InfoHub Logo

Ǵalymdardyń aıtýynsha, Jańa jyldy toılaý shamamen bizdiń dáýirimizge deıin 3000 jyly alǵash ret Mesopotamıada bastalǵan. Kóne zamandaǵy adamdar Madrýk qudaı zulymdyq pen ólimdi jeńdi dep sanaǵan. Sol sebepti Mesopotamıa halqy jaqsylyqtyń jamandyqty joıǵanyna qýanyp, birneshe aı boıy toılaıdy. Ártúrli karnavaldar, maskaradtar men sherýler ótkizedi. Meıram kezinde jumys isteýge, jazalaýǵa jáne sot sheshimin shyǵarýǵa tyıym salynǵan.

Ýaqyt óte kele bul dástúrdi mysyrlyqtar men grekter jalǵastyryp, sodan soń rımdikter men ózge halyqtarǵa taraı bastaıdy. Ejelgi Grekıada Jańa jyl jazǵy kún toqyraýy – 22  maýsymda toılanyp, sharap qudaıy – Dıonıske arnalǵan. Grekterdiń jyl sanaýy Olımpıada oıyndarynan bastaldy.

Jańa Jyl merekesi ár elde ártúrli toılanǵanymen, ony barlyǵy birdeı asyǵa kútedi. Tipti, jeltoqsan aıynyń alǵashqy kúnderinen bastap aýylda ne qalada bolsyn qysqy mereıdiń ajary baıqala bastaıdy. Ǵalymdardyń aıtýynsha, adam balasy alǵashqy jańa jyldy bizdiń zamanymyzdan burynǵy úshinshi myńjyldyqta atap ótken. Jańa jyldy toılaý mejesi Tıgr men Evfrat ózenderine sý tolyp, egin sharýashylyǵynyń bastalǵan kezine týra keledi. Ýaqyt óte kele, mereke Babyl tutqyndary arqyly grekterge, al grekterden Eýropaǵa taraı bastaǵan. Rım ımperatory Iýlıı Sezar jańa kúntizbe engizgen kezde, Jańa Jyldyń alǵashqy kúni 1 qańtar bolyp eseptelingen. Rımdikter Jańa Jyldy sátti ótkizý úshin birinshi kúndi qýanyshqa toly etip qarsy alatyn bolǵan. Sondaı-aq, Jańa Jyl kóne Mysyr elinde de toılanyp kelgen eken. Ondaǵan ǵasyrlar buryn sharýashylyqta jańa maýsymǵa septik bolatyn Nil ózeni sýynyń tolassýynyń ómirlik mańyzy bar bolypty. Sondyqtan sol kúnnen bastap jańa kúndi toılaý dástúrge aınalyp keledi. Biraq orta ǵasyrlarǵa deıin kóptegen elderde egin sharýashylyǵynyń bastaýy men ónim jınaýdyń aıaqtalýyna baılanysty Jańa Jyl kóktemde nemese kúzdiń aıaǵynda ótkiziletin bolǵan. 1600 jyldary atalǵan merekeniń toılaný ýaqyty kúzden qystyń bas kezine aýysa bastaıdy. Keıinnen birinshi qańtarǵa yǵystyrylǵanymen, Grıgorıan kúntizbesi engizilip, Jańa Jyl on úsh kúnge sozylady. Sol sebepti ázirge deıin eski jańa jyl resmı bolmasa da, 13 qańtar kúni toılanyp keledi.

Jańa jyldaǵy eń basty dástúr – úı ishine shyrsha qoıyp, oıynshyqtarmen bezendirý. Alǵashqy bezendirilgen shyrshalar qazirgi Fransıa aýmaǵyndaǵy Elzasta 1605 jyly paıda bolǵan, dep sanaıdy tarıhshylar. Keıin birtindep búkil Eýropa shyrsha bezendire bastaıdy, álbette, áýeli dáýletti adamdar men saýdagerlerdiń úıinde ǵana paıda bolǵan. XIX ǵasyrda barlyq jerde shyrsha qoıý dástúrge aınaldy. Shyrshaǵa ilýge arnalǵan alǵashqy shar tárizdes shyny oıynshyq Túrıngıada (Saksonıa) XVI ǵasyrda jasaldy. Sheberler shynydan ártúrli pishindi oıynshyqtar jasaıtyn bolǵan: qońyraý, júrek, ań-qus, shar, búrshik, jańǵaq. Sodan keıin olardy kózdiń jaýyn alatyn qanyq tústermen boıaǵan. 

Keler jyly úlde men búldege oranyp júremiz degen senimmen adamdar meıram qarsańynda jańa kıimderin kıýge tyrysady. Jańa jyl aldynda qaryz bermegen jón. Al ózińiz bireýge qaryz bolsańyz, tezdetip qaıtarý kerek. Eski-qusqydan arylý dástúri Italıada paıda bolǵan. Adamdar osylaısha jan dúnıemizdi tazartamyz dep senipti. Kele jatqan jyl jaqsylyqqa toly bolý úshin mol dastarhan jaıý da ǵurypqa aınalǵan.

Jańa jyldyń eń mańyzdy dástúri – tilek tileý kóne ǵasyrlardan kele jatsa da, áli umytylǵan joq. Óıtkeni "Jańa jyl qarsańynda qandaı tilek tileseń de, árqashan oryndalady".

---