InfoHub Logo

Amerıkanyń basty ýnıversıtetiniń ómir daǵdysy...

Amerıkanyń ejelden kele jatqan jáne basty ýnıversıteti osy jyly óziniń 380-jyldyǵyn atap ótti. Qurylǵannan bastap osy kezge deıin daǵdylary men qupıalary sansyz túrde óskendigi sonshalyq, onyń barlyǵy týraly, tipten qalyń kitapqa da syıǵyzý múmkin emes shyǵar.  bilim-all.kz Garvard týraly siz bile bermeıtin eń qyzyqty 7 derekti tańdap aldy.

1. Úsh jalǵan músini

Garvard aýlasyna saltanatty túrde ornatylǵan Djon Garvardtyń músini, - AQSH-taǵy eń kóp sýretke túsirilgen músinder tiziminde úshinshi orynda. Tuǵyrynyń tanymaldylyǵyna qaramastan, Garvard stýdentteri ózine laıyqty pıetetsiz ony «Úsh jalǵan músini» dep ataıdy. Tuǵyrynda mynadaı jazý jazylǵan: «Djon Garvard, negizin qalaýshy, 1638». Shyndyǵynda, Garvard negizin qalaýshydan góri, AQSH-tyń ejelgi ýnıverstetine esimin berý qurmetine laıyqty jomart demeýshi bolǵan tárizdi. Sonymen qatar, Garvard ýnıversıtetiniń negizi múlde 1638 jyly emes, 1636 jyly qalanǵan. Eń sońǵysy, músinde naǵyz Djon Garvard beınelenbegen, músinshige qalyptyń rólinde turýǵa kelisim bergen kezdeısoq stýdent Danıel Chester French beınelengen.

^{Djon Garvardtyń qurmetine qoıylǵan músin}

2. Garvard matematıkalyq taldaýdan da buryn dúnıege kelgen

Garvardtyń óte ejelgi ýnıversıtet bolǵandyǵy sonshalyq, tipten onyń negizi qalanǵan kezde, esepteýler tárizdi pánder (nemese matematıkalyq taldaý, halyqta calculus) sabaq kestesinde bolmaǵan da, óıtkeni ol týra sol kezderde áli «shyqpaǵan» da bolatyn. Esepteýler Gotfrıd Leıbnıstiń Nova Methodus jarıalanymymen XVII ǵasyrdyń sońynda paıda boldy. Taǵy da salystyrý úshin: 1642 jyly qaıtys bolǵan Galıleo Galıleı, Garvard ýnıversıtetiniń alǵash negizi qalanǵan sátte jáne onyń alǵashqy jyldarynda áli tiri bolǵan.

^{Garvard-kolledj, 1767 jylǵy sýret}

3. Segiz sany – Garvardta sıqyrly san

Garvard ózin bitirgen kóptegen bedeldi tulǵalary arqyly tanymal. Olardyń arasynda, táýelsizdik deklarasıasyna qol qoıǵan – Garvardtyń segiz túlegi bar: Djon Henkok, Semúel Adams, Djon Adams, Ýılám Ellerı, Ýılám Ýıláms, Ýılám Hýper, Elbrıdj Djerrı jáne Robert Trıt Peın. Osy ýnıversıtettiń 8 túlegi keıinnen AQSH-tyń prezıdentteri bolǵan: Djon Adams, Djon Kýınsı Adams, Ted Rýzvelt, Franklın Rýzvelt, Djon Kennedı, Djordj Býsh-mladshıı, Raterford Heıs jáne Barak Obama.

4. Jerasty kitaphanasy

AQSH-taǵy úlkendigi boıynsha ekinshi orynda turǵan Ýaıdener kitaphanasynda iri 10 qabat bar, onyń tórteýi jer astynda ornalasqan. Kitaphana Garrı Elkıns Ýaıdenerdiń qurmetine atalǵan, onyń anasy Eleonora Garvardtyń qurylysyna 3,5 mıllıon dollar berip, qaıyrymdylyq tanytqan. Aldynda jarqyn bolashaq kútip turǵan Garrı de osy Garvardtyń túlegi bolǵan, alaıda Tıtanıktiń jolaýshylarynyń qatarynda bolý baqyty oǵan buıyrmaǵan.

