InfoHub Logo

Soltústik Qazaqstan oblysy
Aıyrtaý aýdany, Qumtókken aýyly
Qyzyl-Ásker OM–niń tarıh pániniń muǵalimi
Ashkeev Murat

"Etnografıa" tańdaý kýrsynyń baǵdarlamasy
Igerý ýaqyty - 1 jyl
10-11 synyptar

 

Túsinik hat                                 

Etnografıa tańdaý kýrsynyń baǵdarlamasy Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2012 jylǵy 23 tamyzdaǵy № 1080 qaýlysymen bekitilgen Orta bilim berýdiń (bastaýysh, negizgi orta, jalpy orta bilim berý) memlekettik jalpyǵa mindetti standartyna Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne Ǵylym Mınıstriniń  2012 jyldyń 8 qarashasyndaǵy №500 Buıryǵynyń 7 qosymshasyna sáıkes ázirlengen.

Tańdaý kýrsynyń maqsaty: Óz halqynyń jáne basqa da ulttardyń salt dástúrlerin zerdeleý arqyly jalpy tanym deńgeılerin damytý. Ózdiginen izdenis jumystaryn uıymdastyrý arqyly bilim alýdyń joldaryn úıretý. Bilim alýshylardyń boılaryna qazaq halqynyń, Qazaqstandy mekendeıtin halyqtar men ulttardyń, salt dástúrlerin,ulttyq erekshelikterin zerdeleý arqyly ınternasıonalızm men ultjandylyq qasıetterdi darytyp, qalyptastyrý.

Mindetteri:

- Bilim alýshylardy qazaq halqynyń, Qazaqstanda  turatyn halyqtar men ulttardy jáne álem halyqtarynyń etnıkalyq erekshelikteri,ulttyq salt-dástúrlerimen tanystyrý;

- Bilim alýshylardyń oqý-tanymdyq belsendilikterin artyrý,tanymdyq oı-sanalarynyń damýyna,ózdiginen bilim alýǵa qyzyǵýshylyqtarynyń oıanýyna,baqylaǵyshtyq qasıetterin damytýǵa  yqpal etý,izdenistik-zertteýshilik daǵdylary men biliktilikterin damytý.

- Óziniń túp-tamyryn,ulttyq erekshelikterin biletin erkin oıly,ınternasıonalıs,qazirgi zamanda óz orynyn taba bilýge qabyletti tulǵany tárbıeleý;

Pánaralyq baılanys

1. «Qazaqstan tarıhymen» Qazaq halqynyń shyǵý tegi,Qazaqstan terıtorıasyn basqa halyqtar men ulttardyń qonystaný tarıhy. Mádenıeti. Qazaq halqynyń etnografıasyn oqytqanda Qazaqstandy mekendeıtin basqa halyqtar men ulttardyń,kórshiles memlektter halyqtarynyń etnografıasmen ortaqtastyra qarastyrý

2. Qazaq ádebıetimen. Qazaq halqynyń ádebı murasymen baılanystyrý jáne ádebı shyǵarmalardy etnografıalyq derek kózderi retinde paıdalaný

3. «Orys ádebıetimen»: orys ádebıetindegi jáne álem ádebıetindegi shyǵarmalardan etnografıaǵa baılanysty materıaldardy zerdeleı bilý

4. Mýzyka men mýzykalyq shyǵarmalardy etnografıalyq materıal retinde qarastyrý; mýzyka óneriniń tarıhy, ánshi-sazgerlerdiń ómiri men shyǵarmashylyǵy

5. Beıneleý ónerimen. Qazaq jáne basqa halyqtardyń qoldanbaly qolóner týyndylarynyń tarıhy,erekshelikterin zerdeleý

6. Tehnologıamen. Qazaq halqynyń jáne basqa da halyqtardyń aınalysatyn kásipteri men eńbek túrlerin,eńbek quraldaryn bilý

Tańdaý kýrrsy 10-11 synyptarǵa 68 saǵatqa eseptelgen (aptasyna 2 ret).

Ár sabaqta, jańa materıaldy ıgerý barysynda,materıaldar jınastyrý,ádebıetterdi zerdeleý, berilgen taqyrypty zertteý jáne tanystyrý arqyly júzege asady. Múmkindiginshe murajaılarǵa saıahattar qarastyrylady.

