Alaqandaǵy oıyq
— Ata, sizdiń qolyńyzdy jaýdyń oǵy tesip ketken be? — Tompaq bet, támpish muryn qara balanyń sózi dóńgelek jer ústeldi jaǵalaı jaıǵasyp, shaı iship otyrǵan qonaqtardy eleń etkizdi.
— Joq, balam, men soǵysta bolǵan emespin. — Tórde otyrǵan shúńirek kóz, qaba saqaldy Naýryzbek qarıa qara balanyń tańyrqaǵan pishinine súısine qarap, basynan aıalaı sıpady. — Bul — meniń qysqa ǵumyrymda kózben kórgen bir tańǵajaıyp oqıǵadan qalǵan belgi edi. Esime tússe janym túrshigip, qara qotyrlanǵan eski jaranyń aýzyn tyrnap ashqandaı kúı keshemin, — dep eshteńe aıtqysy kelmegen syńaı tanytyp edi, shaı quıyp otyrǵan báıbishesi: «Bala emes pe, meselin qaıtarmasańshy» — degen soń ǵana, Naýryzbek aqsaqal qozǵalaqtap qoıyp, qınala sóz bastady:
— Áke-shesheden erte aıyrylyp, qarshadaıymnan jetimek atanyp, taǵdyrdyń taýqymetin erte tarttym. Kúni boıy bir ýys talǵajaý úshin ala dorbamdy moınyma asyp alyp, tilemsektene aýyl kezip, tútin ańdıtynmyn. Eseıe kele qaıyr suraýǵa namystanyp, basqasha ómir keshýdiń amalyn taba almaı qınalyp júrgen kúnderimniń birinde aýylǵa jalshy izdegen bir baı kele qaldy. Jolyǵyp, jaǵdaıymdy aıttym. «Jalshylyqqa meni alyńyzshy. Jumys tańdamaımyn. Aıtqanyńyzdy eki etpeımin» — dedim. Baı ala kózderimen óne boıymdy bir sholyp ótti de, sózge kelmesten kelise ketti. Tek, tiri janmen qoshtasýǵa mursat bermeı, «bol-boldyń» astyna alyp, shanasyna otyrǵyzyp aldy da, «bul jerden qaramyzdy tezirek batyraıyq» degendeı, qosarlap jekken attaryna qamshy basty. Jaraý attar kúrtildek aq qardyń ústimen shanany buıym qurly kórmeı ushyrtyp keledi. Mezgil taltús. Aspandy aqsha bulttar qaptap, tóńirek kúńgirt tarta bastaǵan. Jer — dúnıe kebinge oranǵandaı appaq. Aýyldan uzap shyqqannan keıin baı: «Jigitim, baratyn jerimiz alys. Ózińdi-óziń qınamaı, jatyp dem ala ber», — dep tula-boıymdy qasqyr ishikpen tumshalap orap tastady. Oıymda eshteńe joq, denem jylynǵan soń, maýjyrap uıyqtap ketippin.
Bir kezde ózimnen-ózim shoshyp oıanyp, kózimdi ashyp alǵanda, qalyń toǵaıdyń ishimen júrip kele jatqanymyzdy ańǵardym. Ymyrt úıirilip, qas qaraıypty. Shananyń aldyńǵy jaǵynda otyrǵan baı uzaq júristen boldyra bastaǵan attardy sıpaı qamshylap keledi. Toǵaı ishi jym-jyrt. «Esińdi jı» degendeı, qońyr keshtiń salqyn samaly júzimdi aımalaıdy. Joldyń jıegindegi japyraǵynan aırylǵan tal-terekter kózge oǵash kórinip, arbıǵan butaqtary ertegidegi jeztyrnaqtyń saýsaǵyna uqsap ketedi. Men qorqa bastadym. Baıdan qaıda bara jatqanymyzdy suraýǵa bata almaı, suryqsyzdaý kóringen tabıǵatqa telmire qarap otyra berdim.
Sar jelispen júrip otyryp, bir mezgilde taý ishindegi alańqaıda japadan jalǵyz ornalasqan aǵash úıge at basyn tiredik. Atty doǵaryp, shópke qoıdyq ta, ishke endik. Úıdiń bólmeleri óte kóp eken. Árqaısysynyń esigine jeke-jeke mysyqtyń basyndaı qulyp salynǵan. Baı bir esikti ashyp qalǵanda bólmeni ortasynan qaq bólip turǵan temir tordyń ar jaǵynda saqal-shashtary jalbyrap, ústi-bastary alba-julba bolǵan pendelerdi kórip, júregim dúrsildep qoıa berdi. Baı kózin alaıtyp:
— Seniń mindetiń mynalarǵa kúnine úsh márte tamaq berip turý. As aldarynan qaıtsyn. Azyq-túlik taýyp berý meniń moınymda... Qojaıynyńa adal qyzmet etpeseń, sen de osylardyń kebin kıesiń, — dedi. Qol-aıaǵym qaltyrap, sóıleýge shamam kelmeı, ún-túnsiz basymdy ızeı berdim. Ekinshi bólmeniń esigin ashqanda yjdahattylyqpen jınaýly turǵan tósek-oryndy kórip, qorqynyshym sál seıilgendeı boldy. Baı jymysqylana jymıyp:
— Budan bylaı sen osynda turasyń, — dedi de, shirene basyp, óz bólmesine ketti.
