Fınlándıa mektepteriniń qupıasy qandaı?

Balany nege daıyndaımyz? Ómirge me, emtıhanǵa ma?

PISA halyqaralyq uıymynyń zertteýlerine sáıkes, fındik bilim júıesi álemniń eń úzdigi tanylǵan. Fınlándıa balalary dúnıejúziniń «oqymysty balalary» atanyp qana qoımaı, jaratylystaný pánderinen 2-oryn, matematıka boıynsha 5-oryndy ıelengen. Alaıda pedagogtar qaýymdastyǵyn tańqaldyrǵan bul jaıt emes, osyndaı úzdik nátıjelerge ıe bola tura, fın balalarynyń bilim alýǵa meılinshe az ýaqyt bóletindigi jáne áldeqaıda az qarjy jumsaıtyny. Qosh, sonymen Fınlándıa mektepteriniń qupıasy qandaı? Úzdik tanylýynyń syry nede?

Munda mektepter 2 satydan turady: tómengi (alakoulu) 1-6 synyptarjáne joǵarǵy (yläkoulu) 7-9 synyptar. Qosymsha retinde 10 synyp bar, onda oqýshylar óz bilimin jetildirýge múmkindik alady. Odan keıin balalar kásibı kolejge ne oqýdy jalǵastyrǵysy kelgenderi lıseıge (lukio) túsip, 11-12 synypty támámdaıdy.

Fın mektepterin ózgelerden erekshelengen 7 prınsıpi bar:

1. Teńdik. Munda elıtalyq nemese «álsiz» mektep degen ataý múlde joq. Barlyq oqý oryndaǵy qural- jabdyqtar jáne qarjyldandyrýy boıynsha birdeı múmkindikke ıe. Bir pán ózge pánniń esebinen tereńdetilip oqytylmaıdy. Matematıka páni eńbek sabaǵynan nemese aǵylshyn tili dene shynyqtyrý sabaǵynan artyq bolyp sanalmaıdy. Oqytýshylarǵa balanyń ata-anasynyń jumys orny jóninde suraq qoıýǵa tyıym salynǵan. Ustaz oqýshylardy múmkindikterine, qabiletine qaraı synyptarǵa toptastyrýǵa quqy joq. Sebebi «jaman» ne «jaqsy» oqýshy degen túsinik joq. Daryndy balalar da, aqyl esi tómen nemese múgedek balalar da bir synypta bilim ala beredi. Ustaz úshin «erekshe» bala joq. Barlyq oqýshyny qoǵamǵa birdeı qosýy tıis.

2. Tegin. Bilim berýden bólek oqýshylar úshin: túski as, ekskýrsıa, murajaıǵa barý, mektep avtokóligi, barlyq kitaptar, oqý quraldary, qaǵaz- qalam, kálkýlátor, noýtbýk-planshetterdiń barlyǵy oqýshyǵa teginberiledi Qandaı da bir maqsatta ata-anadan aqsha jınaýǵa tyıym salynǵan.

3. Daralyq. Iaǵnı ár balaǵa jeke dara azamat retinde qaraý. Bir synyptaǵy balalar bir mezette túrli deńgeıdegi tapsyrmalardy oryndap otyrady. Ustaz oqýshynyń jeke qabiletine oraı tapsyrmalardy uıymdastyrady. Eger tapsyrmany «úzdik» oryndasa, joǵary deńgeıdegi jumys beredi. Al oryndaı almaı qınalsa, qaıtadan burynǵy deńgeıdegi tapsyrmalar legi beriledi. Ol úshin balany eshkim jazǵyrmaıdy. Eger oqý úlgerimi múlde nashar bolsa, ata-ana balasyn túrli kýrstarǵa súırep, jeke repetıtor jaldamaıdy. Ol ustazdyń mindeti. Sabaq arasynda, sabaqtan tys kezde oqytýshy sol balaǵa jeke kóńil bólip, tapsyrmalardy barynsha túsindirýge tyrysady. Bizdegideı oqymaǵan balanyń kúndeligine tarsyldatyp, «2»-ni qoıa bermeıdi.

