Etten jasalatyn taǵamdardyń jiktelýi
Qyzylorda qalasy,
№197 qazaq orta mektebiniń tehnologıa pániniń muǵalimi:
Aljanova Roza Zeınýllaevna
Sabaqtyq taqyryby: Etten jasalatyn taǵamdardyń jiktelýi
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa et týraly tolyq maǵlumat berý;
Damytýshylyq: teorıalyq bilimderin saramandyq jumysta paıdalana bilý, oqýshylardy óz betinshe izdenýge daǵdylandyrý, olardyń oı- órisin damytý;
Tárbıelik: oqýshylardy osy sabaq túrimen qyzyqtyrý, uqyptylyqqa, eńbeksúıgishtikke, sulýlyqty qabyldaý sezimin oıatý, estetıkalyq talǵamdylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq-jaýap, óz betinshe saramandyq jumys.
Sabaqtyq kórnekiligi: Daıyn et túrleriniń sýretteri.
Pánaralyq baılanys: tarıh,
I. Uıymdastyrý kezeńi:
• Oqýshylarmen sálemdesemin;
• Oqýshylardy túgendeımin;
• Oqýshylardyń qural – jabdyqtaryn túgendeý;
• Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdartý.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý.
Ótken taqyrypty qaıtalaı otyryp, oqýshylarǵa taqyryp boıynsha suraqtar qoıý.
III. Jańa sabaq
Qolda ósirilgen maldyń etinde orta eseppen 52,8-73,7 paıyz – sý, 15-20 paıyz – belok, 5,8 – 29,4 paıyz – maı, 0,8 – 1,1 paıyz – kúl, qus etinde 50 – 64,4 paıyz sý, 18,2 – 19,8 paıyz – belok, 15,5 – 31,2 paıyz – maı, 0,9 – 1,1 paıyz – kúl bolady. Árbir mal túligi etiniń bir-birinen aıyrmashylyǵy bıohımıalyq quramy men dáminde. Sıyr etinde gıstamın kóp, mal etine qaraǵanda, qus etinde kollagen, elastın az. Ol jeńil qorytylady. Ette tolyp jatqan mıneraldy zattar, atap aıtqanda, temir men dárýmender bar. Ásirese, baýyr temirge, A1, V2, V6, V12 dárýmenderine baı. Onyń ústine, óte mańyzdysy, ettiń quramyna ekstraktıvti dep atalatyn zattar kiredi, olar qaınatqan kezde sorpaǵa aýysady. Ekstraktıvti zattar tábetti qozdyrady, as qorytatyn sólderdiń bólinýin kúsheıtedi. Etti kóp jeý organızmde ekstraktıvti zattardy, atap aıtqanda, nesep qyshqylyn quraıtyn pýrın negizderin, sondaı-aq, azotty metabolızmniń túpki ónimderin kóbeıtip, aýyrtpalyq túsiredi. Jeńil dene eńbegimen shuǵyldanatyn eresek adamǵa aralas tamaqtanǵan rette, kúnine 150-200 gram et nemese et ónimin jeý jetkilikti.
Qazaqsha et – maldyń etin qazanǵa asyp, pisken soń túsirip alyp, sorpasyna jaıma nan salyp pisirip, ony tabaqqa salyp, ústine et týrap, tuzdyq quıyp jeıdi. Qonaqtardyń túrine qaraı maldyń ártúrli arnaıy músheleri qazanǵa salynady. Et – qazaqtyń eń basty, qadirli tamaǵy. Qonaq kelgende, arýaqtarǵa as bergende, toı jasaǵanda et asady.
Bas tartý – syıly, alystan kelgen qonaqtarǵa mal soıyp (qoı), etpen birge bas usynady. Sıyrdyń jarty shekesi, qoıdyń basy tutas, jylqynyń basy keńsiriginen shabylyp, tutas nemese ekige bólinip asylady. Qoıdyń, sıyrdyń basyn úıitip, tisin bir-eki jerden qaǵyp, jýyp tazalap alyp baryp qazanǵa salady.
