InfoHub Logo

Fılologıa-bul lıngvısıka, tarıh, ádebıet jáne basqalar sıaqty qosalqy pánder beretin naqty málimetterge súıenýge tyrysatyn" pozıtıvti ǵylym " túri. Fılologıa ózin túsiný ǵylymy retinde qarastyrady, al túsiný tek bilimge negizdelýi múmkin: túsiný úshin Siz elestetýdiń ornyna bilýińiz kerek.

Eger biz bul ustanymdy shekten shyǵarsaq, fılosofıany ádebıet sıaqty jaratylys salasy retinde qarastyrýǵa bolady, al fılologıa zertteý salasy bolyp tabylady jáne shegerimge súıenýdi jón kóredi. Alaıda, kóptegen adamdar fılolog dep ataǵan Bahtın sıaqty jaǵdaılar "faktini" ustaný dástúrin joqqa shyǵarýy múmkin, óıtkeni qurylys naqty derekterden basym bolady. Osy turǵydan alǵanda, faktilerdiń ózi túsindirýge kúmán keltiredi jáne tergeý nátıjesi naqty bilimge qaraǵanda jaratylysqa jaqyn. Túsindirý sekildi túsinikter sonymen qatar belgili bir dárejede fılologtardyń múddelerin keıbir fılosoftardyń múddelerimen biriktiretin resýrs bolyp tabylady. Túsinikteme fılologıalyq nemese fılosofıalyq dıskýrstyń formasy nemese janry retinde pánder qaıta qosylatyn taqyryp retinde kórinýi múmkin: eger de, ol túsiniktemeden basym bolatyn pikirge negizdelgen bolsa.

• Ekeýiniń arasynda ortaq ne bar?

Bul tarıh, fılologıa men fılosofıanyń ortaq baılanysy. Ol gýmanıtarlyq bilimdi tanymnyń jalpy áleminen ajyratady. Mátin arqyly tildiń kómegimen kórinis tabatyn Bilim, biraq bul aqparat berýdiń negizgi ádisi bolyp tabylatyn formýlalar nemese syzbalar emes, mátin. Sondyqtan tilderdi, ádebıetti, tarıhty jáne fılosofıany zertteý ózara baılanysty. Ol jalpy negizge (mátinge) jáne aqparatty berýdiń jalpy logıkasyna (tabıǵı til arqyly) ıe. Munda taǵy bir ortaq nárse-paıdalaný nysany - bul kóbinese adam bolý men qarym-qatynastyń ártúrli formalarynda bolady.

