InfoHub Logo

Ertede arab elinde bir arab baı ótipti. Aty Rashıd eken. Rashıd baıdyń úsh uly bolypty. Úlken ulynyń aty Spandıar, ortanshy ulynyń aty Aldıar, eń kishi ulynyń aty Mahambet bolypty.

Bir kúni Rashıd baı úsh ulyn shaqyryp alyp: «Meniń jasym bolsa kelip qaldy, qartaıǵan shaǵymda senderdiń úılenip, áıel alǵandaryńdy kóreıin. Sender úılenińder», — depti. Buǵan eki úlken uly Spandıar men Aldıar kelisedi. Al, eń kishi uly Mahambet kelisim bermeıdi. «Men áli jaspyn, áıel almaımyn», — dep ýáj aıtady.

Oǵan ákesi kónbeıdi. Aqyry zorlap úılendiretin bolady. Ákesiniń kónbeıtinine kózi jetken Mahambet «meıli, sizdiń aıtqanyńyz bolsyn» deıdi. Sonda ákesi: «qaı baıdyń qyzyn alasyń?» — deıdi. Al Mahambet ákesine aıtady: «Men sadaq tartamyn, sadaqtyń oǵy kimniń úıiniń esiginiń aldynda, ıá bolmasa, tóbesinde jatsa, sol úıdiń ishinde qyz bolsa da, kempir bolsa da, eń arǵysy maımyl bolsa da alamyn», — dep, shart qoıady. Buǵan ákesi kelisedi. Mahambet aspanǵa qaratyp sadaqty tartyp qalady. Sonymen sadaqtyń oǵy aspanǵa zyrqyrap ushyp ketedi.

Endi Rashıdtyń eki úlken uly, eki baıdyń qyzyna úılenetin bolady. Toıǵa áreket jasaıdy. Mahambettiń sadaǵynyń oǵyn úsh kún izdep, ózderi otyrǵan qaladan taba almaıdy. Ákeı Mahambetke «Sadaqtyń oǵy tabylmady, sen Iýsýp baıdyń qyzyn al. Eki aǵań men seniń toıyńdy qosyp jasaımyn», — deıdi. Buǵan Mahambet kónbeıdi. Budan soń ákesi Mahambetke ashýlanyp: «Sen meniń aıtqanymdy istemediń, men seni balam demeımin, qaıda ketseń sonda bar!» — dep qýyp jiberedi. Bul sózge ókpelep, Mahambet beti aýǵan jaǵyna kete beredi. Qalada qalǵan ákesi úlken eki ulynyń toıy pálen ýaqytta bolady dep, búkil qalaǵa habarlap qoıady. Mahambet sol ketkennen kete beredi. Birneshe kún júrgennen keıin, aldynan bir qalyń orman kez bolady. Ormannyń ishinde jalǵyz aıaq jolmen kele jatsa, aldynan bir jer úı shyǵady. Sol jer úıdiń mandaıshasyna qadalyp, baıaǵy óziniń sadaǵynyń oǵy tur eken. Buny kórip Mahambet qatty qýanady. Jer úıdiń ishine kirse, bir maımyl otyr eken. Mahambet ózi aıtqan sertinen qaıtpaıdy, Maımyldy alatyn bolady.

Bul jóninde Mahambet kelip ákesine habarlaıdy. Ákesi Mahambetti el-jurttyń aldynda masqaralamaq bolyp, «erteń toı bolady, alǵan maımylyńmen sen de toıǵa kel», — deıdi. Mahambet maımylǵa qaıtyp keledi. Maımylǵa erteń toıǵa baratynyn aıtady. Sonda maımyl Mahambetke: «Men maımylmyn, sen menimen toıǵa uıalmaı qalaı barasyń?» — deıdi. Sonda Mahambet bolǵan oqıǵanyń birin qaldyrmaı aıtyp beredi, maımylǵa. Óziniń oǵan úılenetinin aıtady. Maımyldyń «men haıýanmyn, qalaı uıalmaı úılenesiń» degenine Mahambet: «Qudaıdyń maǵan jazǵany — sensiń. Sondyqtan men seni alamyn jáne erteń toıǵa baramyz»,—deıdi.