Mıpalaý – pisken maldyń mıyn alyp, oǵan baýyr, quıryq maıyn, bastyń dámdi quıqasyn qosyp, ústine tuzdyq nemese aıran, qymyz qosyp, nemese sorpaǵa salyp ázirlep, úlkenderge usynady.
Shujyq – maldyń etin, ish maıyn týrap, oǵan jýa, sarymsaq, tuz, burysh qosyp aralastyrady, jylqynyń ishegine salyp, eki jaǵyn baılap tobarsytady, etpen birge asady.
Qýyrdaq – soǵym soıǵanda etin, ókpesin, júregin, búıregin, baýyryn usaqtap týrap, maıǵa qýyryp jasaıdy.Baýyrdy sońynan salady, ol kóp qaınap, qataıyp ketpeýge tıisti.
Kise qýyrdaq – jańa soıylǵan maldyń ókpe, baýyr, búırek, ishek, qarynyn týrap, maıǵa qýyryp ázirleıdi. Etti az qosyp, sarymsaq, bek dep atalatyn shópti salady.
Qazy-qarta, jal-jaıa – qurmetti qonaqtarǵa tartylady. Etpen birge pisiriledi.
Buqpa – marqanyń jilikteri men omyrtqa, qabyrǵalaryn baltamen usaqtap, qazanǵa salyp, ústine azdaǵan sý quıyp, betin jaýyp daıyndaıdy.
Sirne – týǵanyna 2-4 kún bolǵan jas qozynyń etin qazanǵa salyp, ústine bıe súti men suıyq qaımaq quıyp ázirleıtin taǵam.
Syrbaz qýyrdaq – jańa soıylǵan maldyń etinen ústine bıe sútin quıyp, tuz salyp qaınatyp, jasaıdy. Ony «buqpa qýyrdaq» dep te ataıdy.
Tomyrtqa – qysta ystyq sorpaǵa bir túıir taza muz salyp, dámin sál ózgertip ishedi. Muny tomyrtqa dep ataıdy.
Tóstik – qoıdyń tósindegi etin terisimen kesip alyp, úıitip, tuzdap jeıdi. Aýyl jigitteri qoı soıyp jatqanda ony ázirleı qoıady.
Aqsorpa – ertede soǵymnyń etin pisirgende qalǵan súıekterin jınap qoıyp, keıin jýyp, qazanǵa qaınatyp, maıly sorpasyn ishken. Ony aqsorpa deıdi.
Salma – etti týrap pisirip, nan kespesin salyp jasap, ishedi. Negizinen, qoı, sıyr etinen ázirleıdi. Sorpasy dámdi.
Tuzdyq – sorpaǵa jýa, tuz qosyp qaınatyp, tabaqtaǵy týralǵan ettiń ústine salyp, onyń dámin keltiredi. Keıde oǵan azyraq usaq týralǵan sábizdi de qosady.
Shyj-myj – soǵym soıylyp jatqanda maldyń búıregi men sharby maıyn otqa qaqtap, shala pisirip, shyj-myj jeıdi.
Qara ala shyjyq – usaqtalyp týralǵan etti mal maıyn qosyp tabaǵa qýyryp ázirleıtin taǵam.
Jaýbúırek – ańshylar aýlap alǵan arqar, kıik, taýteke tárizdi ańdarynyń maıly búıregi men baýyryn istikpen otqa qaqtap jeıdi. Qoı, eshki soıǵanda da sondaı taǵam ázirlep jeýge bolady.
Qoıdy úıitip soıý – qoıdy baýyzdap alǵannan keıin otqa úıitip alyp terisimen birge soıady. Úıitýdiń ártúrli ádisi bar.
Et ystaý – qaıyń qabyǵyn jaǵyp, onyń tútininiń ústine etterdi ilip qoıady. Ystalǵan et ári dámdi, ári uzaq saqtalady.
