InfoHub Logo

Jaılaýdaǵy jaıly tynyshtyqqa kók júzinen kóz tikken kúmis kún kúlim qaǵyp, jer betine shýaǵyn molynan shashyp tur. Kóktemmen ilese kelgen saryala qazdar qańqyldap ushyp barady.

Jalǵas atasynan qalmaı, sý alýǵa ere kelgen. Maılybaı aqsaqal sarqyrap aǵyp jatqan bulaq basyna taqap kelip:

— Bul — qasıetti tuma. Sýy qaqaǵan qysta jyp-jyly bop jatady da, osyndaı aptap ystyqta sup-sýyq bop turady. Qasıetin osydan-aq bile ber. — dedi nemeresine kóz qyryn salyp, — «Bısımılláni» aıtyp, beti-qolyńdy jýyp al! İshseń de bolady. Dertke daýa, aýrýǵa shıpa bolady desedi biletin jurt. Arly-berli ótken jolaýshylar bunda soqpaı ketpeıdi.

Atasy shelegine sý toltyryp alyp, qaıtýǵa yńǵaılana bastady. Jalǵas qos alaqanymen sý alyp jaılap urttap kórdi de, beti-qolyn jýdy. Rasynda da tap-tastaı eken.

— Ata, ana talǵa nege shúberek baılap tastaǵan? — dedi Jalǵas jotadaǵy japyraq jaıa bastaǵan jalǵyz aǵashqa kóz qadap.

— Ol kıeli aǵash. Buny aqtyq baılaý deıdi. Adamǵa uzaq ómir syılaıdy, basyna baq qondyrady, pále-jaladan saqtaıdy degen yrym ǵoı.

— Jansyz aǵash adamǵa qalaı jaqsylyq jasaıdy?

— Kez-kelgen nárseniń jany, júregi bolady. Kerek deseń, aǵash pen sýdyń da boıynda jan, keýdesinde júrek bar, olar tipti sóıleıdi de.

— Tilderi joq qoı, qalaı sóıleıdi?

— Sóıleıdi, janym! Sóılegende qandaı! Sen ony uǵa almaısyń!

— Ata, sizdi qasqyr men jylannyń tilin biledi deıdi ǵoı!

— Kim aıtty?

— Aýyl adamdary. Seniń atań áýlıe ǵoı deıdi... Qasqyr shaýyp, jylan shaqpas úshin maldaryna arnaıy tumar taǵady deıdi, ras pa?

— Men shyr etip jaryq jalǵanǵa kelgennen beri tabıǵat aıasynda ǵumyr keship kelemin. Osynaý Jylandy ólkesiniń topyraǵyn basyp, taý-tasyn kezip júrmin. Bárimizdiń de túp tamyrymyz tabıǵatqa baılanǵan!

— Nege bul jerdi Jylandy dep ataıdy?

— Jylannyń ordasy bar. Kezinde jylan patshalyǵy bolǵan desedi.

— Qoryqpaısyzdar ma?

— Nesine qorqamyz?! Jylandardyń óz tirshiligi, bizdiń óz ómirimiz bar. Olar jaıdan-jaı tıispeıdi. Eger óziń soqtyqsań, kegin almaı qoımaıdy. Sondyqtan jylan kórseń, aýlaq júr. Ordaly jylandar tipti kekshil keledi.

— Ata, sizdi jylannyń tilin baılap tastaıdy deıdi ǵoı!

— Ony kim aıtyp júr taǵy?

— Balalar...

Kıiz úıge taqaı bergende aldarynan ájesi shyqty. Jalǵas júgirip kelip qushaqtaı aldy. Saparkúl apa da nemeresin baýyryna basyp, emirene ıiskedi de, aǵash jańqalaryna ot tamyzyp, sary samaýrynnyń kómekeıine birtindep toǵyta bastady. Kók tútin kólbeń qaǵyp, býdaqtaı jóneldi.

