Erlik ónegesi - jastardy patrıottyq rýhta tárbıeleý quraly
Erlik ónegesi - jastardy patrıottyq rýhta tárbıeleý quraly
Qazaqstan táýelsizdik alyp, óz eńsesin kótergeli beri 20 jyldan astam ýaqyt boldy. 20 jyl bireýge az, bireýge kóp. Ol jyly dúnıege kelgen sábıler búgingi kúnde 20 jasqa shyqqan, eldiń ertegin oılar azamattar boldy. Osy táýelsizdik bizge ońaılyqpen kelmegenin búkil adamzat biledi. Jońǵar shapqynshylyǵyna ushyraǵanda da, Reseıdiń qaramaǵyna ilikkende de, búkil dúnıeni dúr silkindirgen II dúnıejúzilik soǵys kezinde de, toqyraý jyldaryna tap kelgende de Qazaq eli eshqashan eńsesin túsirip, jer betinen joıylyp ketken emes. Onyń birden bir sebebi – qazaqtyń kıeli topyraǵynda anadan týǵan alyptardyń óz ulty úshin, Qazaqstannyń óz aldyna bólek memleket bolýy úshin jan pıda bolýy edi. Mundaı namys oty keýdesin órtegen azamattar qazaqta az emes. Olardy eli eshqashan umytqan emes, umytpaıdy da.
Qazaqstan tarıhy óte erteden bastalady. Búginde ańyzǵa aınalǵan batyrlar jyrynyń keıipkerleri Qobylandy batyr, Alpamys batyr, Qambar batyrlar qazaqtyń ór rýhty, jigerli ult bolǵanyn aıǵaqtaı túsedi. Olardyń eli úshin jaýǵa qarsy jalǵyz shabýy da elin súıgendikten dep kim aıtpaıdy?! Odan bermen Qazaqstannyń Reseı qaramaǵyna kirip, qazaq Avtonomıaly Respýblıkasy bolǵan kezinde de, bul ataýǵa, bul quldyqqa kelispeı Qazaqstan Respýblıkasyn quryp, aıdaı álemge máshhúr etýge umtylǵan A. Baıtursynov, M. Jumabaev, S. Seıfýllınderdi óz ultyn súımegen dep kim aıta alar? Reseı saıasatynyń qatý qabaǵyna ilinip, «halyq jaýy» ataǵyn arqalaǵan atpal azamattar jastaıynan oqqa ushty. Alaıda, kózden ketse de, kóńilden ketpegen sol bir jyldar áli kúnge qazaq halqynyń esinde, sol jaýjúrek aqyndardyń otty óleńderi talaı «uıyqtap jatqan qazaqtardy oıatty», analar Maǵjannyń besik jyrymen sábılerin uıqyǵa jatqyzdy. Jastar Sákenniń jyrlarymen mahabbattyń qudiretin sezindi.
Qazaq halqynyń erlik jigerin kórsetken taǵy bir oqıǵa – bul II – dúnıejúzilik soǵys edi. Soǵys Qazaqstan jerinde bolmasa da, bizdiń jerlesterimiz shaıqasta erlikpen kózge túsip, batyr atandy. 4 jyl boıy dúnıeni qan qaqsatqan fashıser patshasy Gıtlerdiń sumdyq saıasatyna júregimen, qanymen, rýhymen qarsy tura bilgen qazaq halqy bul jyldary da berispeı ólisken emes. Otty jyldarda qasyq hanymen soǵysqan atalarymyzdyń erligi eshqashan el esinen ketpeıdi. Uly Otan soǵysynda erlikpen qaza tapqan ata – ájelerimizdiń erligi keıingi urpaqqa úlgi – ónege bolarlyqtaı. Reıhstag basyna alǵash tý tikken Rahymjan Qoshqarbaevtyń erligin qaı qazaq umytyp, esinen shyǵara alady. Olardyń bul isteri qazirgi urpaqtyń eńsesin kórsetip, patrıottyq rýhqa tárbıeleýdiń basty sebebi.