Búrme – kúzde jańadan soıylǵan maldy jas kúıinde saqtaý úshin terisine salyp, búrip tastaıdy. Bul shópti únemdeýge, maldy arytyp almaı etin tamaqqa paıdalaný úshin óte paıdaly.
Ásip – et, ókpe, baýyr men búırek, quıryq maıdy óte usaqtap týrap, kúrish, usaq týralǵan pıaz, tuz, burysh qosyp, jańa soıylǵan maldyń ishegine salyp pisirip, ázirleıdi.
Túımesh – maldyń surpy etin aǵash balǵamen aǵash jańǵyryq ústinde uryp, janyshtap, juqalap alyp tuzdap, saqtalǵan et. Ol tez pisedi, ári jumsaq bolady.
Toń maı – maldyń quıryq, sharby, ish maılaryn qazanǵa shyjǵyryp alynǵan maı. Oǵan baýyrsaq tárizdi un taǵamdaryn pisiredi. Toń maı buzylmaı, uzaq saqtalady.
Manas qýyrdaq – negizinen ań etinen (kıik, arqar) jasalady. Etti usaqtamaı týraıdy, tuz salyp qazanǵa qaınatady. Pise bastaǵanda ústine qaımaq quıyp, un seýip aralastyrady da qýyrady. Dastarhanǵa manas qýyrdaq maıymen qoıylady.
Palaý – qazaqtyń dastarhanyna da tán taǵam. Qazandaǵy ósimdik maıyna súıekti shaǵyn etter salynyp qýyrylyp, ol pisken soń jaqsy jýylǵan kúrishti ústine salyp, sý quıyp pisiredi.
Qaryn bórtpe – usaq maldyń jas etin týrap, súıekterin shaýyp bóledi de jýyp, aınaldyrǵan qarynǵa salyp, tuzdap, buryshtap, jýa, sarymsaq qosyp, aýzyn baılap, qazandaǵy sýǵa qaınatyp pisiredi. Ol bujy tárizdi dám.
Mánti – tartylǵan et farshynan ázirlenedi. Tórt buryshty kesilgen qamyrdyń ortasyna salyp, jan jaǵyn gúl qaýyzyndaı etip qaýsyryp jabystyrady da arnaıy ydysta býǵa pisirip jeıdi.
Et músheleri
Bas. İri qarada bas eki shekege bólinedi. Jylqyda keńsirigi bir bólek, bas eki shekege bólinedi, keńsiriksiz tutas ta asylady.
Jaq. Qoı, eshkide tilmen tutas júredi, iri maldyń jaǵy ekige aıyrylyp, tili bólek múshe sanalady.
Jaq et, urt et. İri qaralarda bólek alynady, kóbinese qýyrdaqqa paıdalanylady.
Moıyn. Alty býyn. Bul qonaqqa, syıly adamdarǵa arnaǵan tabaqqa salynbaıdy. Ony otbasynyń ózi jeıdi.
Moıyn et. İri qarada bólek sylyp alynatyn et, kóbinese qýyrdaq qýyrady.
Buǵana. Eki jaqta úsh taldan 6 tal. Múshe ornyna sanalady.
Qara qabyrǵa. Alty tal. Múshelermen birge ár ýaqytta tabaqqa salyna beredi.
Súbe. Etegimen alynǵan 6 qabyrǵa. Tańdaýly múshelerdiń biri.
Qazy. Semiz jylqyda 20-ǵa jýyq qazy aınaldyrylady, keıbireýi qabyrǵasyz, jylqynyń, basqa maldyń ishegine aınaldyrylady.
Tós. Qyz-kúıeýler úshin tańdaýly múshe. Tós et. Jylqy, sıyrda osylaısha atalady. Kóbine qýyrdaq jasalady, súrlenedi.
