InfoHub Logo

Ana tili – júrektiń tereń syrlaryn, basynan keshken dáýirlerin, qysqasy, jannyń barlyq tolqyndaryn urpaqtyn-urpaqqa jetkizip saqtap otyratyn qazyna… Júsipbek Aımaýytov.

Til — adam janynyń tilmáshi. Tilsiz ult, tilinen aıyrylǵan ult bolyp jasaı almaq emes, ondaı ult qurymaq. Ultynyń ult bolýy úshin birinshi shart — tili bolýy. Ulttyń tili kemı bastaýy ulttyń qurı bastaǵanyn kórsetedi. Ultqa tilinen qymbat nárse bolmasqa tıisti. Bir ulttyń tilinde sol ulttyń jeri, tarıhy, turmys, minezi aınadaı ashyq kórinip turady. Qazaq tilinde qazaqtyń sary saıran dalasy birese jelsiz túndeı tymyq, birese quıyndaı ekpindi tarıhy, sary dalada údere kóshken turmysy, asyqpaıtyn, saspaıtyn sabyrly minezi — bári kórinip tur. Qazaqtyń sary dalasy keń. Tili de baı. Osy kúngi túrik tilderiniń ishinde qazaq tilinen baı, oralymdy, tereń til joq. Túrik tilimen sóıleımiz degen túrik balalary kúnderde bir kún aınalyp qazaq tiline kelmekshi, qazaq tilin qoldanbaqshy. Kúnderde bir kún túrik balalarynyń tili birikse, ol birikken tildiń negizi qazaq tili bolsa, sóz joq, túrik tiliniń keleshek tarıhynda qazaq ulty qadirli oryn almaqshy. Keleshektiń osylaı bolýyna bizdiń, myna keleshek urpaqtyń  ımany berik dep aıta alamyn.

Týǵan elim – tirligimniń aıǵaǵy,
Tilim barda aıtylar syr oıdaǵy,
Ósse tilim, mende birge ósemin,
Óshse tilim, men de birge óshemin! – dep, aqyn Ábdildá Tájibaev aǵamyz jyrlaǵandaı til qaı elde bolsa da qasterli, qudiretti. Ol dostyqtyń kilti, yntymaqtastyqtyń bastaýy, yrys – berekeniń aldy, ulttyń ári jany, ári ary. Til jaı sóz emes, ómirdiń talaı synynan ótken, óskeleń talaptarǵa sáıkes óristeı túsken tolyqqandy aqıqat desek, jańyla qoımaspyz.

Tilsiz qoǵamnyń qandaı túri bolsa da ómir súre almaqshy emes, ol tildiń ózi qoǵam bar jerde ǵana paıda bolyp, ómir súredi. Demek, qoǵamnan tys, bólek til joq. Til – qoǵamnyń jemisi. Til bizdiń maqtanyshymyz, til bizdiń barymyz da, narymyz da bolyp qala bermek ekenin óz shyǵarmamda dáleldegim keledi. Sondaı-aq, til árbir adamǵa ana sútimen birge enip, qalyptasatyn kúsh.Sol ananyń sútimen daryǵan ana tilimizdiń qýaty, kúshi, rýhy qashanda qazaq dep júregi soqqan azamattar men azamatshalar úshin úlken mártebe ekeni sózsiz....

Til týraly oralymdy oı aıtqanda, árıne...bizdiń til baılyǵymyz týraly aıtpaı ketý múmkin emes. Til baılyǵy - árbir eldiń ulttyq maqtanyshy. Ol – atadan balaǵa mıras bolyp qalyp otyratyn baǵa jetpes mura. Til – taýsylmaıtyn baılyq. Meniń oıymsha, búgingi tańda, ásirese, bolashaq urpaq úshin mańyzdysy - qansha til bilseń, ózgeden sonsha kez bıiksiń. Zaman aǵymyna oraı ár túrli tilderdi meńgerý, sol tildi ıgerý-Elbasymyzdyń da basty nazarynda. Alaıda, jany qazaq, qany qazaq ult úshin  aldymen týǵan elińniń memlekettik tilin bilý mańyzdynyń mańyzdysy bolmaq. Osy oraıda myna bir jaıtty eske túsirgim keledi. Búgingi tańda aǵylshyn, orys, túrik t.b tilderdi negizgi dep sanaıtyn jastar sany artýda... Sonda óz ana tili ne bolmaq?! Óz tilinde saırap turmasa ne shara?! Árıne, til bilgen jaqsy... Biraq, óz týǵan tilinde, ana tilinde dámdi de júıeli sóz oramyn quraı bilý, ádebı tilde jurt aýzyn ashatyndaı kórkem sóıleý-ár qazaq balasynyń mindeti degim keledi.