Búgingi jas urpaqqa soǵystyń adamzat tarıhyndaǵy ornyn, bizdiń halqymyzǵa túsirgen qıyndylyqtaryn aıta kelip, qan maıdanda erlik kórsetken qazaq qyzdarynyń qaharmandyǵyn uǵyndyrý eljandylyq sezimdi qozǵaıdy. Shyǵys halqynyń ishinde qazaq qyzdary qaı zamanda da er – azamattarmen birge joıqyn soǵystarǵa qatysty. Er namysynan kem túspeıtin namysty, batyr qyzdar ishinde Álıa men Mánshúktiń shoqtyǵy bıik. Álıa men Mánshúkti ardaqtaý – ıisi qazaqty ardaqtaý. Álıa men Mánshúk namysy – táýelsizdik rýhynyń tuǵyry.
Belgili qazaq aqyny M. Hakimjanqyzy «Mánshúk» atty shyǵarmasyn dúnıege keltirdi. Álıa men Mánshúkke «XX ǵasyr arýlary» degen ataq berildi. Sonymen qatar soǵys dalasynda jaý ushaqtary men tankilerin joıyp, aspandy jaý qolynan tazartqan Hıýaz Dospanovanyń da erligi maqtaýǵa, urpaqqa, jastarǵa úlgi etýge turarlyq. Solardyń esimin jas urpaq esinde máńgi qaldyrý – barshamyzdyń azamattyq boryshymyz. Batys Maıdanda, Stalıngrad túbinde, Máskeýdi qorǵaýda aıryqsha batyrlyq pen batyldyqtyń úlgisin kórsetken Qazaqstandyqtardyń shaıqasta jan aıamaı kúreskenin bilý – jas urpaqqa mindet. Halqymyz Otan úshin ot keship, eldik pen erlik synǵa túsken sátte qas qaqpaı ómirlerin qurban etken batyr ul – qyzdaryn qadirlep, qaster tutady.
El táýelsizdigi taqyryby, Otan qorǵaýdyń óshpes ónegesi – ańyz atamyz Baýyrjan Momyshuly shyǵarmashylyǵynyń altyn arqaýy. El – jerdi kózdiń qarashyǵyndaı qorǵaý, Otanǵa degen paryz – qaryzdy adal atqarý – búgingi kúnniń de basty talaby. Bul Baýyrjan Momyshulynyń adamı bolmysymen birge ádebıetke adaldyǵyn, oı – sóz júıesin kıe tutqanyn, ar men urpaq aldyndaǵy amanatyn da tanytady.
Ár halyqtyń tarıhynda óshpes iz qaldyrǵan, ańyz retinde aıtylyp júretin, urpaqtan – urpaqqa tanylǵan, ómiri men úlgi ónege – bolatyn abzal adamdar bolǵan jáne bola bermek. Dúnıeni dúr silkindirip, qazaq eliniń bostandyq týyn kótergen erlerimiz máńgi este qalary sózsiz. Sol bir 1986 jylǵy Jeltoqsan oqıǵasynda qazaqtyń qazaqtyǵyn saqtap qalý úshin, bizdiń táýelsiz el bolyp, ata – babadan amanat bolyp qalǵan óz jerimizdi ózimiz basqarýymyz úshin qan tógip, jazyqsyz jazalanǵan, keýdesine qazaq degen ulttyń namysy ata qanymen, ana sútimen kelgen qyrshyn jastar Qazaqstan táýelsizdigin alamyz dep qasyq qanyn qıǵan joq pa edi.?! Sol kúnder qazir alystap ketkenimen, otty jyldardyń jaryqshaǵy qalǵan júrekter áli de bar aramyzda. Táýelsizdikke qol jetkizýimizdiń birden – bir sebebi bolǵan – Jeltoqsan oqıǵasy. Tek sol jyldardyń taqsiretin tartpaı, beıbit kúnde ómirge kelgen jastar sol jyldardy baǵalaı bilse ıgi.
Qazaq jastary el basyna kún túskende etigimen sý keshken azamattardyń erligimen tanysyp, olardy óz ıdealdaryna aınaldyrsa quba – qup. Biraq, olardyń mynandaı jahandaný zamanynda ózge elderge eliktep, ulttyq sana men tilden alystap bara jatqany solar úshin kezinde shybyn janyn qıýǵa daıar turǵan náýbet jyldardyń kýágerlerine úlkeni soqqy ekeni málim.