Kórnekti jáne tanymal orys fılology M. Gasparov orys ádebıeti men klasıkalyq ádebıet pen fılosofıanyń mańyzdy jumystardyń avtory boldy. Oıshyl (jáne tanymal ádebıet teoretıgi) M.Bahtın (1895-1975) bir ýaqytta oı men tabynýdyń turaqty qarsylasy bola otyryp, ony fılosofıa men fılologıa arasyndaǵy alshaqtyqty jáne uqsastyqty atap ótken bolatyn. Fılologıa-bul qıyn nárseni jeńildetýge tyrysatyn oń ǵylym (zertteý álemniń beınesin jeńildetedi, deıdi ol ejelgi qundylyqtardy júıelep, retke keltiredi), al fılosofıa ol úshin óz is-áreketin negizdeýdi qajet etpeıtin jáne fılologıadan bas tartatyn ádisnamalyq erkindikti qoldanatyn tolyp jatqan shyǵarmashylyq salasyna jatady: fılosofıa-bul ádebıet sıaqty jaratylys. Bul asyra aıtý paradoksaldy ádiletsiz boldy, óıtkeni jaqynda qaıtys bolǵan Gasparovtyń jumysy, oǵan gýmanıtarlyq ǵylymdar fılosofıasynyń qasıetteri jatqyzyldy. Onyń ornyna, resmı túrde fılolog, teoretık jáne ádebı synshy bolyp sanalatyn Bahtın árqashan fılosof retinde óziniń mindetin oılastyrǵan jáne qazirgi ýaqytta ol klasıkalyq fılolog retinde qalyptasqanyna qaramastan fılolog retinde emes, oıshyl retinde atalynady.Eger fılologıa ózin qarapaıym túrde "túsiný qyzmeti" dep jarıalasa, onda bizde Bahtınniń semıotıkalyq ustanymynyń mátin uǵymyna silteme jasaı otyryp, kóptegen dálelderiniń biri bar: "birde-bir tabıǵı qubylystyń "maǵynasy joq"; tek belgiler (sózderdi qosa alǵanda) maǵynasy bar. Sondyqtan belgilerdi kez-kelgen zertteý, qandaı baǵyt alsa da, mindetti túrde túsinýden bastalady ". Osylaısha, bul belgili bir taqyrypty sıpattaǵan qarama-qaıshylyq pen alshaqtyqty, sonymen birge fılosofıa men fılologıanyń etımologıalyq ǵana emes, genetıkalyq turǵydan da aıqyn jaqyndyǵyn kórsetedi.Alaıda, XVIII ǵasyrǵa jatatyn qazirgi zamanǵy fılologıanyń bastaýyn teologıaǵa jaqyn jerde jáne fılosofıamen tyǵyz yntymaqtastyqta izdeý kerek. Fılosoftar óz áskerleriniń arasynda Nısshe sıaqty fılologtarǵa (tipti fılologıamen tyǵyz baılanysty romantıka fılosofıasyn elemeıtin bolsa da: F.Shlegel, Shleıermaher jáne t. b.), "jaratylys úıi" tilinde tanylǵan Haıdeggerge jáne "mańyzdy maǵynada poezıa" fılologıalyq zertteýdiń artyqshylyqty obektileri boldy. Teorıalyq konstrýksıalarynyń negizi retinde mátindik taldaý men fılologıalyq pikirlerdi qoldanatyn Jak Derrıd týraly aıtý jetkilikti . Alaıda, Haıdeggerdiń ózi "poezıa men oılaý-bul shyndyqty ıgerýdiń eki túrli tásili" dep moıyndaıdy, biraq fılolog óziniń maǵynasynyń paıda bolýyn jeńildetý fýnksıasynda da poetıkalyq emes: taldaıdy, qarsy turady, salystyrady, zertteıdi. Fılologıa sonymen qatar mátinniń áripteri bolyp tabylatyn "naqty nársege" qatysty. Qalaı bolǵanda da, fılosofıa árdaıym fılologıalyq quraldardy, ásirese HH ǵasyrda, onyń "lıngvısıkalyq buralýymen" (áleýmettaný men ǵylym fılosofıasyna qoldanylatyn "baıandaý" jáne "dıskýrs" uǵymdary jaıly), al naǵyz fılologtar óz kezeginde fılosofıalyq negizderdi (ádeıi nemese beısanalyq túrde) moıyndamaýdy jón kóredi, bul kóbinese óz kózqarastarynda qyzyqty anahronızmderge ákeledi. Tártiptik shekaralardy taný qajet, biraq sonymen birge shekaraǵa kirýdi basqanyń qajettiligi retinde taný jáne qurmetteý qajet: tanymnyń basqa tásili, Ózin sýbekt retinde kórsetý. Shekaralarda, shekaralarda mańyzdy oqıǵalar oryn alady (Shleıermaher, Gegel, Natorp) .

 Fılologıa men fılosofıanyń aıyrmashylyqtaryn kórkem jáne fılosofıalyq shyǵarmalardy salystyrý kezinde kórýge bolady.

Biraq qandaı da bir maǵynada ádebıet polúsi - sıpattama, al fılosofıa polúsi - paıymdaý (tarıh áli de bar, polús - poves bar, oqıǵalar hronologıalyq túrde berilgen). Bul polústerdiń arasynda kóptegen reńkter bar. Kóptegen ádebı shyǵarmalar aqylǵa toly jáne avtorlardyń fılosofıalyq kózqarastaryn kórsetedi. Olar baıandaý men tarıhı faktilerdiń edáýir bóligin qamtýy múmkin. Barlyq jerde tarıhshy úshin oqıǵalardyń berilý dáldigi jáne olardyń ýaqyty, dáıektiligi mańyzdy bolady; fılolog úshin - tildik sıpattamalardyń kómegimen oqyrmanǵa áser etý; fılosof úshin - oqytylǵannyń logıkalyq durystyǵy men maǵynasy. Fılosofıa - bul barlyq ǵylymdardyń negizi. Jáne shyndyq árqashan onyń túpki maqsaty, biraq jıi jáne qoljetimsiz.Fılologıa-shyndyqty sıpattaý úshin tildiń qoldanylýyn túsinedi. Munda logıkalyq ustaný emes, tildi qoldaný arqyly berýdiń dáldigi mańyzdy.

 

 

---