Tóstik. Qoıda osylaı atalady. Terisimen istikke shanshyp, otqa qaqtap, quıqasymen jeıdi.
Aýyz omyrtqa. Soǵym soıylǵan kúni tabaqqa salynady nemese mal soıǵan kisige shıkideı beredi.
Kári jilik. Qolda bolady, jilik múshelerine kiredi. Qyz balaǵa bermeıdi.
Ortan jilik. Jumyr jilik dep te atalady. Qolda bolady, músheli jilik.
Asyq jilik. Sanda bolady, tańdaýly múshe.
Toqpaq jilik. Sanda bolady, eń etti jilik.
Jambas. İri maldyń ár jambasyn mindetti túrde ekige, keıde úshke bólip asady. Qoıdyń, eshkiniń jambasy tutas asylady, eń tańdaýly múshe.
Jaıa. Jylqynyń saýyr eti, ony súrleıdi, qaqtap keptiredi.
Beldeme. Qoı, eshkide bel omyrtqa, iri qarada jalpaq omyrtqa dep te ataıdy, tańdaýly múshe.
Moıyn omyrtqa. Otbasynyń ózi jeıdi, qonaqqa salmaıdy.
Júrek. Kóbinese qyz balanyń sybaǵasy.
Úlpershek. Júrek qabyna toltyrylǵan, shujyq tárizdi maı, kesek et.
Baýyr. Maıly ókpege qosyp jeýge jaqsy. Ony qatyrmaı pisiredi, qýyrady. Qudalyqta qoıdyń baýyry men quıryq maıyn qosyp, «Quıryq-baýyr» degen kádeli taǵam beriledi.
Kók baýyr. Talaq dep te atalady. Asyp ta, qýyryp ta jeıdi.
Baýyr et. İri malda bólek sylynyp alynady. Asyp, qaqtap jeýge, qýyrýǵa, jórgemge qosýǵa paıdalanady.
Búırek. Balalar sybaǵasy.
Ultabar. Usaq maldyń tańdaýly, eń maıly múshesi.
Qarta. Jylqy malynyń tańdaýly músheleriniń biri.
Qıma. Sıyrdyń maımen aınaldyryp, shýmaqtaǵan toq ishegi.
Toq ishek. Toq ishektiń sońǵy ushy maıly bolady, biraq qonaqtyń tabaǵyna salynbaıdy.
Ashshy ishek. Ókpe-baýyrǵa qosyp qýyrylady. Dárýmenge baı.
Jelin. Shap maımen birge alynyp súrelendi.
Qaryn. Qoıdyń etimen birge tabaqqa túsedi, qýyrylady da, jylqy qaryny qarta ornyna da júredi.
Ókpe. Qýyrdaqqa jaramdy, ony pisirerde kóp qaınatady, qonaqtyń tabaǵyna salynbaıdy.
Jal. Jylqy etiniń tańdaýly múshesi. Ol kóbinese súrlenedi.
Sıraq. Qoı, eshkiniń, iri qara maldyń sıraǵyn úıitip, pisirip jeıdi. Qoı-eshkiniń sıraǵy – balalar sybaǵasy. İri qara sıraǵyn qaınatyp, quıqasynan basqa da taǵam ázirleıdi.
Búıen. Erterekte maı, et tyǵyp, ásip, túırek, jumyr taǵamdar jasaǵan. Qyz-kelinshekter sybaǵasy.
Sabaqty qorytyndylaý suraqtary:
• Ettiń quramyn atańdar?
• Etten jasalatyn ónimderdi atańdar?
• Syrbaz qýyrdaq degimiz ne?
• Búıen degenimiz ne?
• Jaq et, urt et degenimiz ne?
• Kári jilik degenimiz ne?
• Moıyn omyrtqa degenimiz ne?
Úıge tapsyrma berý
Oqýshylardy baǵalaý:
- Sabaqqa qatysýlaryna baılanysty baǵalanady.
Jumys oryndaryn jınastyrý.
