InfoHub Logo

Kereıden Dosymbektiń úıine on eki jasar jıeni kelipti. Oıǵa kósem, tilge sheshen, qaıtpas qaısar júrekti bala eken, naǵashysynan kók dónendi surapty. Biraq ıemdenip minip júrgen Dosymbektiń balalary bermepti. «Kók dónendi bermediń» dep ókpelep ketip qalǵan jıenin aq saqaldy Dosymbektiń ózi qýyp baryp, joldan áreń qaıtaryp alyp kelip, kók dónenniń inisi kók qunandy beripti degendi estigen sol eldiń bıi Tabansary Jánibekti shaqyrtypty. Bı shaqyrdy degen soń «Shaqyrǵanǵa bar, shaqqannan qash» degen dep júrgeli turǵan jolynan erýlep Tabansary bıdiń úıine kelipti.

«Qabaǵynan qar jaýǵan, aldynan jan kóldeneń ótpegen Tabansary bı kereıden kelgen on eki jasar balaǵa ne der eken, al on eki jastaǵy kereıdiń jas balasy Tabansary bıge ne der eken», — degen jurt aýyldy antalaı júrip qulaq túripti.

Jánibek kelip qaldy degen habardy estigen Tabansary bı tórinde otyryp qorazdanypty. Aýylǵa kelip túsken Jánibektiń atyn esh adam ustap, qurmet kórsetpepti. Jánibek Tabansarynyń ordasyna sálem berip kirgende, Sary sálemin almastan, kóz salyp qaramastan:

— E, sen neme, kimniń balasysyń? — degende, Jánibek:

— Men Berdáýlettiń balasymyn, — depti. Sonda bı:

— Úı, sende bir Qudaıdyń quly ekensiń ǵoı, shyq úıden! — dep aqyrypty. Sonda tizesin búkpegen Jánibek:

— E, qazaq salty shaqyryp alǵan
Itti de basqa teppeıdi.
Shaqyrańdaǵan turpaıylyq
Saǵan baqyt ekpeıdi.
Astyńa qula jorǵa at mingizse,
Alty aı minip arytpassyń.
Janyńa myń tal oq salsa,
Bireýin de jaýǵa darytpassyń.
Qarny kebejedeı káltıgen sary neme,
Sen de elińdi bı bolyp jarytpassyń! —

dep shyǵyp ketipti. Sonda Tabansary:

— Amal joq, beker soqtyqqan ekenmin, bolsa bolǵandaı erim eken ǵoı! Kereıde qamalǵa qarsy shabatyn ul týǵan eken, budan bylaı seni kereı alar! — degen eken.

***

Naǵashy atasynyń yqylas batasyn alyp, kók qunandy minip, kóńili qosh bolǵan Jánibek aman-esen eline oralypty.

Berdáýlet ojar ulynyń ózi týyp kórmegen jer túbindegi naǵashy jurtyn izdep taýyp, naǵashy atasyna sálem berip, amandyq bilip, at minip, aman-esen oralǵanyna, adam bolǵany osy dep súıinipti de, tis jaryp eshteńe demepti.

Tentek ulyn ne boldy dep ýaıym aralas saǵynǵan Berdáýlettiń ákelik meıiri, mal qaıǵysy men ashýyn baıaǵyda-aq joıyp ketken tárizdi.

Bul zaman qazaq-qalmaq arasyndaǵy qandy shaıqas qara jerdi qannan jıirkendirgen, qazaqtyń eń sońǵy hany Abylaıdyń el bılep turǵan zamany eken.

Han jarlyǵymen qazaqtyń batyr, baǵlan, bilikti, jiliktileri ózine qarasty buqaralyna han ámirin atqaryp, aldaǵy kúnderde qalmaqqa qarsy jasaıtyn joryqtaryna shuǵyl daıyndyq kórý jóninde jarǵaq qulaqtary jastyqqa tımeı jar salypty.