Sonymen ertesine Mahambet maımylǵa: «Toıǵa júr», — deıdi. Maımyl: «Eger sen shynymen meni alatyn bolsań, maǵan sert ber», — deıdi. Mahambet sert beredi. Sodan soń maımyl syrtyndaǵy kebin sheship tastaıdy. Maımyldyń terisin kıgen bir aı dese aýzy bar, kún dese kózi bar, bir óte sulý qyz eken.

Qyz Mahambetke aıtady: «Biz toıǵa barǵan soń sharap ishkizedi. Sen sharap ishpe. Eger sharap ishseń, men saǵan joqpyn»,—deıdi. Sonymen Mahambet sharap ishpeýge kelisedi.

Qalanyń halqy tegis «Mahambet maımylmen qalaı toıǵa keler eken» dep, kútip turady. Olardyń oıy «Mahambet maımylmen keletin boldy» deıdi. Al qalaǵa Mahambet maımylmen emes, keremet bir sulý qyzben kele jatqanyn kórip, tegis tań qalady. Qyzdyń sulýlyǵyna búkil el bolyp, tań qalysady. Mahambetti erkekterdiń ishine, onyń qyzyn kelinshekterdiń ishine kirgizedi. Toı dýman bola beredi. Alǵashqy eki kún Mahambet qalaı zorlasa da, eshqandaı sharap ishpeıdi. Úshinshi kún bolǵanda ákesi Rashıd: «Eger sen meniń ulym bolsań, osy sharapty ish»,—dep Mahambetke sharap usynady. Mahambet ákesiniń sózin qımaı iship jiberedi.

Sharapty iship, keseni ákesine bergen zamatta esikten bir qyz kelip, Mahambettiń kelinshegi terezeni syndyryp, kógershin bolyp, ushyp ketkenin habarlaıdy. Buǵan Mahambet óte qatty qapalanyp, úıden shyǵyp, basynyń aýǵan jaǵyna kete beredi.

Arada qansha júrgeni belgisiz, Mahambet birneshe kún júrip, qalyń bir toǵaıǵa, ormanǵa kezdesip, ormandy aralap kete beredi, kete beredi. Ormannyń orta shenine barǵan kezde, aıqaılasyp, daýlasqan adamzattyń daýysyn esitti. «Bul ne daýys» dep jaqyndap kelse, úsh dáý ózara tóbelesip jatady. Mahambet dáýlerden qorqyp jasyrynyp, aǵash-aǵashtyń tasasymen qasha jóneledi. Sol kezde dáýdiń bireýi kórip qalyp: «Eı, adamzat, beri kel, biz seni óltirmeımiz. Bizdiń aramyzda azdap daýymyz bar edi. Soǵan sen bılik aıt»,—dep shaqyrady. Buny estigen Mahambet «ne de bolsa baraıyn, eger meniń aıtqanyma kónse daýlaryn sheship bereıin» dep oılaıdy da, dáýlerge barady. Dáýdiń bireýi Mahambetke bylaı deıdi:

Biz aǵaıyndy úsh jigitpiz. Eń úlkeni — men. Myna ekeýi meniń inim. Ákemiz óldi. Ákeden mıras bolyp úsh nárse qaldy. Birinshi nárse kilem dep, jerde jatqan kilemdi kórsetti, ekinshisi — dastarqan, úshinshisi — qalpaq. Osy úsh nárseni ózara bólise almaı talasyp jatqanymyzda seni kórdik. «Kóldeneń kezdesken kók atty Qydyr» degen, osy nárseni sen bizge bólip ber. Seniń bıligińe kónemiz, — deıdi. Bulardyń aıtqanyn tyńdap bolyp, Mahambet «bul úsh nárseni bólise almaıtuǵyn, bulardyń qandaı qasıeti bar» dep suraıdy. Sonda jańaǵy eń úlkeni men degen dáý bylaı dedi:

Bulardyń qasıeti: kilemge minip, «meni pálen jerge apar» deseń bolǵany, kilem ushyp qalaǵan jerińe jetkizedi. Qalpaqty kıseń eshkimge kórinbeısiń, dastarqandy jaısań ártúrli taǵam daıyn bola qalady. Qandaı tamaqty qalaýyńyz biledi.

