InfoHub Logo

Sananyń erekshe kúıi – gıpnoz týraly adamdar ejelden-aq bilgen. Sol kezdiń ózinde-aq osy qubylys týraly ańyzdar kóp aıtylatyn, óıtkeni gıpnoz tehnıkasyn tańdaýlylar ǵana meńgergen.

Al syryn bilmeıtin adamdarǵa ol qupıaǵa toly, sıqyr bolyp kórinetin. Áıtse de, qazirdiń ózinde bul fenomen solaı qabyldanyp keledi.

Haıýanattar álemindegi gıpnoz

Gıpnoz adamnan buryn paıda bolǵan dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Oǵan dálel – keıbir janýarlardyń gıpnoz jasaý qabileti:

- Jylandardyń keıbir túrleri daryndy gıpnozshy dep qabyldanady. Olar qurbandyǵyn arbap, bir ornynan tapjylmaıtyn etip shegelep tastaı alady;

- Karkatısa kesirtkesi de gıpnoz jasaı alady. Olar ádette túsin ózgertetin qabiletke ıe. Osy tásildi kesirtke qorshaǵan ortamen tutasyp ketý úshin ǵana emes, qurbandyǵyn aldap, jańyldyrý úshin de qoldanady.

Keı janýarlar (baqa, taýyq, teńiz shoshqalary, tyshqandar) qatty úreıden trans sıaqty katapleksıaǵa túsip qalýy múmkin. Bular sol tapjylmaǵan kúıinde birneshe saǵat bola alady. Alaıda, katapleksıa gıpnozǵa uqsaǵanymen, oǵan múlde qatysy joq.

Gıpnozdyń túp-tamyry

Gıpnoz alǵash ret bizdiń zamanymyzǵa deıingi IV ǵasyrda atalady. Ejelgi Egıpet pen Grekıada uıqy ǵıbadathanalary bolǵan. Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, ol jerde adamdardy gıpnozdyq trans kúıine túsiretin. Gıpnoz kómegimen bolatyn trans kúıi týraly Ibn-Sına da jazyp ketken.

Gıpnozdyń emdeý praktıkasyndaǵy alǵash qoldanylýy

Ǵalymdar gıpnozdy shyndap tek XVIII ǵasyrdyń aıaǵynda ǵana qarastyra bastady. Ǵylymdaǵy osy qubylystyń atasy dep Venadan shyqqan dáriger Frans Anton Mesmer atalady. Ol jas kezinde magnıtpen emdeý tehnıkasyn úırenip, keıinnen, adamdy emdeıtin magnıtterdiń ózi emes, tabıǵı magnetızm qubylysy («mesmerızm») degen baılamǵa keledi. Osy termınmen Mesmer pasıentteriniń gıpnozdan uıqyǵa ketý qubylysyn atady. Dáriger bekzadalar ortasyndaǵy emdelýshileri arasynda jyldam tanymal bolyp ketti. Alaıda, teorıaǵa qarsy shyqqandar «mesmerızmdi» alaıaqtyq, Mesmerdiń ózin alaıaq dep jarıalady. 

_{Frans Anton Mesmer}

Al «gıpnoz» termıniniń ózine keler bolsaq, ony 1843 jyly Shotland hırýrgi Djeısms Breıd engizgen. Bul sózdi ol grek tilinen alǵan, qazaqsha «uıqy» degen maǵynany bildiredi. Bul fenomen ataýy kezdeısoq emes, óıtkeni gıpnozdan keıingi trans kúıinde adam uıqyly-oıaý eki kúıdiń arasynda bolady.

Bul fenomendi zertteýde orys ǵalymdary Ivan Petrovıch Pavlov pen VladımırMıhaılovıch Behterevtiń de eńbegi bar. Gıpnoz Zıgmýnd Freıdtiń de súıikti emdeý tásilderiniń biri bolǵan: sonyń kómegimen ol pasıentteriniń sanasynyń tereń qatparynda jatqan, psıhıkasyna jara salǵan oqıǵalardy shyǵaryp otyrǵan.