Qazaq eliniń bolashaǵyn aıqyndaıtyn, ony turaqty damý deńgeıine kóteretin birden bir qundylyq – ol jasóspirimderdi otanshyldyq rýhta tárbıeleý.
Patrıotızm – ol árbir azamattyń boıynda týa bitken sezim emes. Patrıotızm ol Otanyna degen súıispenshilik, óz halqyna berilgendik, onyń múddesi úshin kez kelgen qurbandyq pen erlik jasaýǵa daıyn turýshylyq. Týǵan halqymyzdyń ótken tarıhyna kóz jibersek otansúıgishtiktiń keremet úlgilerin kóremiz. Búgingi kúni egemen el bolyp, qazaq degen ult bolyp saqtalyp qalýymyzdyń ózi ata – babalarymyzdyń teńdesi joq erliginiń arqasy.
Árqashanda Otanyn súıetin, elin jaýdan qorǵaý úshin qasyq qany qalǵansha aıanbaı shaıqasqan, Qobylandy, Qambar, Er Tarǵyn, Alpamys tulǵalary, aqyn – jyraýlardyń, kósem – bılerdiń tatýlyqqa, adamgershilikke, elin súıýge shaqyrǵan óleń – jyrlary, sheshendik sózderi jas jetkinshekter boıynda patrıottyq sezimdi qalyptastyrýda úlken rol atqarady. Patrıotızmniń dittegeni – Otandy qasterleý men ardaqtaýǵa tárbıeleý
Baýyrjan men Rahymjannyń, Mánshúk pen Álıanyń, Qaırat pen Lázzattyń erlikterin búgingi jas urpaqqa úlgi – ónege qylý, jastardy patrıottyq rýhta tárbıeleý árbir muǵalimniń, ata – ananyń mindeti dep bilemin. Jas jetkinshekterdi Otanymyzdyń baılyǵymen, tilimen, dinimen, batyr tulǵalarymen ata – ananyń otbasynda, muǵalimniń mektepte tanystyryp, patrıotızmge jastaıynan tárbıelegende ǵana Qazaqstannyń «ultym» dep júregi soǵatyn, «Otanym» dep ómir súretin jastaryn tárbıeleı alamyz.
Qazaqstan táýelsizdik alyp, óz eńsesin kótergeli beri 20 jyldan astam ýaqyt boldy. 20 jyl bireýge az, bireýge kóp. Ol jyly dúnıege kelgen sábıler búgingi kúnde 20 jasqa shyqqan, eldiń ertegin oılar azamattar boldy. Osy táýelsizdik bizge ońaılyqpen kelmegenin búkil adamzat biledi. Jońǵar shapqynshylyǵyna ushyraǵanda da, Reseıdiń qaramaǵyna ilikkende de, búkil dúnıeni dúr silkindirgen II dúnıejúzilik soǵys kezinde de, toqyraý jyldaryna tap kelgende de Qazaq eli eshqashan eńsesin túsirip, jer betinen joıylyp ketken emes. Onyń birden bir sebebi – qazaqtyń kıeli topyraǵynda anadan týǵan alyptardyń óz ulty úshin, Qazaqstannyń óz aldyna bólek memleket bolýy úshin jan pıda bolýy edi. Mundaı namys oty keýdesin órtegen azamattar qazaqta az emes. Olardy eli eshqashan umytqan emes, umytpaıdy da.
Qazaqstan tarıhy óte erteden bastalady. Búginde ańyzǵa aınalǵan batyrlar jyrynyń keıipkerleri Qobylandy batyr, Alpamys batyr, Qambar batyrlar qazaqtyń ór rýhty, jigerli ult bolǵanyn aıǵaqtaı túsedi. Olardyń eli úshin jaýǵa qarsy jalǵyz shabýy da elin súıgendikten dep kim aıtpaıdy?! Odan bermen Qazaqstannyń Reseı qaramaǵyna kirip, qazaq Avtonomıaly Respýblıkasy bolǵan kezinde de, bul ataýǵa, bul quldyqqa kelispeı Qazaqstan Respýblıkasyn quryp, aıdaı álemge máshhúr etýge umtylǵan A. Baıtursynov, M. Jumabaev, S. Seıfýllınderdi óz ultyn súımegen dep kim aıta alar? Reseı saıasatynyń qatý qabaǵyna ilinip, «halyq jaýy» ataǵyn arqalaǵan atpal azamattar jastaıynan oqqa ushty. Alaıda, kózden ketse de, kóńilden ketpegen sol bir jyldar áli kúnge qazaq halqynyń esinde, sol jaýjúrek aqyndardyń otty óleńderi talaı «uıyqtap jatqan qazaqtardy oıatty», analar Maǵjannyń besik jyrymen sábılerin uıqyǵa jatqyzdy. Jastar Sákenniń jyrlarymen mahabbattyń qudiretin sezindi.