4. Tıimdilik. Mektepte oqýshynyń ómirine qajet dúnıeler ǵana oqytylady. Logorıfm nemese domen peshiniń qurylymy balaǵa qajet dep sanalmasa, oqytylmaıdy. Onyń ornyna balalar kishkentaıynan bastap portfolıonyń, kelisim-sharttyń, bank kartasynyń ne ekenin bilip ósedi. Bala kúninen muraǵa qalǵan dúnıe men bolashaqta tabatyn tabysynan salyqtyq paıyzyn esepteı biledi. Internettegi vızıtka-saıtty jasaýdy úırenip, birneshe ret arzandatylyp qoıylǵan taýardyń sońǵy qunyn shyǵara alady.

5. Senimdilik. Ustazdardy, mektep qyzmetkerlerin tekserý, jumystaryn qadaǵalaý degen múlde joq. Elde bilim berý baǵdarlamasy biryńǵaı júıege túsken. Alaıda ol usynys kúıinde beriledi. Qandaı ádispen oqytýdy ustaz ózi tańdaıdy.

6. Eriktilik. Kim oqyǵysy kelse, sol oqıdy. Muǵalimder balanyń nazaryn aýlaýǵa, sabaqqa qyzyqtyrýǵa tyrysady. Eger balanyń qyzyǵýshylyǵy múlde bolmasa, onda yńǵaıyna qaraı asa qıyn emes mamandyqqa beıimdeıdi. Tómen baǵalardy úzdiksiz qoıyp, balanyń saǵyn syndyrmaıdy. Báriniń birdeı ushaq qurastyrýy mindet emes, bizge avtobýs júrgizýshileri de qajet dep esepteıdi. Alaıda bul «mektep bilimine qol siltep qaraý» degendi bildirmeıdi. Bala qatyspaǵan, kelmegen sabaqtaryn mindetti túrde sabaq arasynda ózge synyptarda ótedi. Biraq tapsyrmany oryndamaǵan balaǵa jekip-ursyp, ata-anasyn shaqyryp, kemsitpeıdi. Tek kelesi synypqa ótkizbeıdi.

7. Derbestik. Iaǵnı tulǵa retinde óz-ózine erte qalyptastyrýy. Fınderdiń paıymdaýynsha, mektepte bala eń basty nárseni úırenýi kerek: óziniń jarqyn bolashaǵyn qalyptastyra alýdy. Derbes oılanýǵa, ózine, ómirine qajet bilimdi óz eńbegimen jıýǵa úıretedi. Taǵy bir eskeretini: 1-3 synyptarda balanyń sabaq úlgerimine eshqandaı baǵa qoıylmaıdy. Meıli jaqsy oqysyn, meıli jaman oqysyn. Sabaq kezinde oqýshylar partada otyrýǵa mindetti emes. Jerde (Fın mektepterinde jerge kilemder tóselgen), dıvanda, kresloda nemese ózi qalaǵan orynda otyrýǵa quqy bar. Biryńǵaı mektep formasy joq. Árkim qalaǵan kıimin kıedi. Tek mekteptiń ishinde syrtqy aıaq kıimin aýystyrýy tıis. Tómengi synyptyń oqýshylary kóbine jalań aıaq júgirip júredi. Kún raıy jyly kezde barlyq sabaqtar taza aýada, tabıǵat aıasynda ótedi. Al sabaq synypta ótkizilgende, kún salqyn bolsa da, ustazdar úzilis kezinde balalardy syrtqa shyǵarýǵa mindetti. Oqýshyǵa úı tapsyrmasy berilmeıdi. Fınderdiń túsiniginshe, balalar demalýy tıis. Úıde sabaq qaraǵannan góri, balanyń áke-sheshisimen birge murajaıǵa, baseınge nemese birge tabıǵat aıasynda serýendeýi – áldeqaıda paıdaly dep sanaıdy. Balalar sabaq aıtý úshin «taqtaǵa» shyǵarylmaıdy. Ustaz balalarǵa ortaq tapsyrma berip, onyń oryndalýyna kómektesip, synypty aralap, qarap júredi. Ustazdyń kómekshisi de sóıtedi (Fın mektepterinde synypta eki muǵalim ótkizedi, biri kómekshisi retinde).

"Aqmeshit jastary" gazeti