Sondaı-aq, qazaq tili - óte baı til. Ol sharýashylyqtyń bar salasyn órkendete túsýge sebepshi kúsh, halqymyzdyń mádenı dárejesin kótere berýshi pármendi qural, jurtshylyqty jappaı otanshyldyq rýhta tárbıeleýdiń quraly, qýatty qarýy. Amal ne, osyndaı ádemi týǵan tilimiz bola tura ózge tilde sóıleıtinder de kóp-aq. Tól tilde sóıleýden bezý aq sút berip, asyraǵan anańdy umytýmen berdeı. Osy kezde Paýstovskııdiń myna bir sózi oıyńa eriksiz oralady: "Týǵan tiline jany ashymaǵan adam – jándik».

"Til taǵdyry – el taǵdyry” dep te aıtyp júrmiz. Sondyqtan ár adam óz ana tilin kóziniń qarashyǵyndaı qorǵaýǵa, onyń orynsyz shubarlanýynyń qandaıyna bolsa da qarsy turýǵa tıis.

Týǵan tildiń abyroıyn asqaqtatý - árbir adamzattyń abzal boryshy. Bizdiń barsha ulttyq kelbetimiz ben bolmysymyzdy, salt -sanamyz ben dinimiz osy ulttyq mádenıet pen tilimizde jatyr. Táýelsiz eldiń eldiń eldigi jas urpaǵyn parasatty da bilimdi, isker de qabiletti, otansúıgish te ultjandy tulǵa etip qalyptastyrýda memlekettik tildiń atqaratyn qyzmeti orasan zor. Osy oıymdy júıeleıtin bolsam, men táýelsiz elimniń azamaty retinde týǵan tilime mynadaı úles qosýdamyn. Men qazaq tilinde bilim alamyn, qazaq tilinde kórkem sóılep, saýatty  jaza alamyn, qazaq ánderinen rýh alyp, erekshe rýhpen oryndap, júregime jylý uıalatamyn, ózi qazaq bolsa da, óz tilin shubarlaıtyn qazaqtyń ul-qyzdaryna aqyl-keńes beremin, qazaq poezıasynyń janashyry retinde aqyndyq qabiletimdi shyńdap óleń shyǵaramyn, til týraly qanatty sózder men maqal-mátelderden jınaq jasaýdamyn t.b osyndaı úlesimdi qosyp jatqan jaıym bar. Bul meniń oqýshy retindegi paryzym dep bilemin. Egemendi el bolyp, es jıyp, etek jıa bastaǵan bul kúnderi osyndaı is-áreketter arqyly tilimizdi jandandyrýǵa bolady dep sanaımyn. Sol jınaǵan qanatty sózderimniń ishinde mańyzdysyn tilge tıek etkim keledi.

Ana tilin umytqan adam óz halqynyń ótkeninen de, bolashaǵynan da qol úzedi.

Ana tili – ar ólshemi. Olaı bolsa, tildi shubarlaý – ardy shubarlaý, kóńil tunyǵyn laılaý. Mine, osyndaı qanatty sózder arqyly biz boıymyzǵa rýhanı azyq, kúsh jınaı alamyz, ár sózdiń qadir-qasıetine úńile alamyz, tek sony esten shyǵarmasaq bolǵany....

