InfoHub Logo

Ǵarysh kemesi — adamnyń ǵaryshta ushýyna arnalǵan ǵaryshtyq apparat. Onyń negizgi ereksheligi — ǵaryshkerdiń ómirin saqtaýǵa arnalǵan tumshalanǵan kabınasynyń bolýy. Geosentrlik orbıtamen ushýǵa arnalǵan ǵarysh kemesi Jer tóńiregindegi ǵarysh kemesi dep, al basqa aspan denesine ushýǵa arnalǵan ǵarysh kemesi planetaaralyq (ekspedısıalyq) ǵarysh kemesi dep atalady. Burynǵy KSRO-da bir ret paıdalanylatyn (ushyrylatyn) «Vostok», «Voshod», «Soıýz», t.b. ǵarysh kemeleri, al AQSH-ta bir ret paıdalanylatyn «Merkýrıı», «Djemını», sondaı-aq ekspedısıalyq «Apolon» sıaqty ǵarysh kemeleri jáne kóp ret paıdalanylatyn «Speıs shattl» ǵarysh kemesi jasalyp, ushyryldy.

Ushqyshpen basqarylatyn ǵarysh kemesi birneshe bólikten turady jáne ol qozǵaltqysh qondyrǵylarmen, sondaı-aq ǵaryshker ómirin saqtaıtyn, qozǵalysty basqarý, energıamen qorektendirý, baılanys júıelerimen, t.b. jabdyqtalady.

Ǵaryshtyq apparat — belgili bir maqsatty oryndaý úshin ǵaryshqa ushyrylǵan ár túrli tehnıkalyq qurylǵylardyń jalpy aty. Keıde ǵaryshtyq apparat termıniniń ornyna «Ǵaryshtyq ushý apparaty» termıni de qoldanylady. Ǵaryshtyq apparatty ǵaryshqa ushyrýǵa qajetti jyldamdyqqa jetkizý raketa tasyǵysh (ǵaryshtyq raketa) arqyly atqarylady. Ǵaryshtyq apparat Jer tóniregindegi ǵaryshtyq apparat (Jerdiń gravıtasıalyq áseri aımaǵynan shyqpaı, geosentrlik orbıtamen aınalatyn) jáne planetaaralyq ǵaryshtyq apparat, avtomattyq ǵaryshtyq apparat (Jerdiń, Aıdyń, Marstyń, Sholpannyń, Kúnniń jasandy serikteri), ushqyshpen basqarylatyn ǵaryshtyq kemeler, ishinde adam turyp, jumys isteýge arnalǵan orbıtalyq stansıalar, planetaaralyq ǵaryshtyq kemeler, t.b. bolyp ajyratylady. Ushqyshpen basqarylatyn ǵaryshtyq apparatqa júkterdi jetkizý úshin avtomatty kóliktik ǵaryshtyq apparattar (mysaly, «Progres», «Speıs shattl») paıdalanylady. Ǵaryshtyq keńistiktegi erekshe faktorlardyn (vakým, meteor bólshekter, radıasıa, salmaqsyzdyq) áserleri kezinde uzaq ýaqyt boıynsha ózdiginshe jumys isteýdi qamtamasyz etý úshin ǵaryshtyq apparatta jylý rejımin retteý, borttyq aparatýrany energıamen qorektendirý (mysaly, Kún batareıasy, t.b.), Jermen radıobaılanys, t.b. júıeler bolady. Ekıpajy bar ǵaryshtyq apparattyń germetıkalyq kabınasynda adam ómirin saqtaý jáne onyń jumys isteýi úshin qajetti jaǵdaılar (temperatýra, ylǵaldylyq, aýa qysymy, t.b.) jasalǵan. Ǵaryshtyq apparatty Jer betine (ne basqa planetaǵa) qondyrý eki tásilmen: tejegish raketa kómegimen (atmosferasy joq aspan denelerine) nemese aerodınamıkalyq tejeý arqyly (Jerge, Sholpanǵa qondyrý kezińde) atqarylady. Dúnıe júzindegi tuńǵysh ǵaryshtyq apparat — Jerdiń jasandy serigi 1957 jyly tórtinshi qazanda, al ushqyshpen basqarylatyn tuńǵysh ǵaryshtyq apparat — «Vostok» kemesi 1961 jyly on ekinshi sáýirde Baıqońyr ǵarysh alańynan ushyrylǵan.

---