InfoHub Logo

Bir jigit burynǵy zamanda sýǵa qarmaq salyp júrdi. Qarmaq salyp júrgende kúninde bir balyqtan artyq túspeıdi. Bir kúni qarmaǵyn saldy, eki balyq tústi. «E, Qudaı-aı!», — dedi. Kúninde bireýden artyq túsýshi emes edi, maǵan búgin eki balyq tústi, muny bergen Qudaı maǵan birdeme berer», — dedi. Qarmaǵyn kúnde salyp júrdi. Kúninde eki balyqtan túsip júrdi. Bir kúnde jigit jatqan jerinen túregelip, beti-qolyn jýyp tursa, qarmaǵyn salaıyn degende bir sary ıt júgirip jigitke keldi. Jigit aıtty: «E, Qudaı-aı! Qansha jyldan beri men qarmaq salyp, bir balyqtan alyp jep jatýshy edim, endi maǵan, eki balyq túsip turǵany, bireýi ıttiń nesibesi eken», — dedi. Bir balyqty ıtke berdi, bir balyqty ózi jedi, ıtti joldas qyldy, ekeýi joldas bolyp júrdi. Ekeýine eki balyqtan Qudaı qanaǵat berip júrdi. Sóıtip, júrgende eki balyqtan túsedi, birin ıt jeıdi, birin ózi jeıdi.

Bir kúni úsh balyq tústi qarmaǵyna. «E, Qudaı-aı!», — dedi. Bizge Qudaı taǵy bir serikti berer». Kúninde úsh balyqtan tústi. Birin ıt jedi, birin ózi jedi, birin alyp qoıady. Erteńine ekeýi túregelip, beti-qolyn jýyp turady. Bir ala mysyq júgirip keldi. «E, Qudaı-aı!», — dedi. It pen jigit aıtty: «Bir táýir mysyq eken», — dedi — muny bergen Qudaı taǵy birdeńe berer», – dedi. Túnde úsheýi jatty, erteńine turdy, qarmaǵyn saldy, úsh balyq tústi, úsheýi úsh balyqty jedi. Úsheýi bir kúni aqyldasty: «Biz búıtip júrmeıik, bir mal tabaıyq», — dedi. Jigit aıtty: «It penen mysyǵym, men el-jurtty bilmeımin. Mal tabatuǵyn jerleriń bolsa, mal tabyńdar», — dedi. Mysyq aıtty: «Myna jaqta bir baı bar, myna ıtti maǵan qosyp ber, men myna sýdan óte almaımyn, ıt meni arqasyna mingizip ar jaqqa alyp shyqsyn. Ar jaqtaǵy baıdyń bir zymyryq tasy bar dedi, sony alyp keleıin, sony alyp kelsem Qudaı bizge mal da berer, bas ta berer». It pen mysyq ekeýi ketti. It arqasyna mingizip mysyqty ar jaqqa alyp ótti. Mysyq ıtke aıtty: «Itim, sen osy arada jata tur, men aýylǵa baryp keleıin». Mysyq aýylǵa júgirip keledi, aýylǵa kelse, aýyl as berip jatyr eken. Mysyq keldi dep, árkim et berdi. Mysyq etke toıdy, bir qaýym et jep aldy. Júgirip qaıtty, ıtke keldi. «Itim — dedi, — myna etti jep sen osy arada jata tur. Sen aýylǵa barsań, ıt talasa berer, men saǵan tamaq ákep bereıin. Men aýylǵa barsam «mysyǵym, mysyǵym» dep árkim et berer», — dedi. Mysyq júgirip aýylǵa bardy. Árkim et berdi, mysyq keldi dep. Mysyq bir qaýym etti jep ıtke ákpelip berdi. «Sen osy etti jep jat», — dedi. Men baryp zymyryq tasty alyp keleıin». Júgirip keldi baıdikine. Baı aıtty: «Ury mysyq keldi, zymyryq tasty urlap keter». Kúńder ony, qýyp jiberdi mysyqty úıge jolatpaı. Mysyq esitti de ketip qaldy. Baı aıtty: «Zymyryq tasty alyp ber, mysyq ony urlap keter, aýzyma salyp jataıyn». Mysyq baıdyń aıtqanyn bildi. Baı zymyryq tasty aýzyna salyp uıyqtady.