Bul habardy estigen Jánibek, naǵashy atasynyń aıtqan aqyly esine túsip, Abylaı hannyń ámir jarlyǵy boıynsha joryqqa daıyndalý nıetine myqtap bekipti. Biraq joryqqa daıyndalý úshin áke bekimi, ana razylyǵy bolý qajet. Onysyz saýyt-saıman, azyq-túlik, kerek-jaraq sıaqty qajetti qamdap alýda, tipti, joryqqa barý da qıyn. Osyny tolyq ańǵarǵan esti, parasatty, ojar bala Jánibek ákesine tóte aıtýǵa batyna almaı, bul oıyn sheshesine aıtypty. Balasyn qyrǵyn soǵysqa qoldan jiberýge qımaǵan sheshesi, Jánibektiń joryqqa barmaýy jóninde ushan-teńiz negizderdi aldyna kóldeneń tartyp keńes beripti. Biraq ulynyń alǵan betinen qaıtpaıtynyn kórip, ábden túńilgennen keıin Jánibektiń osy talabyn ákesine aıtypty.

— Ulyń jibermeske kóner emes. Biz qosylmaǵanymyzben, naǵashysyn izdep ketkeni sıaqty joryq bastalarda daıyndyqsyz júrip ketse, qyzyl judyryqtan ózge qaırat qylar qarý-jaraǵy joq, qalmaqtyń qan jalaǵan qanjarynyń astynda armanda ketpeı me? Onda sherge armanymyz ólgende bitpes, odan da tilegin qabyl kórip, jabdyqtap yqylasymyzben attandyrsaq, ólse, sheıit dep kóńilimiz tynyp, tiri bolsa, isine rıza-qosh bolyp otyrmaımyz ba? — depti.

Qabaǵyn uzaq túıip oıǵa ketken Berdáýlet únsizdikti buzyp, aqyry áıeliniń kózqarasyna qosylyp, balasynyń  joryqqa attanýyn maqul kórip, joryqtyń daıyndyq jabdyǵyna kirisipti.

Aldyńǵy soǵystarda ketken esesin qaıtaryp alýǵa kárin tókken han Abylaı jyl boıy búkil eli boıynsha daıyndyq kórip, qońyr kúzde qalmaqqa qarsy tuqıyl shabýyl jasap, qynadaı qyryp, esesin alyp, jeńis tabý nıetimen ózi bas bolyp, atqa qonyp joryqqa shyǵypty.

Han atqa minip, joryqqa attanǵannan keıin patsha dese bárin tógip, basyn báıgege tigetin aqpeıil qazaqtyń taıly-taıaǵyna deıin qalmaı attanypty.

Jer qaıysqan qalyń qol batyrlar men baǵlandardyń, bıler men biliktilerdiń ataýlary boıynsha qoǵamdalyp, qolbasynyń qoly bolyp attanypty.

Ol kezde sol óńirde kereıde ataǵy bar bilikti adamdar bolmaǵandyqtan, arǵyn, naıman, tobyqty sıaqty myqty rýlar kereı aýyldaryn «kelimsek kereı», «shunaq kereı» dep kemsitetindikten, kelemej etkendigine kektenip, ala kóńil bolyp, Abylaı hannyń joryǵyna qosylǵan kereı toby bolmapty.

Ýaqtan shyqqan Barmaq degen batyr joryq dabyly qaǵylyp, qol soǵysqa attanǵanda ǵana búıiri qyzyp, shydap úıde jata almaı ýaq pen kereıden atqa mingenderdi toptap, bir qos bolyp Abylaı hanmen birge attanypty.
Qumyrsqadaı qujynap jer qaıysqan qalyń qol, keıde birinen-biri jete qonyp, keıde birine-biri asa túnep, alma- kezek sherý tartyp, aıqasyp qalyp kele jatqanda, joryqqa qolbasshylyq istep ortada kele jatqan han ordasynyń biliktileriniń biriniń kózine on úsh jasar bala minip kele jatqan kók dónen túsipti:

Tas tóbede qulaǵy,
Lámbirikteı qara kók dónen.
Aýyzdyqpen alysyp,
Qaz moıyny kók talasyp órlegen.
Bıik qabaq shara kóz,
Bóken tanaý shelekteı.
Saptaıaqtaı salpy erin,
Yrys toly kónekteı.
Shoqpar kekil, qulan jal,
Qulyn saýyr, qaqpan bel.
Shoqtyǵy bıik oı jelke,
Jazyq baýyr, shapsań jel.
Turasy bıik dóńgelek,
Shashasy bıik sypyrǵan,
Býra sandy elgezek,
Aıańy jelis umtylǵan.

