InfoHub Logo

"Qundylyq" uǵymy ǵylymı derekkózderde fılosofıa, áleýmettaný, psıhologıa ǵylymdaryndaǵy negizgi qubylystardyń biri bolyp tabylady. Qundylyq - bul qandaı da bir nárseniń mándiligi, mańyzdylyǵy, qymbattyǵy. Ol qashanda obektıvti bolmysty jáne sýbektıvti baǵalaýdy bildiredi. Fılosofıada atalǵan uǵym qorshaǵan dúnıedegi obektilerdiń áleýmettik erekshelikterin, olardyń adam jáne qoǵam úshin qoǵamdyq ómir men tabıǵattaǵy qubylystardyń durys nemese burys mánin túsindirý úshin qoldanylady. "Qundylyq" fılosofıalyq belgili bir bolmys qubylystarynyń adamı, áleýmettik jáne mádenı maǵynasyn kórsetý úshin keńinen qoldanylatyn termın.

Kásibı fılosofıada qundylyqtar týraly ilim aksıologıa dep atalady jáne óz bastaýyn ejelgi grekterden alady. Qundylyq tabıǵatyn fılosofıalyq turǵydan zertteıtin aksıologıa ilimi HİH ǵ.aıaǵy men HH ǵ.basynda fılosofıanyń jalpy "qundylyq máselesine" qatysty keıbir kúrdeli máselelerin sheshýge tyrysqan áreket retinde dúnıege keldi jáne solaı baǵalandy dep aıtýǵa bolady. Al fılosofıalyq leksıkada "qundylyq" túsinigi 60-jyldary engizilgen. HİH ǵasyrda ómir súrgen nemis fılosofy R.G.Lotse  "Praktıkalyq fılosofıanyń negizderi" atty eńbeginde "qundylyq" túsinigin sýbektiniń "mańyzdylyǵy" retinde alǵash qarastyrǵandardyń biri boldy. Deı turǵanmen oǵan deıin I.Kant óz eńbeginde: "Qundylyq - erik-jigerge baǵyttalǵan talap, adamnyń aldynda turǵan maqsaty men tulǵaǵa ár túrli faktorlardyń mańyzdylyǵy",-dep qarastyrǵan. Jalpy qundylyq termıni eýropalyq rasıonaldyq fılosofıa men hrıstıandyq moraldyń irgeli uǵymdaryn teriske shyǵarǵan HİH ǵasyrdaǵy nemis fılosofy F.Nıssheniń ataqty "Bılikke degen erik" atty traktatynda qundylyqtardy qaıta baǵalaý qajettigin aforıstik turǵyda negizdegennen keıin keńinen qoldanysqa tústi. Osylaısha ol batys eýropalyq fılosofıanyń negizgi taqyryptarynyń birine aınalyp, tanymnyń barlyq salalarynda paıdalanyla bastady dep aıtýǵa bolady. 

Qundylyqtardyń kóptegen júıesi men jikteý túrleri bar. Árbir tarıhı naqty qurylym ózine tán qundylyqtar jıyntyǵymen erekshelenedi. Osyǵan sáıkes olardyń mán-mazmuny, aýqymy, ózgesheligi árqıly bolyp keledi.

Qoryta aıtqanda, qundylyqtar tarıhı damyp, zaman talabyna saı ózgerip otyrady. Qundylyqtyń basty belgisi onyń boıynda adamǵa ıgi yqpal etetin qasıetterdiń bolýymen sıpattalady.

Danat Janataev Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ profesory, dosent

Shynaraı Komekbaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ magıstranty

---