Qazaq halqynyń erlik jigerin kórsetken taǵy bir oqıǵa – bul II – dúnıejúzilik soǵys edi. Soǵys Qazaqstan jerinde bolmasa da, bizdiń jerlesterimiz shaıqasta erlikpen kózge túsip, batyr atandy. 4 jyl boıy dúnıeni qan qaqsatqan fashıser patshasy Gıtlerdiń sumdyq saıasatyna júregimen, qanymen, rýhymen qarsy tura bilgen qazaq halqy bul jyldary da berispeı ólisken emes. Otty jyldarda qasyq hanymen soǵysqan atalarymyzdyń erligi eshqashan el esinen ketpeıdi. Uly Otan soǵysynda erlikpen qaza tapqan ata – ájelerimizdiń erligi keıingi urpaqqa úlgi – ónege bolarlyqtaı. Reıhstag basyna alǵash tý tikken Rahymjan Qoshqarbaevtyń erligin qaı qazaq umytyp, esinen shyǵara alady. Olardyń bul isteri qazirgi urpaqtyń eńsesin kórsetip, patrıottyq rýhqa tárbıeleýdiń basty sebebi.
Búgingi jas urpaqqa soǵystyń adamzat tarıhyndaǵy ornyn, bizdiń halqymyzǵa túsirgen qıyndylyqtaryn aıta kelip, qan maıdanda erlik kórsetken qazaq qyzdarynyń qaharmandyǵyn uǵyndyrý eljandylyq sezimdi qozǵaıdy. Shyǵys halqynyń ishinde qazaq qyzdary qaı zamanda da er – azamattarmen birge joıqyn soǵystarǵa qatysty. Er namysynan kem túspeıtin namysty, batyr qyzdar ishinde Álıa men Mánshúktiń shoqtyǵy bıik. Álıa men Mánshúkti ardaqtaý – ıisi qazaqty ardaqtaý. Álıa men Mánshúk namysy – táýelsizdik rýhynyń tuǵyry.
Belgili qazaq aqyny M. Hakimjanqyzy «Mánshúk» atty shyǵarmasyn dúnıege keltirdi. Álıa men Mánshúkke «XX ǵasyr arýlary» degen ataq berildi. Sonymen qatar soǵys dalasynda jaý ushaqtary men tankilerin joıyp, aspandy jaý qolynan tazartqan Hıýaz Dospanovanyń da erligi maqtaýǵa, urpaqqa, jastarǵa úlgi etýge turarlyq. Solardyń esimin jas urpaq esinde máńgi qaldyrý – barshamyzdyń azamattyq boryshymyz. Batys Maıdanda, Stalıngrad túbinde, Máskeýdi qorǵaýda aıryqsha batyrlyq pen batyldyqtyń úlgisin kórsetken Qazaqstandyqtardyń shaıqasta jan aıamaı kúreskenin bilý – jas urpaqqa mindet. Halqymyz Otan úshin ot keship, eldik pen erlik synǵa túsken sátte qas qaqpaı ómirlerin qurban etken batyr ul – qyzdaryn qadirlep, qaster tutady.
El táýelsizdigi taqyryby, Otan qorǵaýdyń óshpes ónegesi – ańyz atamyz Baýyrjan Momyshuly shyǵarmashylyǵynyń altyn arqaýy. El – jerdi kózdiń qarashyǵyndaı qorǵaý, Otanǵa degen paryz – qaryzdy adal atqarý – búgingi kúnniń de basty talaby. Bul Baýyrjan Momyshulynyń adamı bolmysymen birge ádebıetke adaldyǵyn, oı – sóz júıesin kıe tutqanyn, ar men urpaq aldyndaǵy amanatyn da tanytady.