^{Ýaıdener kitaphanasy}

Eleonora qaıyrymdylyqty bir shartpen jasaǵan: kitaphana ǵımaratynyń syrtqy kórinisi eshqandaı túrde ózgertile almaıdy. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda kitaphana avtomatty túrde Kembrıdjdiń (Massachýsets shtatyndaǵy qala) jeke menshigine ótedi. Sondyqtan, kitaphanany keńeıtý týraly másele týyndaǵanda, sáýletshilerge tapqyrlyq tanytýǵa týra kelgen, sonyń nátıjesinde ǵımaratty joǵary qaraı nemese janynan keńeıtý emes, astyna qaraı keńeıtý ıdeıasy týǵan.

5. Túsirilimge tyıym salý

1972 jyldan bastap ýnıversıtet aýmaǵynda komersıalyq túsirilim jasaýǵa tyıym salynǵan. Garvardta synyptardyń ishinde, stýdentterdiń jataqhanasynda jáne ashanalarda túsirilim jasaýǵa bolmaıdy.

6. Ýnıversıtettiń basty qaqpalary kóbine jabyq turady

Garvardta táýlik boıyna ashyq turatyn basqa qaqpalar óte kóp (jumys kúnderi ýnıversıtet aýmaǵyna adamdardyń barlyǵy da kire alady). Alaıda Djonston qaqpasy, kampýstyń bas qaqpalary kóbinde jabyq turady.

Óıtkeni, Garvard stýdentteri olar arqyly tek eki-aq ret ótýi tıis. Birinshi ret – kampýsqa birinshi kýrs stýdenti bolyp kirgende, ekinshi ret – olar Garvardtan túlek retinde bitirip shyqqan kezde. Stýdentterdiń bul qaqpalardan eki retten artyq ótýi jaman yrym bolyp sanalady eeken.

^{Djonston qaqpasy}

7. Birinshi kýrs stýdentteriniń jalańash fotosýretteri 

1940 jáne 1970-jyldar aralyǵynda Barqyttar lıgasy (AQSH-tyń soltústik-shyǵysyndaǵy jeti shtattynda ornalasqan segiz derbes amerıka ýnıversıtetteriniń qaýymdastyǵy) ýnıversıtetteriniń birqatarynda barlyq birinshi kýrs stýdentterine arnalǵan tańyrqarlyq ereje bar bolatyn. Garvard, Iel, Ýellslı kolej jáne Braýnov ýnıversıtetteri, birinshi kýrsqa túsken barlyq qyz-jigitterdi fotografqa jalańash kúıinde fotoǵa túsýge jiberetin elıtalyq amerıka oqý oryndarynyń qatarynda boldy. Tyr-jalańash stýdentterdiń myńdaǵan fotosýretteri sol tańǵalarlyq ýaqyttarda jasalǵan bolatyn. Stýdentter túsirilim jasaýǵa, árıne, eshqandaı da jazbasha túrde ruqsattamaǵa qol qoımaǵany túsinikti. Olarǵa tek burynnan osylaı kele jatqandyǵyn aıtqan.

Bul ózgeshe fotosessıa, olardy ýnıversıtettermen birlese jumys isteý jaǵynan basqarǵan psıholog-ǵalym Ýılám Herbert Sheldonnyń úlken zertteý jobasynyń bir bóligi ǵana bolatyn. Bul ıdeıa boıynsha, stýdentterdiń músinine qatysty skolıoz, rahıt jáne basqa da qalǵan kemistikterin anyqtaý úshin osy fotosýretterdi (olarda stýdentter týra qarap jáne bir qyrymen turǵan) paıdalanbaqshy bolǵan. Alaıda, shyn mánisinde olardyń odan da jaman nárselerdi zertteý úshin paıdalanǵandyǵy týraly boljam bar. Sheldonnyń qupıa jazbalary, ǵalymnyń Barqyt lıgasynyń birinshi kýrs stýdentteriniń fotosýretterin adam denesi men onyń ıntellekti arasyndaǵy qatynasty zertteý úshin qoldanǵandyǵynan dáleldeıdi.

---