Jalǵas kıiz úıdiń ishine kirdi. Atasy tór jaqtaǵy quraq kórpeniń ústine jaıǵasyp jatyr. Ájesi dastarhan jaıyp, shaı mázirin ázirledi. Jalǵas jańa pisken baýyrsaqqa balqaımaqty qosyp soǵyp aldy da, bir kese sútti simirip salyp, astynan sý shyqqandaı tez turyp ketti. Atasy:

— Áı, myna ystyqta qaıda barasyń? — dep daýys kótere berip edi. Ájesi:

— Barsyn! Oıyn balasy ǵoı! — dep tyıyp tastady.

Kún shyjyp tur. Jer júzi kóktep-kógerip, kózdiń jaýyn alardaı qulpyra túsken. Kóbelekter men ınelikter ushyp-qonyp júr. Mańaıdy kózimen bir sholyp shyqty da, kólbeı ushyp bara jatqan kók kóbelektiń sońynan tura umtyldy. Qansha qýsa da, ustaı almady. Jetkizer emes, entigip, alqynyp-aq qaldy. Boıy jipsip, mańdaıynan ter shyqty. Demin basyp almaqqa aıaldaǵany sol edi, kóbelekten kóz jazyp qaldy. Jan-jaǵyna jaltańdaı qarap az-kem turdy da, kózine eshteńe kórinbegen soń, sýǵa shomylýdy oılap, ózen jaqqa qaraı aıańdady. Jaǵalaýǵa jete bere qyzyl gúldiń ústinde shoqıyp otyrǵan irileý shegirtkege kózi tústi. Taqap keldi de, ustamaq bolyp qolyn soza berip edi, shegirtke shyr etip ushyp ketti de, anadaı jerge baryp qaıtadan qondy. Jalǵas bir-eki qadam attaı bere shı arasynda jatqan sopaqsha aq jumyrtqalarǵa kózi túsip, kilt toqtaı qaldy. Tańyrqaı qarady da, bireýin jaılap qolyna aldy. Yp-ystyq. Aqyryn shaıqap kórdi. İshinde birdeńe bar sıaqty. Birtúrli dybys shyǵady. Qyzyǵýshylyǵy artyp, ne ekenin kórgisi-aq keldi. Kóp oılanyp jatpady, qolyndaǵysyn qalǵan jumyrtqalardyń ústine salmaqpen tastaı saldy. Byrt etken dybys shyqty da, jylymyq birdeńe betine shashyrap ketti. Qarasa, eki-úsheýi birdeı jarylypty, bireýiniń ishinen qyzylqurt sıaqty birdeńe shyǵyp kele jatyr. Jerden tas ala saldy da, bar kúshimen laqtyryp kep jiberdi. Jumyrtqalar byt-shyt boldy. Qyzyq kórip, taǵy da bir-eki márte tas atty. Uıanyń tas talqany shyqty. Kenet anadaı jerde jalpaq basyn qaqshıtyp alyp ıreleńdep kele jatqan bilekteı qara shubar jylandy baıqap qaldy. Tula boıy túrshigip, tóbe quıqasy shymyrlap qoıa berdi. Jalma jan úıge qaraı júgire jóneldi. Aıaǵy aıaǵyna tımeı, zymyrap keledi. Ájeptáýir uzap ketipti, jete alsaıshy. Qoryqqanynan jylap ta jiberdi, eki kózden jas parlap keledi. Daýysy qattyraq shyǵyp ketse kerek, bir pálege ushyraǵanyn sezip, atasy men ájesi úıden qatar shyqty. Jalǵas entigip jetken boıda atasynyń qushaǵyna ene berdi. Óne boıy qalshyldap, qol-aıaǵy dir-dir etedi.

— Ne boldy, janym? — dedi atasy suraýly júzben. — Neden qoryqtyń?

— Jylan... jylan... — dedi Jalǵas art jaǵyna jaltaqtap.

Maılybaı aqsaqal nemeresiniń birdeńeni búldirgenin birden bildi. Qabaǵy túsip, túri buzylyp ketti. Jan-jaǵyna jaltaqtaı qarady da, ne isterin bilmeı abdyrap qalǵan kempirine:

— Myna baıqus balaǵa ıe bol! Eshqandaı artyq qımylǵa barmańdar! — dedi de, qarsy qarap qazdıyp tura berdi.