Uıtqyp, shalqyp kele jatqan kók dónenniń jaıyn Abylaı hanǵa baıandaı kelip:

— Kók dónenge minip ana súti aýzynan keppegen bir jas bala keldi. Jaý shetin kórgende-aq úreıi ushyp óler-aý, anaý. Sonda, shirkin, kók tulpar kóringenniń qolynda ketedi ǵoı! Taqsyr! Naǵyz batyr minetin sizge laıyq at eken, — dep bas ıgende mańdaıy jerge tıipti. Sonda Abylaı han:

— Aldyńǵy sholýshydan kelgen habarǵa qaraǵanda, erteń qalyń beıiti bar qoınaýǵa baryp túneımiz. Sol jerge barǵanda eki myqty batyrdy bet aǵashy túsken kórge aq jeıde, dambalmen kirgizip qoıyńdar, aqsham úıirilgennen keıin balany shaqyryp alyp, beıitten tamaq pisiretin otyn ákelýge jumsańdar, bala baryp kórdiń bet aǵashyn alyp jatqanda, tutqıyldan eki batyr bas salyp: «bet aǵashymdy qaıda aparasyń?» desin, sonda ol dúrmekke ilesken ólezdiń biri bolsa júregi jarylyp óledi. Onda tańerteń arýlap kómip, atyn dodaǵa alsa boldy, — depti. Álgi quldyqtyń quly jerden al- tyn tapqandaı aıqulaqtanyp, eki batyrdy ertemen syǵaılap, barlyq isti ornalastyrypty.

Ertesi jaıymen attanǵan hannyń qolbasshylyq ordasy beıittiń janyna jaıyraq kelip ornalasypty. Alakóleńke, kózden ǵaıyp bolar kezde Jánibekti ornalastyrý boıynsha otynǵa jumsapty. otyn alýǵa beıitke kelgen Jánibek kók dónenniń shylbyryn shubata salyp, bet aǵashy túsip jatqan kórge kelip, topyraǵy ashylyp, qaı zamanǵy shirip ketken bet aǵashty sýyryp jınaı bastaǵanda, kenet kórden shyǵa kelgen aq kıimdi eki arýaq Jánibekti bas salyp:

— Eı, adamzat, bizdiń úıimizdiń tóbe aǵashyn qaıda aparasyń? — depti. Sonda Jánibek aıaq astynan sap ete túsken eki arýaqqa tıtteı de selt etpeı:

— Óli arýaq, sen túgil, qol bastap, sherý tartqan tiri Abylaı han ashtan ólgeli jatyr, — dep ekeýin eki jaqqa laqtyryp jiberipti de, asyqpaı aǵashtardy jıystyryp, qaǵyp-silkip, shylbyryna myqtap býyp, kók dónenge óńgerip alyp kelip, han ordasynyń aldyna sharq etkizip tastaı salypty. Attan túsip, shylbyryn sheship alyp, atyna minip qosyna qaıtypty.

Ordasyna otyrǵan han da, kúndizgi kórgen sumdyǵyn hanǵa jetkizgen baǵanaǵy sumpaıy da orda esiginiń aldyna kelip saýdyr ete túsken aǵashtyń daýysynan sekem alypty. Álgi bilikti:

— Bul sherbaqa zırattyń baǵanaǵylar ornalasqan jaǵynan emes, basqa jerinen ákelgen boldy ǵoı! — depti. İshteı: «áttegen- aı, birneshe batyrdy zırattyń qaı jaǵynan barsa da, qutyla almaıtyndaı etip ornalastyrmaǵan ekem» dep ókinipti.

Álden ýaqyttan keıin kórge kirgen eki batyr óne boıy topyraq, bet-aýzy jaralanyp, bas-kózin shań qaýyp han aldyna entige jetipti.

— Oıbaı, Qudaı saqtasyn! Ǵalı arystan ǵoı deımin ózi! «Óli arýaq sen tur ǵoı, tiri Abylaı han ashtan ólgeli jatyr» dep, bizdi eki qolymen eki jaqqa laqtyryp jiberdi, lajysyz qaldyq, — depti.

Han janyndaǵy senimdi biliktisine qarapty. Ol súlkini túsip jerge qarapty. Sálden soń:

— Boldy, jaraqattaryńdy jýyp, demalyńdar. Beınetke — qaırat, ajalǵa tótep beretin, adam bolatyn neme ǵoı tegi, oǵan endi tıispeńder! — depti Abylaı han.

Oqýǵa keńes beremiz:

Abylaı hannyń Jánibekti synaýy

Jánibektiń qartaıǵan kezinde keshirmelerin eske alýy

Jánibek batyrdyń Abylaıdyń oń tizesinen oryn alýy

---