№197 qazaq orta mektebiniń tehnologıa pániniń muǵalimi:
Aljanova Roza Zeınýllaevna
Sabaqtyq taqyryby: Etten jasalatyn taǵamdardyń jiktelýi
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa et týraly tolyq maǵlumat berý;
Damytýshylyq: teorıalyq bilimderin saramandyq jumysta paıdalana bilý, oqýshylardy óz betinshe izdenýge daǵdylandyrý, olardyń oı- órisin damytý;
Tárbıelik: oqýshylardy osy sabaq túrimen qyzyqtyrý, uqyptylyqqa, eńbeksúıgishtikke, sulýlyqty qabyldaý sezimin oıatý, estetıkalyq talǵamdylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq-jaýap, óz betinshe saramandyq jumys.
Sabaqtyq kórnekiligi: Daıyn et túrleriniń sýretteri.
Pánaralyq baılanys: tarıh,
I. Uıymdastyrý kezeńi:
• Oqýshylarmen sálemdesemin;
• Oqýshylardy túgendeımin;
• Oqýshylardyń qural – jabdyqtaryn túgendeý;
• Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdartý.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý.
Ótken taqyrypty qaıtalaı otyryp, oqýshylarǵa taqyryp boıynsha suraqtar qoıý.
III. Jańa sabaq
Qolda ósirilgen maldyń etinde orta eseppen 52,8-73,7 paıyz – sý, 15-20 paıyz – belok, 5,8 – 29,4 paıyz – maı, 0,8 – 1,1 paıyz – kúl, qus etinde 50 – 64,4 paıyz sý, 18,2 – 19,8 paıyz – belok, 15,5 – 31,2 paıyz – maı, 0,9 – 1,1 paıyz – kúl bolady. Árbir mal túligi etiniń bir-birinen aıyrmashylyǵy bıohımıalyq quramy men dáminde. Sıyr etinde gıstamın kóp, mal etine qaraǵanda, qus etinde kollagen, elastın az. Ol jeńil qorytylady. Ette tolyp jatqan mıneraldy zattar, atap aıtqanda, temir men dárýmender bar. Ásirese, baýyr temirge, A1, V2, V6, V12 dárýmenderine baı. Onyń ústine, óte mańyzdysy, ettiń quramyna ekstraktıvti dep atalatyn zattar kiredi, olar qaınatqan kezde sorpaǵa aýysady. Ekstraktıvti zattar tábetti qozdyrady, as qorytatyn sólderdiń bólinýin kúsheıtedi. Etti kóp jeý organızmde ekstraktıvti zattardy, atap aıtqanda, nesep qyshqylyn quraıtyn pýrın negizderin, sondaı-aq, azotty metabolızmniń túpki ónimderin kóbeıtip, aýyrtpalyq túsiredi. Jeńil dene eńbegimen shuǵyldanatyn eresek adamǵa aralas tamaqtanǵan rette, kúnine 150-200 gram et nemese et ónimin jeý jetkilikti.
Qazaqsha et – maldyń etin qazanǵa asyp, pisken soń túsirip alyp, sorpasyna jaıma nan salyp pisirip, ony tabaqqa salyp, ústine et týrap, tuzdyq quıyp jeıdi. Qonaqtardyń túrine qaraı maldyń ártúrli arnaıy músheleri qazanǵa salynady. Et – qazaqtyń eń basty, qadirli tamaǵy. Qonaq kelgende, arýaqtarǵa as bergende, toı jasaǵanda et asady.
Bas tartý – syıly, alystan kelgen qonaqtarǵa mal soıyp (qoı), etpen birge bas usynady. Sıyrdyń jarty shekesi, qoıdyń basy tutas, jylqynyń basy keńsiriginen shabylyp, tutas nemese ekige bólinip asylady. Qoıdyń, sıyrdyń basyn úıitip, tisin bir-eki jerden qaǵyp, jýyp tazalap alyp baryp qazanǵa salady.