Kýrs mazmuny men qurylymynyń basty baǵyty qazaq halqynyń, Qazaqstanda turatyn basqa da halyqtardyń,sol sıaqty álem halyqtarynyń salt-dástúri men ádet-ǵuryptaryn zerdeleý, zertteý bolyp tabylady. Oqý materıaly da osy ustanymǵa sáıkes irikteledi.

Kýrstyń taǵy bir baǵyty onyń kórkemdik–estetıkalyq ustanymy. Oqý materıaly retinde qazaq halqynyń mádenıetin, ádebıetin, ónerin zerdeleý arqyly Qazaqstandy mekendeıtin basqa halyqtar men ulttardyń, álem halyqtarynyń mádenı muralaryn zerdeleý usynylady.

Oqý materıalynyń taǵy bir ereksheligi - onyń tarıhılyǵy jáne ólketanýshylyq baǵyty. Kýrsty oqytý barysynda bilim alýshylarǵa tarıhı materıaldar men derekterdi zerdeleý usynylady.

Kýrstyń tárbıelik baǵyttylyǵy bilim alýshylardyń boıynda óz halqynyń etnıkalyq erekshelikterin túsiný men túısinýi, basqa halyqtardyń ulttyq mádenıeti men dástúrine degen qurmet sezimin qalyptastyrý arqyly ınternasıonalshyldyqqa , toleranttylyqqa tárbıeleý bolyp tabylady.

Kýrstyń praktıkalyq baǵyttylyǵy oqýshylardyń izdenis jumystaryn, zertteý men zerdeleý jumystaryn uıymdastyrýǵa baǵyttalǵan.

Baǵdarlamanyń taǵy bir erekshelig i- onyń kiriktirilendirilgeninde, ıaǵnı, baǵdarlama bilim alýshylardyń tarıh, geografıa, ádebıet, mýzyka, fılologıa jáne t.b. pánderden alǵan bilimderin paıdalanýlaryna, jetildirýlerine múmkindik jasaıdy.

Oqýshylardyń daıyndyq deńgeıine qoıylatyn talaptar

Kýrsty oqý barysynda oqýshy

   - Etnografıalyq bilimderin qazaq halqynyń rýhanı jáne materıaldyq mádenıeti jetistikterin, tarıhı derekter men qundylyqtardy ajyrata jáne júıeleı bilýi;
   - Etnografıalyq termınder men uǵymdardy bilýi,qazaq jáne qazaqstandy mekendeıtin ulttar men álem halyqtarynyń salt-dástúrlerinen, ádet-ǵuryptarynan habardar bolýy;
   - Kez kelgen tarıhı,ádebı nemese basqa da derekkózderden etnografıalyq materıaldardy ajyrata alýy;
   - Etnografıalyq derekterdi zerttep, zerdeleı bilýi; ulttar men halyqtardyń ómir-turmysyn, salt-dástrlerin sýrettep, baıandaı bilýi, olardy derektermen, qosymsha materıaldarmen árlep, qoldana bilýi;
   - Zerttegen nemese zerdelegen materıalynda kezdesetin materıaldardy suryptap, salystyryp, jalpylap qoldana alýy;
   - Belgili bir zertteýlerge qatysty óziniń kózqarasynyń bolýy tıis.

Baǵdarlama jergilikti jerdiń jáne bilim alýshylardyń erekshelikterin eskere otyryp jasaldy. Baǵdarlama úsh bólimnen turady, birinshi bólimi negizinen qazaq halqynyń etnografásyna arnalsa, ekinshi jáne úshinshi bólimder sáıkesinshe Qazaqstanda mekendeıtin ulttyq dıasporalardyń jáne álem halyqtarynyń etnografıasyn zertteýge arnalǵan.

Tańdaý kýrsy 10-11 synyp oqýshylaryna arnalǵan, muǵalimniń jetekshiligimen jáne óz betimen de jumystarǵa eseptelgen.