Budan keıin Mahambet biraz oılanyp turyp: «Jaraıdy, eger maǵan kónseńder, men bólip bereıin» — deıdi. Mahambet bylaı dedi:

— Men myna sadaqty atamyn, kimde-kim buryn baryp, sadaqtyń oǵyn ákelse, oǵan kilem bereıin. Ekinshi kelgeniń kalpaqty, al úshinshińe dastarqandy beremin. Osyǵan kelisesińder me? — dep surady. Bári bir aýyzdan «durys, kelistik» dedi. «Olaı bolsa, sender qatar turyńdar, men sadaqty tartqanymda úsheýiń birden júgirińder», — dedi Mahambet.

Sóıtip, Mahambet sadaqty aspanǵa qaraı atyp jiberedi. Úsheýi birdeı sadaqtyń oǵynyń sońynan júgirip ketkende, Mahambet qalpaqty basyna kıip, dastarqandy qaltasyna salyp, kilemge minedi de, «meni Sham qalasyna apar» dep, ushty da ketti. Úsh dáý sadaqtyń, oǵyna jetip, bir-birimen tóbelesip, aqyry eń úlkeni eki inisin jeńip, óldim-taldym dep, Mahambetke kelse, ol ketip qalǵan, ornyn sıpap qalady. Álden ýaqytta eki inisi keledi. Olar da Mahambettiń ketip qalǵanyn kórip, sandaryn uryp aldanǵanyn biledi.

Mahambet sol ushqannan ushyp otyryp Sham qalasyna keledi. Qalanyń shet jaǵyna ormannyń arasyna kelip, dastarqandy jaıyp jiberip, ártúrli tamaqtardyń atyn atap turyp, «daıyn bol» deıdi. Tamaq áp-sátte daıyn bola qalady. Tamaqqa ábden toıyp, qalaǵa keledi. Qalada bir saýdagerden «Ahmed degen kisiniń úıi qaıda» dep suraıdy. «Meniń ákemniń aty Ahmed» dep, Mahambettiń qyzy—aty Jamıla bir sózinde aıtqan bolatyn. Álgi saýdager jigit Mahambetke aıtty: «Ahmedtiń úıi osy qaladan jıyrma shaqyrym jerde, kúnniń batysyna qaraı júrseń, aldyńnan úlken baý kezdesedi. Sol baý Ahmedtiń baýy»,—deıdi.

Mahambet bul qalaǵa sáske túste kelgen bolatyn. Saýdagerge raqmet aıtyp, Mahambet ormandaǵy tyǵyp qoıǵan kilemge minip, Ahmedtiń baýyna kelip qonady. Mahambet «endi qalpaqtyń keremetin kóreıin, kilem men dastarqannyń qasıetin kórdim ǵoı» dep, qalpaqty basyna kıip, baýdy aralap kele jatyp, haýyzdyń janynda sýǵa shomylyp jatqan úsh kógershindi kóredi. Kógershinder sýǵa shomylyp bolyp silkinip, silkinip jiberip, úsh qyzdyń beınesine túsip úılerine qaraı ketedi. Sol jerde Mahambet óziniń qyzy Jamılany tanı ketedi. Biraq dybys shyǵarmaı, qyzdardyń artynan júre beredi. Mahambet Jamılanyń kirgen bólmesine qosa kiredi. Endi Mahambettiń qyzǵa kórinbeıtinine kózi jetti. Jamılaǵa kútýshi áıel tamaq ákelip beredi, Tamaqty Mahambet qosyla jeıdi. Tamaqqa Jamıla toımaı qalady. Biraq Jámıla oılaıdy: «Bul qalaı, kúnde tap osyndaı tamaqqa toıatyn da edim jáne qalyp qoıatyn edi. Al búgin toımaı qaldym, sebebi qalaı»,—dep oıǵa ketedi. Biraq syr bermeıdi. Sol kúni Mahambet Jamılanyń qasynda qonyp shyǵady. Ertesine Jamıla ákelgen tamaqqa taǵy da toımaı qalady. Jamıla oılandy «bul qalaı, keshe de tamaqqa toımaı qaldym, búgin de solaı. Osy maǵan ne boldy? Qaıtadan tamaq suraǵanym uıat ta» dep tamaq suramaıdy. Al kútýshi áıel de ózinshe seziktenedi. Kúnde Jamıla tamaqtyń jartysyn jemeı qaıtaryp berýshi edi, eki kúnnen beri esh tamaq qaıtpaıdy. Buǵan ne boldy dep oılaıdy. Sóıtip, Mahambet úsh kún Jamılamen birge tamaqtas bolady. Úsh kúnde de tamaqqa toımaıdy. «Bul qalaı, bunda bir syr bar, tegin emes» deıdi ishinen Jamıla. Tórtinshi kún bolǵanda Jamıla daýystap: «Meniń qasymda bireý barsyń, kim de bolsań kórin maǵan, men saǵan esh nárse istemeımin»,—deıdi.