Júgirip mysyq túnde qaıtyp keldi. Baı shalqasynan jatyr, mysyq kelip keýdesine shyǵyp otyrdy. Mysyq qaıtyp tústi jerge, qumandaǵy sýǵa quıryǵyn malyp aldy, baıdyń keýdesine shyqty. Sýǵa malǵan quıryǵyn uıyqtap jatqan baıdyń tanaýyna tyǵyp aldy. Baı túshkirip qaldy, aýzynan zymyryq tas ushyp jerge tústi. Mysyq zymyryq tasty alyp qashty. Baı qýyp-qýyp jete almaı qaldy. Mysyq júgirip ıtke keldi. Mysyq aıtty: «Zymyryq tasty alyp keldim». It aıtty: «Júreıik» dedi. Ittiń arqasyna mindi mysyq. Sýda júzip ıt júrdi. Kele jatyp, sýdyń ortasynda mysyqqa aıtty ıt: «Zymyryq tasty maǵan ber. Mysyǵym, alyp kelgen jaqsy atyn sen al, aparatuǵyn jaqsy atyn men alaıyn». Mysyq ıtke aıtty: «Itim, men zymyryq tasty saǵan berer edim, sen sýda júzip kelesiń, sen aýzyńdy ashyp otyrasyń, aýzyńnan sýǵa túsip keter». It aıtty: «Bermeseń, men seni sýǵa tastaımyn» dedi. Mysyq qoryqty, ıtke tasyn berdi. Sýdyń shetine jetip kelgende ıttiń aýzynan zymyryq tas sýǵa túsip ketti. Sýdan shyǵyp ıt pen mysyq jylap jigitke keldi. Mysyq aıtty jigitke: «Zymyryq tasty alýyn alyp edim. It ıttigin qyldy. Sýdyń ortasyna kelgende «zymyryq tasty maǵan ber» dep ıt aıtty. Sýdan shyqqan soń bereıin dep edim, oǵan bolmady, aıtqan sózge kónbedi, sýdyń ortasynda ber dedi, bermeseń, sýǵa tastaımyn dedi. Qoryqqan soń zymyryq tasty berdim. Ittiń aýzynan sýǵa túsip ketti».

Jigit ıtke urysty. Mysyq aıtty: «Uryspa, Qudaı berse zymyryq tas tabylar», — dedi. Úsheýi qarmaq salyp júrdi. Úsheýi bir balyqtan alyp jep júrdi. Bir kúni jigit sýǵa qarmaq saldy. Bir soqyr shabaq tústi qarmaǵyna. Jigit aıtty: «Soqyr shabaq tústi», – dedi. Mysyq aıtty: «Kózin neǵyp shyǵardy, Qudaıdyń qudiretimen?». Shabaqqa til bitti. Jigit aıtty shabaqqa: «Kóziń neǵylyp shyqty?». Shabaq aıtty: «Bir ıt penen bir mysyq zymyryq tasty alyp kele jatqanda sýdyń shetinde jýsap turǵanymda ıttiń aýzynan tas túsip ketipti. Sonda zymyryq tas tıip kózim shyqty», — dedi. Jigit aıtty: «Zymyryq tas kózińe túskende qaı jerde boldyń?». Balyq qaı jer ekenin kórsetti. Jigit aıtty: «Sen jerden zymyryq tasty tabarmysyń, balyǵym?» Balyq: «Tabarmyn, — dedi. — Meni qoıa ber, men taýyp ákpelip bereıin», — dedi.

Balyqty qoıa berdi jigit. Balyq sholp etip júzip ketti. Mysyq júgirip baryp balyqtyń túsken jerine qarap turdy. Mysyq balyqtyń barǵan jerin kórdi. Balyq baryp zymyryq tasqa tıgenin kórdi. Mysyq aıtty jigitke: «Zymyryq tas jatyr eken. Jigit aıtty: «Qanekı?». Mysyq aıtty: «Mine, jatyr» dedi. Mysyqqa jigit aıtty: «Qaıtyp ony alarmyz». Mysyq aıtty: «It almasa, biz ala almaspyz». Mysyq ıtke tastyń jatqan jerin kórsetti. It men alaıyn dep sýǵa súńgip túsip ketti, zymyryq tasty alyp keldi. Mysyq aıtty jigitke: «Qudaı bizge endi mal-bas berer».

Jigit keshke taza shomyldy. Zymyryq tasty qoınyna salyp jatty. «E, Qudaı, mal ber, bas ber, ómir uzaq jas ber», — dep tileý tiledi Qudaıdan. Qatty uıyqtady, erteńinde turdy. Jaqsy qatyn qoınyna jatqan, ústine úı tigilgen, astyna tósek salynǵan, myń jylqy bitken, myń qoı, myń sıyr bitken, myń túıe bitken, myń eshki bitken. Bir qara jorǵa at, kúmisten er-toqymy bar, kúmisten júgeni bar, kúmisten quıysqany bar, úıiniń janynda baılaýly tur eken. Erdiń qasynda kúmis myltyq tur. Erteń turdy, maly kóp baı boldy. Qara jorǵa atqa minip, ań aýlaýǵa ketti. Kúnde qatyn úıinde jalǵyz qalady, ózi kúnde aýlaǵaly ketedi. Malyn adam baqpaıdy, ózi kelip, ózi ketip júredi. Bir kúni taǵy ań atqaly ketti. Ol kúnde qatyn jalǵyz otyrady eken. Bir kempir keledi. Qatyn aıtty: «Ne qylyp júrgen kempirsiń?» — dedi. Kempir: «Bir beıshara kempirmin», — dedi. Qatyn aıtty: «Endi qaıda barasyń?». Kempir aıtty: «Bir bıshara kempirmin» dedi, — turar úıim, barar jerim joq. Sen, balam, jalǵyz ekensiń, serik bolyp turaıyn, basyńnyń bıtin qarap berip turaıyn». Kempir turdy. Keshke baı daladan keldi. «Bul ne qylǵan kempir?» — dedi. Qatyn aıtty: «Bir beıshara kempir, men serikke aldym». Kempir qatynmen úıde otyrady. Bir kúni baıy ań aýlap ketse, bir adam qashyp keledi, shań shyǵady. Qashyp bu adam jigitke keldi. Jigit surady: «Neǵylǵan adamsyń?» — dedi. «Neǵylǵan adam bolaıyn, artymnan órt keledi, órttiń aldynan bir aıdahar keledi. Sol aıdahardan qorqyp qashyp kelemin», — dedi. Jigit aıtty: «Qoryqpa, aıdahardy men ataıyn!». Jigit attan tústi. Myltyǵyn quryp otyrdy. Aıdahar jetip kelgende jigit atyp jiberdi. Aıdahar eki úzilip ólip qaldy. Qasyna kelgen kisi aıtty: «Senimen Qudaı desken tamyr bolamyn, saǵan bir pále jolyqsa, meni izdep tap, atym meniń — Jylan Baba. Aman bol, endi!» — dep aıyrylyp ketti. Jigit keshke úıine keldi. Erteńine turyp qatynyna aıtty: «E, qatynym» dedi. Osy kempir ne qylǵan kempir? Zymyryq tasty urlap ketpesin!» Jigit taǵy da ań aýlaı ketti.