Mıpalaý – pisken maldyń mıyn alyp, oǵan baýyr, quıryq maıyn, bastyń dámdi quıqasyn qosyp, ústine tuzdyq nemese aıran, qymyz qosyp, nemese sorpaǵa salyp ázirlep, úlkenderge usynady.
Shujyq – maldyń etin, ish maıyn týrap, oǵan jýa, sarymsaq, tuz, burysh qosyp aralastyrady, jylqynyń ishegine salyp, eki jaǵyn baılap tobarsytady, etpen birge asady.
Qýyrdaq – soǵym soıǵanda etin, ókpesin, júregin, búıregin, baýyryn usaqtap týrap, maıǵa qýyryp jasaıdy.Baýyrdy sońynan salady, ol kóp qaınap, qataıyp ketpeýge tıisti.
Kise qýyrdaq – jańa soıylǵan maldyń ókpe, baýyr, búırek, ishek, qarynyn týrap, maıǵa qýyryp ázirleıdi. Etti az qosyp, sarymsaq, bek dep atalatyn shópti salady.
Qazy-qarta, jal-jaıa – qurmetti qonaqtarǵa tartylady. Etpen birge pisiriledi.
Buqpa – marqanyń jilikteri men omyrtqa, qabyrǵalaryn baltamen usaqtap, qazanǵa salyp, ústine azdaǵan sý quıyp, betin jaýyp daıyndaıdy.
Sirne – týǵanyna 2-4 kún bolǵan jas qozynyń etin qazanǵa salyp, ústine bıe súti men suıyq qaımaq quıyp ázirleıtin taǵam.
Syrbaz qýyrdaq – jańa soıylǵan maldyń etinen ústine bıe sútin quıyp, tuz salyp qaınatyp, jasaıdy. Ony «buqpa qýyrdaq» dep te ataıdy.
Tomyrtqa – qysta ystyq sorpaǵa bir túıir taza muz salyp, dámin sál ózgertip ishedi. Muny tomyrtqa dep ataıdy.
Tóstik – qoıdyń tósindegi etin terisimen kesip alyp, úıitip, tuzdap jeıdi. Aýyl jigitteri qoı soıyp jatqanda ony ázirleı qoıady.
Aqsorpa – ertede soǵymnyń etin pisirgende qalǵan súıekterin jınap qoıyp, keıin jýyp, qazanǵa qaınatyp, maıly sorpasyn ishken. Ony aqsorpa deıdi.
Salma – etti týrap pisirip, nan kespesin salyp jasap, ishedi. Negizinen, qoı, sıyr etinen ázirleıdi. Sorpasy dámdi.
Tuzdyq – sorpaǵa jýa, tuz qosyp qaınatyp, tabaqtaǵy týralǵan ettiń ústine salyp, onyń dámin keltiredi. Keıde oǵan azyraq usaq týralǵan sábizdi de qosady.
Shyj-myj – soǵym soıylyp jatqanda maldyń búıregi men sharby maıyn otqa qaqtap, shala pisirip, shyj-myj jeıdi.
Qara ala shyjyq – usaqtalyp týralǵan etti mal maıyn qosyp tabaǵa qýyryp ázirleıtin taǵam.
Jaýbúırek – ańshylar aýlap alǵan arqar, kıik, taýteke tárizdi ańdarynyń maıly búıregi men baýyryn istikpen otqa qaqtap jeıdi. Qoı, eshki soıǵanda da sondaı taǵam ázirlep jeýge bolady.
Qoıdy úıitip soıý – qoıdy baýyzdap alǵannan keıin otqa úıitip alyp terisimen birge soıady. Úıitýdiń ártúrli ádisi bar.
Et ystaý – qaıyń qabyǵyn jaǵyp, onyń tútininiń ústine etterdi ilip qoıady. Ystalǵan et ári dámdi, ári uzaq saqtalady.