Osy sózden keıin Mahambet basyndaǵy qalpaǵyn alyp, Jamılaǵa kórinedi. Jamıla Mahambetti kórip, ań-tań qalady. Sol jerde ekeýi tabysyp, birneshe kún birge bolady. Sonan bir kún Jamıla ákesine baryp aıtady. «Eger meniń burynǵy kúıeýim Mahambet kelse, siz qosylýǵa ruqsat etesiz be?» — deıdi. Ákesi aıtady:

— Eger seni izdep kelse, men uryqsat etemin, — deıdi. Bul sózdi Jamıla kelip Mahambetke aıtady. Mahambet qalpaqty ormanǵa jasyryp qoıǵan kilemniń qasyna qoıady da, ózi kelip Jamılanyń ákesi Ahmedtiń bólmesine esigin qaǵyp kirip keledi.

Esikten kelgen jigitti Ahmed tanymaıdy. Jón surasady. Mahambet ózin Jamılanyń kúıeýi ekeni, ony eger ruqsat etse, alýǵa kelgenin aıtady. Sonda Jamılanyń ákesi Ahmed: «Meniń qarsylyǵym joq, shyn alǵyń kelse, kún batysta Makedonı deıtin qalada Sanobar degen han bar. Sol hannyń qupıa áńgimesi bar. Sol áńgimeni estip kelip maǵan aıtsań, qyzymdy beremin, bolmasa bermeımin»,—deıdi. Buǵan Mahambet kónedi. Biraq Jamıla qapa bolyp jylaıdy. Sebebi Sanobar barǵan adamǵa áńgimesin aıtady eken de, basyn kesip óltiredi eken.

Mahambet kilemine minip, Makedonı qalasyna keledi. Han Sanobardyń qaqpasyna kelip, qaqpada «men qonaqty jaqsy qarsy alyp kútemin. Qonaq menen eshqandaı áńgime suramasyn. Eger áńgimesin surasa aıtamyn. Áńgime aıaqtalǵasyn basyn alamyn. Osyǵan kóngen adam ǵana menen áńgime surasyn» degen jazýdy Mahambet oqyp, kilemin, dastarqanyn bir-birine orap, ormanǵa tyǵady. Qalpaqty ájethanaǵa tyǵyp qoıady.

Sóıtip, Mahambet han Sanobardyń esigin qaǵady. Esikti jasaýyldar ashyp, kelgen kisige ne kerek ekenin suraıdy. Mahambet Sanobarǵa kelgenin aıtady. Jasaýyldar Mahambetten «esiktegi jazýdy oqydyń ba» dep suraıdy. Ol oqyǵanyn aıtady. Budan keıin Mahambetti

Sanobarǵa alyp keledi.

Sanobar Mahambetten nege kelgenin suraıdy. Mahambet oǵan «áńgimeńdi esiteıin dep kelip edim» deıdi.

Sonda Sanobar: «Men áńgimemdi aıtamyn, áńgimeni aıtyp bolǵan soń basyńdy alamyn. Osyǵan kelisesiń be?»—deıdi. Mahambet «kelisemin» deıdi. Áńgimeden buryn Sanobar men Mahambet tamaq jeıdi. Ózderi jep bolǵan soń, Sanobar qalǵan tamaqty aldymen ıtke beredi. Sonan soń torǵa salyp qoıǵan kógershinge beredi. Kógershin tamaqty jemeıdi. Sanobar bir adamnyń bas súıegin bas salyp ura beredi. Sonan soń kógershin tamaqty jeıdi. Muny Mahambet kórip otyrady.

Osydan keıin Mahambet shartqa qol qoıady. Sanobar áńgimesin bastaıdy.