Jalǵas kóp eshteńe túsine qoımasa da, bir sumdyqtyń bolaryn ishi sezdi. Baǵanaǵy ózi kórgen jylannyń atasyna jaqyndap kelip, jalpaq basyn qaqshıtyp tura qalǵanyn kórip, záresi zár túbine jetti. Ekeýiniń arasy bir-eki-aq qadam. Bir-birine qarsy qarap, qımyl-qozǵalyssyz qatty da qaldy. Osylaı arbasyp uzaq turdy.

Jalǵas ań-tań kúıde aýzyn ashyp, kózin juma berdi. Ájesi de únsiz, nemeresin tas qyp qushaqtap alǵan. Sury qashqan keskin-keıpinen qatty qobaljyp turǵany baıqalady.

Atasyna qaraıdy. Kózderin aldyǵa qadaı, qaqqan qazyqtaı qatqan da qalǵan. Túri qarasurlanyp, kúpteı bop isinip barady. Jylan da jalpaq basyn qaqshıtyp, jerden kóterile túsken. Ys-ys etip, aıyr tili jalań-jalań etedi.

Bir mezet atasy qylqyna qyryldaı bastady. Mańdaıynan ter sorǵalap, kózi qantalap, júzi qyzaryp ketti. Qarasa, atasynyń alqymy isingeni sonsha, jeıdesinniń óńirindegi túımesi tyrs etip úzilip, jerge ushyp túsip, domalap ketti. Sonda baryp atasy sál jeńildegendeı kórinip, daýysyn qattyraq shyǵaryp duǵa oqı jóneldi. Kenet jylannyń bas jaǵy doptaı domalana berip, úrlengen shardaı byt-shyt bop jaryldy. Mylja-myljasy shyqqan jylan sylq etip qara jerge sulap tústi.

Maılybaı aqsaqal az-kem ýaqyt meń-zeń kúıde meńireıip turyp qaldy da, bir kezde esin jıǵandaı eńsesin tiktep:

— Bir ajaldan qaldym! — dedi daýysy jaryqshaqtanyp. — Búginnen qalmaı kóshý kerek!

— Oıbaı, aıaq astynan qaıda kóshemiz? — dedi báıbishesi úrpıe qarap.

— Bunda endi qalýǵa bolmaıdy! Bıdaıyq jaqqa kóshemiz!

Sózdi osylaı kelte qaıyrǵan Maılybaı aqsaqal anadaı jerde arbaǵa súıeýli turǵan ótkir baltany ala salyp, baýyry jarqyrap jatqan shubar jylanǵa taqap keldi de, jeti jerden short shapty. Jeti shuńqyr qazyp, jeti bólikke bólingen jylannyń denesin bólek-bólek kómip tastady da, úlken bir jumys bitirgendeı az-maz tynystap alyp, kósh qamyna kirisip ketti.

Kıiz úıler jyǵylyp, sharbaq qorshaýlar buzyldy. Kórpe-tósek pen ydys-aıaqtar býylyp-túıile bastady. Mal óristen qaıtysymen-aq jolǵa jınalyp, attyń basyn jańa qonysqa qaraı burdy.

Atasy jylanǵa ne istedi, ol qalaısha jarylyp óldi? Jaıly jaılaýdy tastap, nege shuǵyl kóship ketti? Bunyń bári jeti jasar Jalǵasqa beımálim syr bop qala berdi. Tek atasy men ájesiniń túksıgen qas-qabaǵynan osynyń bárine kináli ózi ekenin anyq sezindi de, aýyldaǵy áke-sheshesine tezirek jetýge asyqty.

Maılybaı aqsaqal Jalǵasty at arbamen aýylǵa aparyp, áke-sheshesiniń qolyna tapsyryp turyp:

— Eshýaqytta uıany buzýǵa, shańyraqty oırandaýǵa bolmaıdy! — dedi salmaqpen sóz sabaqtap. — Kez kelgen keýdesinde jany bar tirshilik ıesi úshin mekeni men urpaǵynan artyq eshteńe joq!

Osy sóz Jalǵastyń kóńilinde máńgige uıalap qaldy. Sodan beri uıa kórse aınalyp ótetindi ádetke aınaldyrdy.

---