Ár halyqtyń tarıhynda óshpes iz qaldyrǵan, ańyz retinde aıtylyp júretin, urpaqtan – urpaqqa tanylǵan, ómiri men úlgi ónege – bolatyn abzal adamdar bolǵan jáne bola bermek. Dúnıeni dúr silkindirip, qazaq eliniń bostandyq týyn kótergen erlerimiz máńgi este qalary sózsiz. Sol bir 1986 jylǵy Jeltoqsan oqıǵasynda qazaqtyń qazaqtyǵyn saqtap qalý úshin, bizdiń táýelsiz el bolyp, ata – babadan amanat bolyp qalǵan óz jerimizdi ózimiz basqarýymyz úshin qan tógip, jazyqsyz jazalanǵan, keýdesine qazaq degen ulttyń namysy ata qanymen, ana sútimen kelgen qyrshyn jastar Qazaqstan táýelsizdigin alamyz dep qasyq qanyn qıǵan joq pa edi.?! Sol kúnder qazir alystap ketkenimen, otty jyldardyń jaryqshaǵy qalǵan júrekter áli de bar aramyzda. Táýelsizdikke qol jetkizýimizdiń birden – bir sebebi bolǵan – Jeltoqsan oqıǵasy. Tek sol jyldardyń taqsiretin tartpaı, beıbit kúnde ómirge kelgen jastar sol jyldardy baǵalaı bilse ıgi.
Qazaq jastary el basyna kún túskende etigimen sý keshken azamattardyń erligimen tanysyp, olardy óz ıdealdaryna aınaldyrsa quba – qup. Biraq, olardyń mynandaı jahandaný zamanynda ózge elderge eliktep, ulttyq sana men tilden alystap bara jatqany solar úshin kezinde shybyn janyn qıýǵa daıar turǵan náýbet jyldardyń kýágerlerine úlkeni soqqy ekeni málim.
Qazaq eliniń bolashaǵyn aıqyndaıtyn, ony turaqty damý deńgeıine kóteretin birden bir qundylyq – ol jasóspirimderdi otanshyldyq rýhta tárbıeleý.
Patrıotızm – ol árbir azamattyń boıynda týa bitken sezim emes. Patrıotızm ol Otanyna degen súıispenshilik, óz halqyna berilgendik, onyń múddesi úshin kez kelgen qurbandyq pen erlik jasaýǵa daıyn turýshylyq. Týǵan halqymyzdyń ótken tarıhyna kóz jibersek otansúıgishtiktiń keremet úlgilerin kóremiz. Búgingi kúni egemen el bolyp, qazaq degen ult bolyp saqtalyp qalýymyzdyń ózi ata – babalarymyzdyń teńdesi joq erliginiń arqasy.
Árqashanda Otanyn súıetin, elin jaýdan qorǵaý úshin qasyq qany qalǵansha aıanbaı shaıqasqan, Qobylandy, Qambar, Er Tarǵyn, Alpamys tulǵalary, aqyn – jyraýlardyń, kósem – bılerdiń tatýlyqqa, adamgershilikke, elin súıýge shaqyrǵan óleń – jyrlary, sheshendik sózderi jas jetkinshekter boıynda patrıottyq sezimdi qalyptastyrýda úlken rol atqarady. Patrıotızmniń dittegeni – Otandy qasterleý men ardaqtaýǵa tárbıeleý
Baýyrjan men Rahymjannyń, Mánshúk pen Álıanyń, Qaırat pen Lázzattyń erlikterin búgingi jas urpaqqa úlgi – ónege qylý, jastardy patrıottyq rýhta tárbıeleý árbir muǵalimniń, ata – ananyń mindeti dep bilemin. Jas jetkinshekterdi Otanymyzdyń baılyǵymen, tilimen, dinimen, batyr tulǵalarymen ata – ananyń otbasynda, muǵalimniń mektepte tanystyryp, patrıotızmge jastaıynan tárbıelegende ǵana Qazaqstannyń «ultym» dep júregi soǵatyn, «Otanym» dep ómir súretin jastaryn tárbıeleı alamyz.
You Might Also Like