Sanobardyń áńgimesi

«Men osy qalaǵa hanmyn. Atym — Sanobar. Áıelimniń aty — Gúl. Sondyqtan meniń áńgimem Gúl — Sanobar dep bastalady.

Men joryqta alty aıdaı júrip keldim. Úıge kelgennen keıin oıymda esh nárse joq áıelimmen birge tura berdim. Bir kúni uıyqtap ketken ekenmin, oıana ketsem kasymda áıelim joq. Dalaǵa shyǵyp ketken shyǵar dep jata berdim. Biraq tań atqansha áıelim kelgen joq. Tań atyp kele jatqanda esikti jaı ǵana ashyp, áıelim keldi. Men ótirik uıyqtaǵan bolyp jatyrmyn. Áıelim jaımen kelip sheshinip, maǵan sezdirmegen bolyp, kelip qasyma jatty. Men de esh nárse sezbegen kisige uqsap jata berdim. Tań atqan soń kúndegishe turyp, tamaq iship, árkim óz jumysymen bolyp ketti. Keshke tamaq iship, kúndelikti jatatyn ýaqytta tósekke jatyp uıqyǵa kettim. Tún ortasy boldy-aý degen kezde áıelim, shamasy, meni uıyqtap qaldy degen bolýy kerek, jaımen tósekten turdy. Meniń joryqqa kıetin saýytymdy kıip, karý-jaraqtarymdy asynyp, jaı basyp úıden shyqty. Onyń artynan bildirmeı men de shyqtym. Áıelim at qoraǵa baryp, meniń atymdy erttep mindi de kete bardy.

Men qaıtyp kelip tósegime jatyp uıyqtadym. Tańerteń áıelim qasymda jatyr eken. Ol da, men de baıaǵydaı esh nárse bilmegensip júre berdik. Sóıtip, bir jeti ýaqyt ótti. Kúnde áıelim meniń saýytymdy kıip, qarý-jaryǵymdy asynyp, atty minip ketip qalady da, tańerteń qaıtyp keledi.

Bir jeti ótkennen keıin áıelimniń qaıda baratynyn bilgim keldi. Sóıtip, áıelimniń artynan bir minezi shálgezdeý atqa minip ańdyp júrdim de otyrdym. Menimen birge mynaý ıtim de birge júrdi dep, álgi tamaq ákelgen ıtti nusqap bir qoıady.

Áıelim qaladan shyǵyp kúnshyǵys jaqtan taýǵa qaraı ketip bara jatty. Taýǵa jetip áıelim ysqyryp jiberip edi, on shaqty atty adam aldynan shyǵyp, áıelimdi qarsy aldy. Attan túsirip alyp, bir úńgirge kirgizdi. Birazdan soń álgi áıelim kirgen úńgirge men de kirdim. Úńgirdiń ishinde qyryq shaqty at baılaýly tur eken. Sol attardyń arasyna atymdy men de baıladym. Úńgirdiń ekinshi jaǵyndaǵy kóringen shamnyń jaryǵyna qaraı baryp, jaryq kóringen sańylaýdan qarasam, ishi tolǵan dáýler. Naq tórde meniń áıelim, qasynda bir dáý, sharap iship súıisip otyr eken. Kórgennen ashýym kelip kirip barǵym keldi. Biraq olar kóp, men bir ózim jáne ıtim bar, kúshim jetpeıdi ǵoı dep, ózimdi toqtattym. Men áńgimeniń basynda aıttym, mingen atym minezi shálgezdeý edi dep. Birazdan soń atym qasyndaǵy attarmen tebise bastady. Men úıden shyǵarda aıbaltamdy ala shyqqan bolatynmyn, men tesikten qarap turmyn, at tebisken soń tórde otyrǵan dáýdiń ózi bir kisi jumsady. «Nege at tebisip jatyr. Baryp bilip kel» dep. Ol kisi esikten shyǵysymen men aıbaltamen basyn shaýyp tastadym.

Álden ýaqytta at taǵy tebisti. Álgi dáý taǵy bir kisini jumsady. «Sen baryp bilshi. Jańaǵydan habar joq. Ol neǵyp jatyr eken». Buny da aıbaltamen basyn shaýyp tastadym. Sonymen ne kerek, sharapqa ábden toıǵan dáý adamnyń azaıǵanyn eleń qylar emes. Óıtkeni qasynda sylańdap meniń qatynym otyr, moınyna asylyp, nazdanyp.