Kýrsty oqytýdyń túrleri, ádisteri men quraldary ártúrli. Oqýshylar zertteýler júrgizedi,materıaldar,aqparattar men málimetter jınastyrady, keıbir materıaldardy qoldan jasaýǵa talpynady.

Baıandaý ádisiniń orny da erekshe: aýyzsha áńgimeleý, shyǵarma jazý, qart adamdarmen kezdesip olardyń ártúrli oqıǵalar týraly áńgimelerin jazyp alý jáne t.b.

Tańdaý kýrsynyń mazmuny

Kirispe. Etnografıa neni zertteıdi

Etnografıa ǵylymy týraly túsinik

Etnografıa ǵylymynyń damý tarıhy. Etnografıa ǵylymynyń paıda bolýy. Qazaqstanda etnografıa ǵylymynyń damýy. Qazaqstandyq etnograf–ǵalymdar

Etnografıanyń salalary. Etnologıa. Etnolıngvıstıka. Kóne sózderdiń túsiniktemelerin izdeý. Etnonımıka. Ulttar ataýlarynyń shyǵýy.

Etnografıalyq zertteý ádisteri

A.Qunanbaev eńbekterindegi etnografıalyq zertteýler. A.Qunanbaevtyń «Bul qazaqtyń qaıdan shyqqany týraly birer sóz»,

Sh.Ýálıhanov eńbekterindegi etnografıalyq zertteýler Sh.Ýalıhanovtyń «Qazaq ataýynyń shyǵýy týraly» jáne «Sot reformasy» eńbekterin zerdeleý

Qazaq halqynyń rý-taıpalyq quramy týraly zertteýler

Qazaq halqynyń ulttyq mádenıeti men turmysy. Materıaldyq mádenıeti.

Úı-turmystyq zattary. Ataýlary,jasalý,qoldaný joldaryn zerdeleý. Ádebı shyǵarmalardaǵy úı-turmystyq zattar týraly zertteý

Kıim úlgileri. Qazaq halqynyń ulttyq kıimderi. Kıiný ádebi. Erler kıimderiniń túrleri, ataýlary, jasalý joldary. Áıelder kıimderiniń túrleri, ataýlary, jasalý joldary.

Óner. Qol óner. Óner túrleri.

Qol óneriniń týyndylaryn jınastyrý, zertteý. Qazaqtyń sándik–qoldanbaly buıymdary.

Saıatshylyq. Saıatshylyqqa baılanysty zertteýler. Qusbegilik, ańshylyq quraldary, ádisteri.

Rýhanı mádenıet. Halyq aýyz ádebıeti úlgileri. Aıtystar. Sheshendik sózder úlgilerin jınastyrý.

Mýzyka. Saz óneri. Saz aspaptary. Saz aspaptarymen tanysý, halyq mýzykasynyń jaýharlarymen tanysý. zerdeleý.

Kúı óneri. Kúıshiler. Kúılerdiń shyǵýy týraly ańyzdardy zerdeleý, kúıler, kúıshiler týraly málimetter jınaý. Kúılermen tanysý

Jyraý-jyrshylyq óner. Jyraýlar men olardyń shyǵarmalarymen tanysý. Batyrlar jyry.

Beıneleý, sáýlet óneri. oıý-órnek.

Qazaq halqynyń salt–dástúrleri:

Naýryz-meıram, qymyzmuryndyq, sabantoı, soǵymbasy (omyrtqa) salt–dástúrler týraly materıaldar jınaý.

Jas sábıge baılanysty salt-dástúrler:

Shildehana, atqoıý, qyrqynan shyǵarar, besikke salar, tusaýkeser, súndet toı, básire, toqymqaǵar.

Kelin túsirý, Qyz uzatý dástúrleri; atastyrý, syrǵa salý, quda túsý, uryn barý, qalyń berý, jasaý, qyz uzatý, kelin túsirý, otqa maı quıý, betashar, kelin shaıy j.t.b.

Ólgen kisini jerleý dástúri

Estirtý, namaz, janaza, jerleý, bata oqyr j.t.b.

As mázirleri:

A) Etten daıyndalatyn taǵamdar

Á) Sútten daıyndalatyn taǵamdar

B) Ósimdikten daıyndalatyn taǵamdar

V) sýsyndar

Sheshendik óner.

sheshendik sózderdiń úlgilerin jınastyrý. Bıler ınstıtýty. Maqal-mátelder úlgileri.