Daǵystannyń áıgili aqyny Rasýl Gamzatov: "Erteń týǵan tilim joǵalar bolsa, men búgin ólýge daıarmyn” – dese, orystyń ataqty aqyny K.R.Ýshınskıı: "Ana tili – halyqtyń ótken urpaǵyn, qazirgi jáne keleshek urpaǵyn, tarıhy bir tutastyq, myzǵymas birlik, ajyramas týystyq jaǵdaıda máńgilik biriktiretin eń senimdi quraly»-dep sanaıdy. Shynynda da, ana tilimiz arqyly ǵana biz halqymyzdy, otanymyzdy tanyp bilemiz, halyq rýhynyń sarqylmas bastaýy da sonda jatyr. El – jurtymyzdy, týǵan jerimizdi, onyń ózen-kólderin, onyń borany men naızaǵaıyn ana tilimiz arqyly ǵana qabyldap, solarǵa degen perzenttik mahabbatymyzdy ana tilimiz arqyly jetkizemiz. Bul máńgilik elimizdegi máńgilik tilimizdiń kórinisi.

Olaı bolsa búgingi tańda úlken árippen Elbasynyń ózi álemdegi eń damyǵan elý eldiń qataryna qosylý mindetin qoıyp otyrǵan kezde kóp ulttylyǵymyzdy tilge tıek ete bermeı, memlekettik tildiń pármendi damýyna kóp bolyp atsalysyp, osy baǵytta bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵara birlese jumys júrgizsek  deımin. Bul da máńgilik tilimizdiń jandanýyna sebepker bolary sózsiz.

Sonymen qazaq tili – Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik tili. Ol osy elde órkendep, damýy tıis. Ony osy eldiń árbir azamaty kóziniń qarashyǵyndaı qorǵap, mártebesiniń bıikteýine barynsha úles qosýǵa  mindetti. Árıne, bul kúrdeli de kúrmeýli qıyn másele ekeni túsinikti. Alaıda, qaı kezde de eldik, eldiń tutastyǵy men birligin saqtaý jaıly bizdiń ata-babamyzǵa da ońaı bolmaǵan. Al til memlekettiń eń qymbat qazynasy ekenin eskersek, munyń mańyzdylyǵy men qundylyǵy  arta túseri sózsiz.

Myna bir júrekjardy oıymdy Elbasymyzdyń sózimen sabaqtaǵym keledi. QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Qazaqstan halqyna kezekti Joldaýynda memlekettik til týraly bylaı dedi: 

«Qazaq tili máselesine keler bolsaq, búginde bizdiń tilimiz ǵylym men bilimniń, ınternettiń tiline aınaldy. Budan basqa:

«Endi eshkim ózgerte almaıtyn bir aqıqat bar – ana tilimiz máńgilik elmen birge máńgilik til boldy. Bul máseleni daýdyń taqyryby emes, ulttyń uıytqysy dep bilgenimiz jón. Bizdiń tilimiz memlekettiń barlyq júıesinde qoldanylýy úshin, barlyq jerde kerek bolýy úshin biz ózimizdi ózimiz qamshylaýymyz kerek, ózimiz soǵan atsalysýymyz kerek”,– dep kesip aıtty.  Elbasymyz  eliniń qamy men jany úshin  aıanbaı eńbek etip qana qoımaı, búgingi kúnge deıin ata-babamyzdan mura bolyp jetken tilimizdiń mártebesin asyrýǵa atsalyp júrgenin bárimiz bilemiz. Til-adam janynyń aınasy. Til arqyly biz óse de alamyz, til arqyly biz óshe de alamyz. Sondyqtan máńgilik elemizdiń máńgilik tiliniń tuǵyryn bıikke kóterý-myna bizdiń, ıaǵnı jastardyń qolynda ekenin sózimniń sońynda aıtqym keledi. Tilimizdiń mártebesi qashanda bıik bolsyn!

Astana qalasy Ǵafý Qaıyrbekov atyndaǵy

№2 mektep-gımnazıasynyń

7-synyp oqýshysy Tumarbek Nurdana

Jetekshisi: Aıtakova Anar Bekbolatovna

---