Sóıtip, adam azaıyp, dáýdiń qasynda taǵy bir adam jáne meniń áıelim úsheýi ǵana qaldy. Adamynyń dalaǵa shyǵyp kelmeı qalǵanyna dáý ashýlanyp: «Áı, sen baryp bilshi, jańaǵylardy bireý baılap qoıdy ma, ne boldy»,—dep qasyndaǵy adamdy jumsaǵanda, onsyz da eki adamǵa, men ıtim ekeýmizdiń de kúshimiz jetetin shyǵar dep, kireıin dep tur edim, «Men olardy baılap qoıǵan» dep, aıǵaılap kirip keldim de, aıbaltamen áıelimniń qasynda otyrǵan dáýdi qaq bastan perip qaldym. Biraq dáý solǵa qaraı jalt ete qalǵanda, aıbaltam basqa tımeı, oń ıyǵyn shaýyp tústi. Al ıtim ekinshi kisini alqymynan alyp, keńirdegin sýyryp aldy. Dáý bir qolmen menimen alysa ketti. Bir qolymen de maǵan ál beretin emes, eger ıtim kelip shaptan almasa, sonan ıtim dereý shaptan alyp, shabyn jarǵan soń, álsirep baryp qulady. Qulaǵan kezde men onyń basyn kesip, qanjyǵama baılap úıge keldim. Atty qoraǵa baılap, dáýdiń basyn alyp úıge kelsem, áıelim ashýly otyr eken. Meni kóre sala betime bir ýys topyraqty shashyp jiberip, «qyzǵysh bol» dep, shybyqpen tartyp jiberip edi, men qyzǵysh qus boldym da shyqtym. Al áıelim dáýdiń basyn qushaqtap jylaı berdi.

Bul jerde bir aıta ketetin áńgime — men dáýmen alysyp júrgende áıelim úńgirden sytylyp shyǵyp ketipti. Men qyzǵysh qus bolyp dalaǵa shyǵyp kettim. Áıelimniń ne halde ekeninde habarym joq. Kóshede meni balalar ustap alyp oınap, ábden zyqymdy shyǵardy. Kóp balanyń ishinen bir eresekteýi keshke qaraı úıine alyp bardy. Torǵa salyp sý, tary berdi. Buryn jep kórmegen taryny azdap qarnym ashqan soń, shoqyp qorek ettim. Ertesine álgi bala meni oınaý úshin kóshege alyp shyqty. Keshke sheıin balalardyń oıynshyǵy bolyp, birqansha jyl júrdim. Ábden óler boldym. Aryqtadym. Boıdan qýat, bilekten kúsh ketti. Jyl artynan jyl ótti. Kúnderdiń kúninde esebin taýyp, bir túnde álgi meni baǵyp júrgen balanyń úıinen qashyp shyqtym. Sol ketkennen aıdalada taý-tastyń arasynda ózimmen-ózim bolyp jaıylyp júrgen kezimde bir qyrǵıdyń janymdy kózime kórsetip qýmasy bar ma? Óldim-taldym dep, áreń degende qutyldym-aý, áıteýir. Esimdi jıyp otyryp, áıelime barǵym keldi. Eńireı otyryp úıime keldim. Kelsem áıelimniń qaǵanaǵy qarq, saǵanaǵy sarq, meni oılaıtyn ol joq, oılaıtyny ashyna dáýi eken. Dáýdiń basyn masatyǵa orap qoıǵan. Saǵynǵanda qarap daýys qylyp jylap alady eken. Meniń kelgenimdi alǵashqyda baıqamaı qaldy. Birazdan soń ol kózi túsip ketip: «Eı, sen áli tirimisiń?» — dep bir qarady da, «bıshara, ábden júdegen ekensiń, endi seni» dep, ishinen bir nárse oqydy da, shybyqpen salyp qalyp, «áńgi esek bol» dedi.