Aıtys óneri. Aıtys túrleri. Súre aıtys, qaıym aıtys, qyz ben jigit aıtysy j.t.b.

Oıyn-saýyq túrleri: ataýlary, oınalý tártipteri týraly málimetter jınastyrý.

Sporttyq oıyndar: túrleri. Oınaý erejeleri.

Qazaqstandy mekendeıtin ulttar etnografıasy. Qazaqstandy mekendeıtin ulttyq dıasporalardyń ádet-ǵurpy, salt-dástúrleriniń úlgilerinen jobalar qorǵaý.

Slaván halyqtarynyń etnografıasy: slaván halyqtarynyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.

Kavkaz halyqtarynyń etnografıasy: etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.

Túrki halyqtarynyń etnografıasy. etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.

Nemister men koreıler etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.

Álem halyqtarynyń etnografıasy. Álem halyqtarynyń turmys–tirshiligine baılanysty etnografıalyq málimetter jınastyrý.

Eýropa elderi halyqtarynyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý,tanystyrý.

Ońtústik, ońtústik–Shyǵys Azıa elderi halyqtarynyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.

Musylman elderi etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý

Afrıka Afrıkany mekendeıtin halyqtardyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.

Ońtústik Amerıka Ońtústik Amerıka úndisteriniń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.

Aýstralıa Avstralıanyń baıyrǵy halyqtarynyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.

 

10-11 synyptar.  Etnografıa tańdaý kýrsy boıynsha taqyryptyq-kúntizbelik jospar (68 saǵat)

R/s	s/sany	Sabaqtyń taqyryby	Saǵat sany		ýaqyty
			teorıa	praktıka
İ. 1	1	Kirispe. Etnografıa neni zertteıdi Etnografıa ǵylymy týraly túsinik	1
2	2-3	Etnografıa ǵylymynyń damý tarıhynan Qazaqstanda etnografıa ǵylymynyń damýy. Qazaqstandyq etnograf–ǵalymdar	1	1
3	4-5	Etnografıanyń salalary. Etnolıngvıstıka. Kóne sózderdiń túsiniktemelerin izdeý	1	1
4	6	Etnografıalyq zertteý ádisteri	1
5	7	A.Qunanbaev eńbekterindegi etnografıalyq zertteýler. A.Qunanbaevtyń «Bul qazaqtyń qaıdan shyqqany týraly birer sóz»,		1
6	8	Sh.Ýálıhanov eńbekterindegi etnografıalyq zertteýler Sh.Ýalıhanovtyń «Qazaq ataýynyń shyǵýy týraly» jáne «Sot reformasy» eńbekterin zerdeleý		1
7	9-11	Qazaq halqynyń rý-taıpalyq quramy týraly zertteýler. Sh.Qudaıberdiulynyń «Qazaq, qyrǵyz hám handar shejiresi», M.Tynyshbaevtyń «Shejiresi», M.J.Kópeıulynyń «Qazaq shejiresi» jáne t.b. eńbekterdi zerdeleý. Óz otbasynyń geneologıalyq shejiresin qurastyrý.		3
8	12	Qazaqtyń ulttyq mádenıeti men turmysy. Materıaldyq jáne rýhanı mádenıeti.	1
9	13-14	Úı-turmystyq zattary. Ataýlary, jasalý, qoldaný joldaryn zerdeleý. Ádebı shyǵarmalardaǵy úı-turmystyq zattar týraly zertteý.		3
10	15-17	Kıim úlgileri. Qazaq halqynyń ulttyq kıimderi. Kıiný ádebi. Erler kıimderiniń túrleri, ataýlary, jasalý joldary. Áıelder kıimderiniń túrleri, ataýlary, jasalý joldary.		3
11	18-20	Óner. Qol óneriniń týyndylaryn jınastyrý, zertteý. Qazaqtyń sándik–qoldanbaly buıymdary.		3
12	20-22	Saıatshylyq. Saıatshylyqqa baılanysty zertteýler. Qusbegilik, ańshylyq quraldary, ádisteri.		3
13	23-25	Rýhanı mádenıet. Halyq aýyz ádebıeti úlgileri. Aıtystar. Sheshendik sózder úlgilerin jınastyrý.		3
14	26-27	Mýzyka. Saz óneri. Saz aspaptary. Saz aspaptarymen tanysý, halyq mýzykasynyń jaýharlarymen tanysý. Zerdeleý.		2
15	28-29	Kúı óneri. Kúıshiler. Kúılerdiń shyǵýy týraly ańyzdardy zerdeleý, kúıler, kúıshiler týraly málimetter jınaý. Kúılermen tanysý		2
16	30-31	Jyraý-jyrshylyq óner. Jyraýlar men olardyń shyǵarmalarymen tanysý. Batyrlar jyry.		2
17	32-33	Beıneleý, sáýlet óneri, oıý-órnek.		2
18	34-36	Qazaq halqynyń salt–dástúrleri: naýryz-meıram, qymyzmuryndyq, sabantoı, soǵymbasy (omyrtqa) salt–dástúrler týraly materıaldar jınaý. Dinı meıramdar		3
19	37-39	Jas sábıge baılanysty salt-dástúrler: shildehana, atqoıý, qyrqynan shyǵarar, besikke  salar, tusaýkeser, súndet toı, básire, toqymqaǵar		3
20	40-42	Kelin túsirý, Qyz uzatý dástúrleri. Atastyrý, syrǵa salý, quda túsý, uryn barý, qalyń berý, jasaý, qyz uzatý, kelin túsirý, otqa maı quıý, betashar, kelin shaıy j.t.b.		3
21	43-45	Ólgen kisini jerleý dástúri. Estirtý, namaz aıtý, janaza, jerleý, bata oqyr j.t.b.		3
22	46-48	As mázirleri: A) Etten daıyndalatyn taǵamdar Á) Sútten daıyndalatyn taǵamdar; B) Ósimdikten daıyndalatyn taǵamdar; V) sýsyndar		3
23	49-51	Sheshendik óner.Bıler ınstıtýty. Aıtys óneri. Aıtys túrleri. Maqal-mátelder.		3
24	52-54	Oıyn-saýyq túrleri:ataýlary,oınalý tártipteri týraly málimetter jınastyrý Sporttyq oıyndar:túrleri. Oınaý erejeleri.		3
İİ.		Qazaqstandy mekendeıtin ulttar etnografıasy. Jobalar qorǵaý
25	54-55	Slaván halyqtarynyń: orystar, ýkraındar, poláktar jáne.t.b.ulttardyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.		2
26	56-57	Kavkaz halyqtarynyń etnetnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.		2
27	58-59	Túrki halyqtarynyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.		2
28	60-61	Nemister men koreıler etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.		2
İİİ.		Álem halyqtarynyń etnografıasy
29	62	Eýropa elderi halyqtarynyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.		1
30	63-64	Ońtústik,ońtústik–Shyǵys Azıa elderi halyqtarynyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.		2
31	65	Musylman elderi etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý		2
32	66	Afrıka Afrıkany mekendeıtin halyqtardyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.		1
33	67	Ońtústik Amerıka. Ońtústik Amerıka úndisteriniń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.		1
34	68	Aýstralıa. Avstralıanyń baıyrǵy halyqtarynyń etnografıasyna baılanysty málimetter jınastyrý, tanystyrý.		1

 

Paıdalanylǵan ádebıetter

1. Seıdimbek A.Kazahskıı mır. Etnokýltýrnoe soderjanıe. Almaty, 1997.
2. Artyqbaev J.O.,Pirmanov Á.B. Qazaqstan tarıhy Almaty, Atamura,2008.
3. A. Seıdimbek Qazaqtyń aýyzsha tarıhy  Astana:Folıant,2008..
4. B.Zalesskıı Qazaq saharasyna saıahat Almaty, Óner 1991.
5. T.I.Sultanov. Podnátye na beloı koshme potomkı Chıngıshana. Almaty: «Daık-Press», 2001.
6. Qurastyrǵan B.Saparaly,J.Dáýrenbekov  «Qutty bolsyn toılaryń»  Almaty:Óner,1993.

---