Búrme – kúzde jańadan soıylǵan maldy jas kúıinde saqtaý úshin terisine salyp, búrip tastaıdy. Bul shópti únemdeýge, maldy arytyp almaı etin tamaqqa paıdalaný úshin óte paıdaly.
Ásip – et, ókpe, baýyr men búırek, quıryq maıdy óte usaqtap týrap, kúrish, usaq týralǵan pıaz, tuz, burysh qosyp, jańa soıylǵan maldyń ishegine salyp pisirip, ázirleıdi.
Túımesh – maldyń surpy etin aǵash balǵamen aǵash jańǵyryq ústinde uryp, janyshtap, juqalap alyp tuzdap, saqtalǵan et. Ol tez pisedi, ári jumsaq bolady.
Toń maı – maldyń quıryq, sharby, ish maılaryn qazanǵa shyjǵyryp alynǵan maı. Oǵan baýyrsaq tárizdi un taǵamdaryn pisiredi. Toń maı buzylmaı, uzaq saqtalady.
Manas qýyrdaq – negizinen ań etinen (kıik, arqar) jasalady. Etti usaqtamaı týraıdy, tuz salyp qazanǵa qaınatady. Pise bastaǵanda ústine qaımaq quıyp, un seýip aralastyrady da qýyrady. Dastarhanǵa manas qýyrdaq maıymen qoıylady.
Palaý – qazaqtyń dastarhanyna da tán taǵam. Qazandaǵy ósimdik maıyna súıekti shaǵyn etter salynyp qýyrylyp, ol pisken soń jaqsy jýylǵan kúrishti ústine salyp, sý quıyp pisiredi.
Qaryn bórtpe – usaq maldyń jas etin týrap, súıekterin shaýyp bóledi de jýyp, aınaldyrǵan qarynǵa salyp, tuzdap, buryshtap, jýa, sarymsaq qosyp, aýzyn baılap, qazandaǵy sýǵa qaınatyp pisiredi. Ol bujy tárizdi dám.
Mánti – tartylǵan et farshynan ázirlenedi. Tórt buryshty kesilgen qamyrdyń ortasyna salyp, jan jaǵyn gúl qaýyzyndaı etip qaýsyryp jabystyrady da arnaıy ydysta býǵa pisirip jeıdi.
Et músheleri
Bas. İri qarada bas eki shekege bólinedi. Jylqyda keńsirigi bir bólek, bas eki shekege bólinedi, keńsiriksiz tutas ta asylady.
Jaq. Qoı, eshkide tilmen tutas júredi, iri maldyń jaǵy ekige aıyrylyp, tili bólek múshe sanalady.
Jaq et, urt et. İri qaralarda bólek alynady, kóbinese qýyrdaqqa paıdalanylady.
Moıyn. Alty býyn. Bul qonaqqa, syıly adamdarǵa arnaǵan tabaqqa salynbaıdy. Ony otbasynyń ózi jeıdi.
Moıyn et. İri qarada bólek sylyp alynatyn et, kóbinese qýyrdaq qýyrady.
Buǵana. Eki jaqta úsh taldan 6 tal. Múshe ornyna sanalady.
Qara qabyrǵa. Alty tal. Múshelermen birge ár ýaqytta tabaqqa salyna beredi.
Súbe. Etegimen alynǵan 6 qabyrǵa. Tańdaýly múshelerdiń biri.
Qazy. Semiz jylqyda 20-ǵa jýyq qazy aınaldyrylady, keıbireýi qabyrǵasyz, jylqynyń, basqa maldyń ishegine aınaldyrylady.
Tós. Qyz-kúıeýler úshin tańdaýly múshe. Tós et. Jylqy, sıyrda osylaısha atalady. Kóbine qýyrdaq jasalady, súrlenedi.
Tóstik. Qoıda osylaı atalady. Terisimen istikke shanshyp, otqa qaqtap, quıqasymen jeıdi.