Men lezde qyzǵysh qustan áńgi esekke aınaldym da kettim. Áıelim «bıshara, ábden júdegen ekensiń» degende, men oılaǵan edim, «maǵan jany ashyp, endi meni adam qalpyna keltirer» dep. Esek bolǵanyma óte qatty qýandym. Sebebi, qyzǵysh qustan góri áldirek boldym ǵoı dep. Biraq kóp uzamaı ol oıym beker boldy. Sebebi, qysy-jazy birdeı ústimnen júk túspeıtin boldy. Jeıtinim attardan, sıyrlardan qalǵan shópter. Jaz bolsa soqaǵa qosyp, jer de jyrtady. Árnemeni bir syltaýratyp basymnan taıaq ketirmeıdi. Sóıtip, esek bolyp, taǵy birneshe jyl júrdim. Ábden aryqtap, etten ajyrap, qý súıek pen teri qaldym. Arqama, jonyma urǵan taıaq, tasqa tıgendeı dyń ete qalatyn boldy. Ábden kóterem boldym. Sonan bir kúni burynǵy ádisi boıynsha úshkirip jiberip, «ıt bol» dep, shybyqpen salyp qaldy, áp-sátte sary tóbet boldym da shyqtym.

Sary tóbet bolǵan soń, aıdap otyryp bazarǵa bardym. Bazarda bir et satqan qasapshynyń dúkeniniń qasynda jattym da qoıdym. Qasapshy maǵan súıek-saıaq, ettiń bólek-salaǵyn berdi. Ertesine taǵy sol qasapshynyń dúkenine keldim. Men kele jatqanda basqa ıtter jylysyp kete beretin boldy. Men ábden álgi qasapshyǵa úırenip aldym. Bir-eki jyl ótken soń, ábden kúshtenip alyp, bir kúni mal bazarǵa bardym. Men adamnyń sózine túsinemin. Biraq sóıleı almaımyn. Bazar taraǵansha sonda boldym. Meniń mal bazarǵa barý sebebim, meniń Mysyr qalasynda Abbaz degen joldasym bolatyn. Sonyń Láıla deıtin qaryndasy sıqyr oqýyn oqyǵan. Soǵan jetsem, ol meni adam qalpyma keltirer degen oıym edi. Sóıtip, bazar tarqaǵanda birneshe saýdagerler kóptegen qoı satyp alyp, qalanyń shetine qaraı aıdap júrdi.

Men osy saýdagerlerdiń sońynan qalmadym. Qalanyń shetinde tikken shatyry bar eken. Qoılardy sol shatyrdyń janyna aıdap keldi. Keshke qaraı bir qoı soıyp tamaq jedi. Saýdagerdiń bireýi, esiktiń aldynda jatqan meni nusqap: «Myna ıt mana bazardan shyqqannan bizdiń sońymyzdan qalmady. Ózi bir qasıetti ıt bolý kerek. Urmańdar, qaıta sorpa-sý berip úırete berińder. Túbi kerek bolar»,—dedi. Saýdagerlerdiń sóz turpatyna qaraǵanda Mysyr qalasyna baratyn kórinedi.

Sonymen saýdagermen ilesip kete berdim. Túnde qoıdy kúzetemin. Eshqandaı qasqyr jolatpaımyn qoılarǵa. Meniń túnimen qoı kúzetkenim saýdagerlerge óte qatty unap, maǵan tamaqty jaqsy beretin boldy.

Arada birneshe aı júrip, aqyry Mysyr qalasyna da keldim. Qaladan izdep júrip, Abbazdyń úıin de taptym. Úıine baryp, esiginiń aldynda Abbazǵa qarap jatyp aldym. Abbaz maǵan qarap, qaryndasy Láılany shaqyryp alyp: «Myna ıttiń kózi adamnyń kózine uqsaıdy. Kitabyńdy ashyp kórshi. Bizdiń Sanobar emes pe eken? Onyń qatyny sıqyr oqýyn oqyǵan edi. Sol qatyn oǵan bir qastyq istegen bolar»,—dedi. Láıla dereý kitabyn ashyp jiberip edi, «Bul ıt emes, adam»,—dedi. Dereý ózinshe birdemelerdi oqyp, maǵan «túfý» dep, dem salyp edi «adam bol» dep, men baıaǵy Sanobar qalpyma keldim de qaldym. Sol jerde kórisip tabystyq. Men bastan keshken oqıǵamdy tegis aıtyp berdim. Men Abbazdyń úıinde bir-eki jyl júrip, ábden ózime-ózim kelgen soń, aýylǵa qaıtýǵa Abbaz ben Láıladan ruqsat suradym. Olar maǵan rızalyǵymen uryqsat berdi. Keterde Láıla aıtty:

— Sen elińe barsań, seniń áıeliń saǵan taǵy qastandyq isteıdi. Sondyqtan sen myna aıatty jattap al. Osy aıatty aıtsań, sen adam túrinen ózgerip, qalaýyń boıynsha ne bolam deseń bolasyń. Sóıtip, taǵy bir sıqyr oqýyn úıretti: «Muny aıtyp qatynyńdy qandaı aıýan etemin deseń de erkiń, biraq, — dedi Láıla maǵan, — seniń qatynyń sıqyr oqýyn oqyǵan adam, eger esek, at isteseń, aýzyn shópke, ernin sýǵa tıgizbe. Tıgizseń bolǵany, ol dereý ózgerip, sýǵa tıse, balyq bolyp ketedi. Sonan keıin seni taǵy aıýan etip jiberedi», — dedi.

Bul aıtqannyń bárin men kóńilime túıip aldym. Birneshe kún júrip elge keldim. Adam kúıimde áıelime kórinýge qoryqtym da, áıelimniń jatqan bólmesiniń tusynan ózim tyshqan bolyp testim. Sóıtip, áıelimniń jatqan tós aǵashynyń astynan shyqtym. Áıelim uıyqtap jatyr eken. Baıaǵy Láılanyń úıretken sıqyr oqýyn aıtyp, ózim adam qalpyma kelip, bir ýys topyraqty shashyp jiberip, «kók baıtal bol» dep, shybyqpen tartyp jiberdim. Áp-sátte áıelim kók baıtal bola qaldy. Men ony ustap alyp erttep, báıge, kókpar shaýyp júrdim. Biraq baıaǵy Láılanyń aıtqany esimde bar, aýzyn shópke, ernin sýǵa tıgizbeı, basyn qańtaryp baılap qoıamyn.

Bir kúnderi kók baıtal aryqtap ólýge keldi. Sonan soń sıqyr oqýyn oqyp, «kók kógershin bol» dep, shybyqpen salyp qaldym. Anaý tordyń ishinde turǵan kógershin, sol meniń áıelim — Gúl.

Álginde tamaq jegende aldymen ıtke berýimniń sebebi — meni ólimnen qutqarǵan ıtim bolǵan soń, oǵan birinshi berdim tamaqty, ıtten qalǵanyn tordyń ishindegi kógershinge bergen sebebim bolsa, ol maǵan qastyq oılaǵan áıelim bolǵan soń, ol maǵan ıtten jaqyn emes.

Kógershin tamaqty jemegen soń, men adamnyń qý basyn urdym, ol baıaǵy ózim kesip alǵan áıelimniń kóńil jaqyny dáýdiń basy. Men bas salyp basty ursam, áıelim yzalanyp tamaq jeıdi. Mine, meniń áńgimem osymen aıaqtaldy.

Endi ýáde boıynsha men seniń basyńdy alamyn», — dedi Sanobar Mahambetke.

— Meniń óler aldynda sizden bir ótinishim bar, — dedi Mahambet Sanobarǵa. Sanobar: «Ol qandaı ótinish, aıt», — dedi. Mahambet aıtty: «Óler aldymda men ájetjanaǵa dáretke otyryp alaıyn. Sonan keıin ne isteseń de erkińiz», — dedi. Buǵan Sanobar kelisti. Mahambet ájethanaǵa baryp, baıaǵy ózi tyǵyp qoıǵan, kıse kórinbeıtin qalpaǵyn kıip, Sanobarǵa kórinbeı qashyp ketipti.

Sóıtip, Jamılanyń ákesine kelip, Sanobardyń áńgimesin aıtyp, ýáde boıynsha Jamılaǵa úılenedi. Ákesi otyz kún oıyn, qyryq kún toıyn istep, Jamılany Mahambetke qosady.

Eń birinshi ret Sanobardyń áńgimesin elge jaıǵan Mahambet eken. Eger Mahambet bolmasa, Sanobardyń áńgimesi osy kezge deıin el aýzyna taralmas eken.

---