Bul tehnıkany amerıkalyq psıhıatr Mılton Erıkson da kóp qoldanǵan. Sonyń arqasynda qazirgi psıhıatrıada «erıkson gıpnozy» atalatyn tehnıka laıyqty oryn aldy: ondaı gıpnoz kezinde naýqas trans kúıine engiziledi de, sodan keıin terapevtpen erekshe beıneli tildi sóılese bastaıdy.

Gıpnozdyń anyqtamasy

Ǵylymda áli gıpnozǵa naqty anyqtama berilgen joq. Birneshe boljam ǵana bar. Eń kóp taralǵandaryn ǵana atap óteıik:

- Bul – adamnyń zeıini tómendep, ony kez kelgen nársege sendirýge bolatyn sananyń erekshe kúıi.

- Bul – adamnyń psıhıkasyna da, fızıologıasyna da eshqandaı áser bolmaıtyn qubylys, al gıpnozdyq trans – adam óz erkimen, gıpnozdyń bar ekenine senetini sebepti túsetin kúı.

Gıpnozdyń satylary

Gıpnozda bir-birinen tereńdigimen erekshelenetin birneshe negizgi faza bar:

Teńestiretin — pasıenttiń kez kelgen titirkendirgishterge álsiz reaksıa tanytýymen sıpattalady. Qarapaıym tilmen túsindirsek, gıpnozdyń alǵashqy satysynda adam bárine nemquraıdy qaraıdy, ony uryp jatsań da, jaı ǵana túrtseń de –oǵan báribir bolady.

Paradoks — álsiz titirkendirgishterge kúshti reaksıa, kúshti titirkendirgishterge – kerisinshe – álsiz reaksıa bolady. Bul satyda pasıent gıpnoz jasaýshynyń (ol – álsiz titirkendirgish) sózderin bárinen jaqsy qabyldap, ony daýsyz aqıqat dep esepteıdi.

Somnambýlalyq — bul satyda pasıentti eshteńemen tańqaldyrý múmkin emes. Ol kez kelgen nársege aınalyp, joq aýrý sezimin sezinip, tipti sýyq zattan kúıip qalýy (sol jerde kúıgen iz de qalady) múmkin.

Gıpnoz satylarynyń ishindegi úshinshi saty –óte sırek kezdesedi, tek 20% jaǵdaıda ǵana bolady.

Gıpnoz týraly keń taraǵan mıfter

№1mıf — gıpnoz qaýipti jáne zulym kúshtermen baılanysty. Shyn máninde, ol esh zıany joq kúı, sıqyrǵa da, zulym kúshterge de esh qatysy joq. Bul áli tolyq zerttelip bolmaǵan fızıologıalyq kúı ǵana jáne kásibı mamannyń qolynda eshqandaı qaýpi joq.

№2 mıf— jaqsy gıpnozshy bir seanstan-aq bar aýrýdy jaza alady. Máseleden qutqarý úshin bir seans azdyq etedi, kóbinese 6-10 seans gıpnoterapıa jasaý kerek.

№3 mıf— maǵan gıpnoz jasaý múmkin emes. Ár adam bir ret bolsa da, gıpnozdalǵan kúıge túsip kórgen. Ol – tabıǵı gıpnoz, fızıologıalyq trans – oıshyldyq, aýlaqtaý, tunjyraý. Psıhıka artyq salmaqtan osylaısha arylady. Mundaı kúı adamdy uıqyǵa keter aldynda jáne oıanǵannan keıin meńdeıdi.

№4 mıf— gıpnoz tek ıntellekti tómen, psıhıkasy álsiz adamdarǵa ǵana áser etedi. Shyn máninde, gıpnozdyq trans kúıine túsi úshin adam zeıinin shoǵyrlandyrýǵa qabiletti bolýy kerek, al bul tek psıhıkasy turaqty adamdardyń ǵana qolynan keledi. Al ıntellekt deńgeıi gıpnozda eshqandaı mańyzy joq, aqyldy adamdardy da sendirýge bolady.

№5 mıf— gıpnoz jasaýshylardyń bári – syrt kelbeti erekshe jandar. Kásibı gıpnoz jasaýshylardyń syrt kelbetinde eshqandaı ózgeshelik bolmaıdy, ózge adamdardan erekshelenbeıdi, al qushynashtanyp júretinder – alaıaqtar.

 

---