Aýyz omyrtqa. Soǵym soıylǵan kúni tabaqqa salynady nemese mal soıǵan kisige shıkideı beredi.
Kári jilik. Qolda bolady, jilik múshelerine kiredi. Qyz balaǵa bermeıdi.
Ortan jilik. Jumyr jilik dep te atalady. Qolda bolady, músheli jilik.
Asyq jilik. Sanda bolady, tańdaýly múshe.
Toqpaq jilik. Sanda bolady, eń etti jilik.
Jambas. İri maldyń ár jambasyn mindetti túrde ekige, keıde úshke bólip asady. Qoıdyń, eshkiniń jambasy tutas asylady, eń tańdaýly múshe.
Jaıa. Jylqynyń saýyr eti, ony súrleıdi, qaqtap keptiredi.
Beldeme. Qoı, eshkide bel omyrtqa, iri qarada jalpaq omyrtqa dep te ataıdy, tańdaýly múshe.
Moıyn omyrtqa. Otbasynyń ózi jeıdi, qonaqqa salmaıdy.
Júrek. Kóbinese qyz balanyń sybaǵasy.
Úlpershek. Júrek qabyna toltyrylǵan, shujyq tárizdi maı, kesek et.
Baýyr. Maıly ókpege qosyp jeýge jaqsy. Ony qatyrmaı pisiredi, qýyrady. Qudalyqta qoıdyń baýyry men quıryq maıyn qosyp, «Quıryq-baýyr» degen kádeli taǵam beriledi.
Kók baýyr. Talaq dep te atalady. Asyp ta, qýyryp ta jeıdi.
Baýyr et. İri malda bólek sylynyp alynady. Asyp, qaqtap jeýge, qýyrýǵa, jórgemge qosýǵa paıdalanady.
Búırek. Balalar sybaǵasy.
Ultabar. Usaq maldyń tańdaýly, eń maıly múshesi.
Qarta. Jylqy malynyń tańdaýly músheleriniń biri.
Qıma. Sıyrdyń maımen aınaldyryp, shýmaqtaǵan toq ishegi.
Toq ishek. Toq ishektiń sońǵy ushy maıly bolady, biraq qonaqtyń tabaǵyna salynbaıdy.
Ashshy ishek. Ókpe-baýyrǵa qosyp qýyrylady. Dárýmenge baı.
Jelin. Shap maımen birge alynyp súrelendi.
Qaryn. Qoıdyń etimen birge tabaqqa túsedi, qýyrylady da, jylqy qaryny qarta ornyna da júredi.
Ókpe. Qýyrdaqqa jaramdy, ony pisirerde kóp qaınatady, qonaqtyń tabaǵyna salynbaıdy.
Jal. Jylqy etiniń tańdaýly múshesi. Ol kóbinese súrlenedi.
Sıraq. Qoı, eshkiniń, iri qara maldyń sıraǵyn úıitip, pisirip jeıdi. Qoı-eshkiniń sıraǵy – balalar sybaǵasy. İri qara sıraǵyn qaınatyp, quıqasynan basqa da taǵam ázirleıdi.
Búıen. Erterekte maı, et tyǵyp, ásip, túırek, jumyr taǵamdar jasaǵan. Qyz-kelinshekter sybaǵasy.
Sabaqty qorytyndylaý suraqtary:
• Ettiń quramyn atańdar?
• Etten jasalatyn ónimderdi atańdar?
• Syrbaz qýyrdaq degimiz ne?
• Búıen degenimiz ne?
• Jaq et, urt et degenimiz ne?
• Kári jilik degenimiz ne?
• Moıyn omyrtqa degenimiz ne?
Úıge tapsyrma berý
Oqýshylardy baǵalaý:
- Sabaqqa qatysýlaryna baılanysty baǵalanady.
Jumys oryndaryn jınastyrý.
You Might Also Like
-
№197 qazaq orta mektebiniń tehnologıa pániniń muǵalimi:
