InfoHub Logo

Astana qalasy,
№76 mektep - lıseıiniń
tarıh jáne geografıa páni muǵalimi
Japparova Gýlnısa Serıkovna

Fızıkalyq geografıa páni. 6 synyp
Sabaqtyń taqyryby: §1. Fızıkalyq geografıa - Jer tabıǵaty jaıyndaǵy ǵylym.
Sabaqtyń bilimdilik maqsaty: Ótken «Jaratylystaný» kýrsy boıynsha tiri jáne óli tabıǵat týraly oqýshylardyń bilim qoryna súıene otyryp, tabıǵat deneleri men zańdylyqtaryn oqyp úırený, tabıǵat komponentteriniń bir - birimen baılanystylyǵyn ashyp berý. Jer týraly málimetterdiń jınalý tarıhyna sholý jasaý, geografıa ǵylymynyń damý kezeńderine, erte zamanǵy, qazirgi kezdegi geografıalyq zertteýlerge toqtalý.
Sabaqtyń damytýshylyq maqsaty: Oqýshylardyń qosymsha ádebıettermen jumys jasaý daǵdylaryn damytý jáne óz oıyn emin - erkin jetkizýge úıretý.
Sabaqtyń tárbıelik maqsaty: Týǵan jerdi súıýge, qurmetteýge úıretý, tabıǵatty aıalaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa bilim berý sabaǵy.
Sabaqtyń túri: Aralas.
Sabaqtyń ádisi: Oı qozǵaý, Venn dıagramsy, bes joldy óleń, baqytty sát, suraq - jaýap.
Qural - jabdyqtar: Jarty sharlardyń, Qazaqstannyń fızıkalyq jáne saıası kartasy. Sýretter, keste.
Pán aralyq baılanys: ádebıet, tarıh, jaratylystaný pánderi.
Kásiptik baǵdar: Jaratylystaný salalary.
Sabaq barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi. A). Oqýshylarmen amandasý, túgendeý, qural - jabdyqtaryn tekserý. Á). Oqýshylardy psıhologıalyq daıyndaý.
«Oı qozǵaý». Oqýshylar «tabıǵat» týraly óz oılaryn ortaǵa salady.
Sýretter kórsetilip, tabıǵatpen ushtastyrylady.
Durys, tabıǵat degenimiz – bizdi qorshaǵan orta. Tabıǵatty beınelep kóptegen aqyn, jazýshylar, kúıshi, kompozıtorlar óz shyǵarmalaryna arqaý etken.

Tabıǵat!
Tirshiliksiń tunyp turǵan...
Sen - Kúnsiń!
Kóterilgen kúlip qyrdan.
Sen - kólsiń, sen - ormansyń
Sen - Bulaqsyń,
Adamdy sulýlyqqa qunyqtyrǵan.

Árıne tabıǵatty taný ár adamdy qyzyqtyrady, sondaı tabıǵatty zertteıtin ǵylym salalarynyń biri: geografıa. Endeshe jańa taqyrybymyz:
§1. Fızıkalyq geografıa – Jer tabıǵaty jaıyndaǵy ǵylym.
Balalar «Geografıa» degen sóz qandaı maǵyna beredi dep oılaısyńdar?

HİH ǵ. Geografıa eki salaǵa bólindi.
▪ Fızıkalyq geografıa
Tabıǵat denelerimen qubylystarynyń jer betinde taralý zańdylyqtaryn jáne olardyń sebepterin zertteıdi.
▪ Ekonomıkalyq geografıa
Ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵy turmysy, kóliktiń, halyqtardyń ornalasý zańdylyqtaryn zertteıdi.
▪ Jalpy fızıkalyq geografıa
Jer beti tabıǵatynyń búkil Jer sharyna tán jalpy erekshelikterin zertteýmen aınalysady.
▪ Aımaqtyq fızıkalyq geografıa
Jer beti tabıǵatyn jeke bólikterge (materıkterge, materık bólikterine, elderge) bólip qarastyrady.
Geografıa ǵylymy birneshe ǵylymı taraýlardan
Jaratylystaný geografıa ǵylymdary:
Fızıkalyq geografıa
Jerdiń geografıalyq qabyqtaryn taný ǵylymy
Topyraqtaný
Klımotalogıa
Glásıologıa
Gıdrologıa
Okeonalogıa
Poleografıa
Geografıalyq qabyqtyń ejelgisin taný.