Ne kerek, ýaqyt zymyrap ótip jatty. Japandaǵy jalǵyz úıdegi túsiniksiz tirshilikke de kóndige bastadym. Biraq, kún ótken saıyn basymdy shyrmaýyqtaı shyrmaǵan aýyr oılarmen arpalysyp, sary ýaıymǵa salynatyndy shyǵardym.
Birde qojaıynymnyń kózin ala bere tordaǵy adamdarmen tildestim. Olar da men sekildi «jaldanamyz» dep kelgender eken:
— Bizdi nege osynsha kútip-baptaıtynyn bilmeımiz. Tek, anda-sanda aramyzdan bir adamdy alyp ketedi. Qaıda áketedi, ne isteıdi, ol jaǵy bizge beımálim, — deıdi.
Mine, taǵy da bir jumbaq. Bunysy nesi? Adamdy bordaqylap qaıda aparady? Satatyn mal emes. Endi, osyny oılap, basym qatatyn boldy.
Bir kúni tańerteń erte tordaǵylarǵa tamaq ákelsem, ózime etene tanys qıaq murtty jigit aǵasy joq. Qalǵandarynan surap edim, ýádelesip qoıǵandaı eshkim til qatpady. Qaıda jibergenin bilmekke qojaıynymnyń bólmesine kelsem, pyryldap uıyqtap jatyr eken. Oıatýǵa bata almaı daǵdaryp turǵanymda, oshaqtaǵy úlken qara qazanǵa kózim tústi. Býmen qosa shyqqan jas ettiń ısi silekeı shubyrtady. Jaqyndap kelip qaqpaǵyn ashyp qalǵanda, qazanda kókshil sýdyń qaınap jatqanyn kórip, tań-tamasha qaldym.
«Ne nárse eken?» degen oımen qabyrǵaǵa súıeýli turǵan ojaýdy ala salyp aralastyryp kórip edim, sýdyń betine adamnyń bas súıegi qalqyp shyǵa keldi. Ojaýdy julyp alyp, kókshil sýdan alaqanyma tamyzyp edim, tyz etkizip oıyp tústi. Janyma qansha batqanmen, «qyńq» etýge mursha joq. «Oıanyp ketpedi me, eken?» dep jalt qarasam, qojaıynym qannen-qapersiz uıqy qushaǵynda jatyr eken. Endigi jerde kóp oılanýdyń qaýipti ekenin sezip, ojaýdaǵy sýdy qojaıynymnyń betine quıyp jiberdim. Jan bermek ońaı ma, ol qatty qınalyp, árli-berli alasura dóńbekship jatty...
Ojaýdy laqtyra salyp, buryla bergenimde, jaqtaýda ilýli turǵan bir býda kiltke kózim tústi. Jalma-jan julyp alyp, baıdyń kelgen bette-aq «mańyna jolama» dep kórsetken úsh qupıa esigine bet aldym. Birinshi bólmeni ashyp qalǵanda, qaz-qatar tizilgen shólmekterdi kórdim. Bári jańaǵydaı kókshil sýmen toltyrylǵan. Ekinshisin ashqanda, óz kózime ózim senbedim. Bólme tekshelep qalanǵan aqshaǵa syqıyp tur. Qoıyny-qonshyma sıǵansha toltyryp alyp, úshinshi esikke keldim. Ashyp qalǵanda, bólmeniń naq tórinde, ysyldaǵan ordaly jylannyń ortasynda kókpeńbek bop teńkıip jatqan qıaq murtty jigit aǵasynyń denesin kórip, qoryqqanymnan esikti jabýǵa da mursham kelmeı, súrine-qabyna úıden atyp shyqtym. Aýlada attar baılaýly tur eken. Bireýin sheship alyp, ústine qarǵyp mindim de, aýyldy betke alyp shaba jóneldim...— dep Naýryzbek qarıa áńgimesin aıaqtady.
Otyrǵan jurt: «Bundaı da jaýyzdyq bolady eken-aý!» degendeı, jaǵalaryn ustady.
You Might Also Like
