InfoHub Logo

Adamnyń qazirgi zamanǵy fılosofıasynda bolý bir ǵasyrdan astam ýaqyt boıyna adamdy ózgertetin tabıǵatpen salystyrǵanda óziniń eksklúzıvtiligin túsinýdi rastaı otyryp, bolmystyń jańa bıikterine kótergen progrestiń jetistikterinen bólip qaralmaıdy. Árıne, progres qarapaıym adamnyń eńbeginiń jemisi emes, qarapaıym adam tek oıshyldarmen jáne jasaýshylarmen qamtamasyz etilmeı, rýlyq júıege quldyrap, úńgirlerge oralatyn tutynýshy ǵana emes, sonymen qatar adamzat balasynyń qoǵamda da óz ómir súrý erejeleri bar.  

Aqparattyq-kóliktik tehnıkanyń kómegimen qashyqtyqtyń shekteýlerin eńsere otyryp, adam ózi úshin jańa bolmys jasady. Alaıda, bul adamnyń fılosofıa turǵysynan rasıonaldy, mádenı jáne adamgershilik mazmuny ózgerissiz nemese sapalyq turǵydan ózgergen joq. Qarapaıym tilmen aıtqanda, adamzat fılosofıasynda da, onyń syrtynda da birdeı problemalar men adamzattyq qundylyqtarmen baıaǵy qalpynda.

Sol ǵasyrda totalıtarlyq ıdeologıalar bılikke keldi, olar adamnyń beınesin onyń bolmysyn jasaýshy jáne qojaıyny retinde qarastyrǵanymen, ony ózderiniń paıymdaýlary men násildik, taptyq jáne t.s.s. Iaǵnı, olardyń fılosofıasyndaǵy adamnyń beınesi fýnksıonerler arasynda belgili bir krıterııler boıynsha qabyldanǵan, biraq olardyń bostandyqtary men quzyrettilikterinde óte qatań shekteýli retinde beınelengen, bul ortaǵasyrlyq ınkvızısıaǵa uqsas. Bul rejımder tek saıası, áleýmettik, kúndelikti jáne basqa da qarama-qaıshylyqtar men qaqtyǵystarǵa ákelip qana qoımaı, osy kúnge sáıkes keletin presedent qurdy.

Fılosofıa turǵysynan qazirgi zamanǵy adam materıaldy tutynýda óndiristik múmkindikterge negizdelgen senimsiz tirshilik ıesine uqsaıdy jáne osy óndiriske qatysý. Men adamdardyń keńeıtilgen tutynýdan táýeldiligi men usynystylyǵyn qaldyramyn. Jaǵdaı adamnyń bolashaqqa degen senimin, kóńil-kúıin jáne jaqsy ózgeristerge degen úmitin joǵaltty, onyń ornyna taýarlar - olardy óndirý men tutyný týraly óndirispen baılanysty oılar paıda boldy. Mundaı prosesterdiń aıasynda ónerkásipte, jalpy mádenıette, atap aıtqanda fılosofıa men ónerde postmodernızm paıda boldy.

Postmodernızmde mádenı tendensıa retinde óndiris máselelerinen basqa barlyq máseleler sheshilmegen, biraq birqatar jańalaryn týdyrǵan progres ıdealdarynan túńilý bar. Bul pikirdiń paradıgmasynda fılosofıadaǵy adam tujyrymdamasy qaýiptilik týraly eskertedi, sonymen birge qoǵamda taýarlardyń moldyǵy ǵana emes, sonymen qatar qanaǵattandyratyn aqparat bolǵan kezde óndiristik qanyqtylyqqa baılanysty daǵdarystyń bastalýy týraly aıtady. kez-kelgen baılyqtyń qajettilikteri. Árıne, aqparattyń sapasy kóp nárseni qalaıdy, is júzinde tilek osyndaı aqparatty joıý kezinde paıda bolady. «Fast-fýdpen» salystyrýǵa bolatyn sapasyz aqparat pen qyzmetterdiń mysaly osy ýaqytqa deıin Internettiń kóp bóligin toltyrady, biraq mobıldi qurylǵylar arqyly Internetke sátti enip úlgerdi; jáne adamdar bul sapasyz aqparattyq aǵyndy tutynýǵa qarsy emes. Bul jaǵdaı adamdy rýhanı izdeý úshin eshqandaı motıv qaldyrmaıdy; Sonymen, tehnogendik qoǵamda skeptıkter ǵana oılana alady?

Biraq fılosofıada adamnyń álemdi túsinýge jáne rýhanı ósýge umtylatyn parasatty tirshilik ıesi retindegi máni ózgergen joq, tek osy áleýetti óz boıynda ashyp, aqyl-oıdy qamtamasyz etetin múmkindikterdi iske asyrýǵa umtylýǵa negizdelgen jumysty qoldaný qajet. Áıtpese, kez-kelgen adam minez-qulyq pen oılaýdyń daıyn jeńildetilgen modelderin kóbeıtýge beıim, eger ony oılaý dep ataýǵa bolady.

Qazbaı Parasat  ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ magıstranti

Janataev Danat ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ profesory

---