▪ Qoǵamdyq geografıalyq ǵylymdar:
Áleýmettik ekonomıkalyq geografıa
Tarıhı geografıa

▪ Eki topty biriktirip oqytatyn ǵylym salalary:
Áskerı geografıa
Eltaný
Ólke taný
Katografıa
Toponımıka

Geografıanyń ǵylym retindegi damý tarıhy.
Ejelgi zaman: B. z. b. İİİǵ. Grek ǵalymy Eratosfen “Geografıa” eńbegin jazǵan. Jerdi sıpattaýǵa arnalǵan ǵylym.
Orta ǵasyr: Geografıa jańa jerlerdi ashyp, sıpattaýmen aınalysatyn ǵylym. Soltústik Amerıka, Ońtústik Amerıka, Avstralıa jáne t. b. Jer betiniń tabıǵatyn, halqyn, onyń sharýashylyǵyn sıpattaıtyn birtutas ǵylym retinde damydy.
Jańa zaman: HİHǵ. basynda ashylmaǵan belgisiz jer qalmaǵandyqtan, geografıa mindeti ózgerdi.
Jer betindegi deneler men qubylystardyń taralýyn sıpattaıtyn, olardyń sebebin túsindiretin ǵylym.
Qazirgi zaman: Adamdardyń aınala qorshaǵan ortaǵa áseri ulǵaıýyna sáıkes, geografıa ǵylymynyń aldyna tabıǵatty qorǵaý jáne tıimdi paıdalaný sharalaryn júzege asyrý mindeti qoıylǵan.

Fızıkalyq geografıa oqýlyǵy mazmuny:
Jer tabıǵatynyń búkil planetaǵa tán jalpylama zańdylyqtaryn qarastyrady.
 Jerdiń Kún júıesindegi orny.
 Planetalar pishini, ólshemderi.
 Jer betiniń plan men kartada beınelenýi.
 Jer qabyqtary jáne olardyń ózara árekettestigi.

Qazirgi kezde geografıa – jer betiniń alýan túrliligin, aýa raıy men klımattyń qalyptasýyn, adam - qoǵam - tabıǵat arasyndaǵy baılanysty qarastyratyn júıeli ǵylym salasy. Sondyqtan da fızıkalyq geografıanyń bastapqy kýrsy, biz osy bilim salasyn jaqsy, tolyq meńgersek geografıa ǵylymynyń mánin uǵamyz. Endi osy alǵan málimetterimizdi tıanaqtap, teksereıin. Suraq - jaýap. Topqa suraq qoıylady.

1. Geografıa neni zertteıdi?
2. Aýyl tabıǵatyn sıpattańdar
3. Fızıkalyq geografıany qalaı túsinesińder?
Geografıa - Jer beti tabıǵatyn, halqyn jáne onyń sharýashylyǵyn sıpattaıtyn jáne qorshaǵan ortany qorǵaý men ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵyn tıimdi paıdalaný
joldaryn qarastyrady.

«Baqytty sát» oıyny.
1. Gr. Geo - qandaı maǵyna beredi?
2. Grafo - degenimiz qandaı maǵyna beredi?
3. Geografıa atasy kim?
4. Eratosfen qaı ǵasyrda ómir súrgen?
5. Eratosfen eńbegin ata.
6. Fızıkalyq geografıa neni zertteıdi?
7. Adamnyń tabıǵatqa zıan áserlerine mysal keltir.
8. Geografıa ataýyn eń alǵash qoldanǵan el.

«Bes joldy óleń».
1 - taqyryp. Tabıǵatty aıalaıyq. 2 - taqyryp. Geografıa ǵylymy.
1. Taqyryp. /zat esim/
2. Sýretteý. / syn esim/
3. Qımyl. /3 esistik/
4. Seziný. / sóz tirkesi, sóılem/
5. Mátin qaıta aıtý. /sınonım/
Jerigilikti jerdi baǵdarlaý quraldarymen jumys jasaýǵa baǵyt - baǵdar berý.
Jańa sabaqty qortyndylaý: «Biz ne úırendik». Oqýshylar óz oıyn sabaqta ne jasaǵanymyzdy, ne bilgenimizdi ortaǵa salady.
Úı tapsyrmasy: 1). §1. Oqyp kelý.
2). Aýyl tabıǵatynyń sýretin salyńdar.
3). Sıpattap jazyńdar.

Tolyq nusqasyn júkteý