Kempir aıtty qatynǵa: «Balam, men senen ketemin. Qudaı desip turyp edik, men kóńilimdi aqqa sanap edim. Bireýdiń kóńili bireýdikindeı bolmaıdy eken. Endi men keteıin». Jigittiń qatyny aıtty: «Nege ókpeledińiz?». Kempir aıtty: «Men ókpeledim, senderdiń menen jasyrǵandaryń bar eken». Kempir úıden shyǵyp ketti. Qatyn tysqary shyqty. «Ketpe, — dedi. — Sizden kóp jasyrǵan nársem joq edi, jasyrǵan kishkene nársem bar eken, sonymdy kórseteıin». Zymyryq tasty sandyqtan aldy, kempirge kórsetti. Kempir: «Kóreıin», — dep qolyna aldy, sonan soń aýzyna qaǵyp salyp, joǵalyp ketti.

Keshke jigit keldi, qatyn jigitke aıtpady. Erteńine jigit túregelse, mal da joq, úı de joq, qatyn da joq, bári de joq jigittiń jalǵyz ózi qalǵan.

Jigit erteńine turyp, beti-qolyn jýyp, Qudaıǵa nalys qylyp jylaǵan. «Meniń bir tamyrym bar edi, sony bir izdesem eken». İzdep ketedi. Bir zaman bolǵanda izdep tapty. Bir jylqyshyǵa keldi. «Bul kimniń jylqysy?» — dedi. «Jylan Babanyń jylqysy». «Sen Jylan Babanyń nesi ediń?» «Jylan Babanyń dosy edim». Jylqyshy aıtty: «Endi qaıda barasyń?» «Jylan Babanykine baramyn». «Barǵanda tamyryńnan ne suraısyń?». «Ne surarymdy bilmeımin, qaıdan bileıin nesi baryn?». Jylqyshy aıtty: «Aıtaıyn! Tamyrdykine bararsyń, barǵanda tamyryń aıtar jylqymnyń jarymyn alyp ket dep. Sen ony almaǵaısyń. Bir ermek tasy bar, sen sony sura. Ózge nárse berse alma! Ol tasty saǵan berse, mal biter, bas ta biter». Jylqyshydan shyqty, baryp-baryp Jylan Babanyń úıine keldi. Úıiniń artyna kelip edi eki jylan shyqty. Atynan tústi. Jylan Babanyń úıine kirdi. Eki jylan qoınyna endi, qonyshynan shyqty. Tósek ústinde eki jylan jatyr eken. Jylandardyń biri silkindi, qubylyp jatyr eken, turyp kisi boldy, Jylan Baba boldy, amandasty, esendesti. Bul úıdiń ishindegi jylandar bári kisi boldy. Biri — qatyny boldy, biri — kelini boldy, uly da boldy, qyzy da boldy. Toı qyldylar, jaqsy as berdiler. Erteń turdylar. Jylan Baba surady: «Tamyrym, ne suraı keldiń?» Jigit aıtty: «Seniń men ishtemeńdi bilmeımin». Jylan baba aıtty: «Jylqymnyń jarymyn bereıin, al», — dedi. Jigit aıtty: «Joq, jylqy ózimde kóp, berseń ermek tasty ber maǵan». Jylan Baba ermek tasyn alyp berdi.

«Bu ermek tasym sandyqtyń ishinde eken, sen úıińe kelseń, ony ash, úıińe barmaı sandyqtyń aýzyn ashpa!».

Jigit úıge ketti, úıine jetkende aýzyn ashty. Sandyqtyń ishinen mal da shyqty, bas ta shyqty. Baı boldy. Myń jylqy bitti, myń túıe bitti, myń sıyr bitti, myń qoı-eshki bitti. Baı bolyp, barsha murat basyna jetti.

---