıa ózgerisi, al kez kelgen energıasy bar dene jumys isteı almaıdy. Ol jumys isteý úshin, energıa ózgerýi qajet.
V. Bekitý
Esepter shyǵarý
19 – jattyǵý. №1, 3
20 - jattyǵý №1, 4
Esepter jınaǵynan esepter shyǵarý.
Test tapsyrmalary
1. Deneniń potensıaldyq energıasy degenimiz
A) denerdiń nemese dene bólikteriniń ózara ornalasýyna baılanysty bolady.
B) deneniń jyldamdyǵynyń ózgerý energıasy.
S) ystyq deneniń sýyq denege bergen energıasy.
D) dene molekýlalarynyń qozǵalysymen baılanysty energıasy.
2. Qandaı fızıkalyq shamalar “ Dj” ólshem birligimen ólshenedi?
A) kúsh ımpúlsi v) kúsh momenti
s) dene ımpúlsi d) kúsh E) energıa
3. Energıanyń saqtalý zańy
A) E=mgh B) E=mv2 /2
C) Ek=Et+Ep D) Et=Ek+Ep E) Ep=Et+Ek
4. Massasy 10 kg, jyldamdyǵy 4 m/s deneniń kınetıkalyq energıasy
A) 80 Dj B) 800 Dj
C) 160 Dj D) 1600 Dj
E) 180 Dj
5. formýlasy boıynsha anyqtalatyn shama
A) dene ımpýlsi. V) kúsh ımpúlsi. S) kınetıkalyq energıa.
D) potensıaldyq energıa.
6. Dene jer betinen H bıiktikke kóterildi. Jerge qatysty deneniń potensıaldyq energıasy
A) mgh V) mg S) gh D) mg/h E) mgh/2
VI. Baǵalaý
VII. Refleksıa
"Bilim aǵashy" taqyryp boıynsha túsingenderin stıkerge jazyp aǵashqa jabystyrý. Oqýshylarǵa qyzyl, jasyl, sary tústi alma beriledi. Qyzyl tús búgingi sabaq óte jaqsy ótkenin, jasyl tús jaqsy (ortasha) ótkenin, sary tús nashar ótkenin bildiredi.
VII. Úıge tapsyrma
Tolyq nusqasyn júkteý
Slaıdyn júkteý
You Might Also Like
