InfoHub Logo

1

Jas jazýshynyń shyǵarmasyn qarap shyǵý asa bir jaýapty, asa bir qıyn jumystardyń biri. Múmkin shyǵarmasy tájirıbeli jazýshynyń qolynda degende jas talap ta ári qorqyp, ári qýanyp áýre-sarsańǵa túsetin bolar. Al, saqa jazýshynyń haly de ońaı emes. Ońaı bolmaıtyny sol, árbir sózinen bastap, shyǵarmanyń ón boıynan «tyǵylyp turǵan» talant izin, «jasyrynyp qalǵan» ot ushqynynyń záredeı sáýlesin izdeısiń. Árbir úmit súıinishin kórgiń keledi, sezgiń keledi. Oqyp otyrǵan shyǵarmany jazǵan jas talaptyń keleshekte ádebıet kadrynyń biri bolaryna sengiń keledi. Osy jolǵa, jazýshylyq jolyna, óz boıynda bar talant, óz júreginde bar jalyn ákelgenin kórip qýanǵyń keledi. Ystyq qolamta ishinde jatqan jalǵyz shoqtaı qaptaǵan joldar arasynda jatqan jyly lep bir sát sezile qalady, ár joldy, ár sózdi jas talap kókiregine qysqandaı jylýǵa orap ákelgenin baıqaısyń, jalyn qyzýy jetpeı jatsa da úrlep jiberse qaýlap janaryna, mazdap kókke órlerine kóziń jetkendeı. Mine, mundaı shaqtarda talapty jasty qoltyǵynan kóterip súıep jiberý azamattyq paryz, onyń bolashaqtaǵy jazýshylyq ómirin qadaǵalap qarap otyrý qajet.

Shynyn aıtsaq, birsypyra shaqtarda bulaı bolmaıdy. Kóbine oqyǵan áńgime, povesterińniń, ıa, óleń, poemalardyń bas-aıaǵy túgel, «tartys», «oqıǵa» degenimiz de ózinshe bar, taraýlarǵa da bólingen bolyp keledi. Biraq, áldene jetpeı turady. Oqyp shyǵysymen sol jetpeı turǵan «áldeneni» izdeısiń, basyń qatady. Jaýap taba almaı sandalasyń.

Sen izdegen «áldene» talant ushqyny bolady. Sonda da shyǵarma betin jaba salýǵa aryń jibermeıdi. «Eshteńe shyqpaıdy» deýge aýzyń barmaıdy. Osy bir kólemdi, bolmasa kólemsiz shyǵarmada adam taǵdyry turǵanyn, onyń adam aıtqysyz eńbegi jatqanyn esten shyǵarmaısyń. Sondyqtan aınalaqtap ketpeı, ár betterine qaıta-qaıta qadalyp kóp otyrasyń, káp oılaısyń. Biraq sýsyz jerden qudyq qazǵanmen ne tabylmaq! Eńbegiń zaıa, úmitiń bos, qazǵan ordy qaıta japqandaı, sende shyǵarma betin jabasyń da, ornyńnan turasyń. Biraq sýsyz da bolsa qudyqtyń qazylǵany anyq qoı...

2

Shárbaný Qumarova qazaq ádebıetiniń tarıhynda proza jazǵan birinshi qazaq qyzy. Qazaq áıelderiniń ádebıetke kelýi óte sırek, sovet ádebıetiniń týǵan kúninen bastap búginge deıingi jazýshylar otrádynyń qataryna birli-ekili ǵana áıelder bar. Osy júıeden qaraǵanda Shárbaný Qumarova proza tyńyna birinshi borozda tartqan pıoner qyz, prozaǵa endigi keler qazaq qyzdarynyń jibergen jarshysy, barlaýshysy (razvedchısa) tárizdi kórinedi. Kóp keshikpeı-aq Shárbaný qataryna talaı qyz-kelinshekter qosylatyn sekildi, bul óte zańdy, ómir, bolashaq kútip otyrǵan jáıt.

Sonymen ádebıet ómirine jańa, jas perzent keldi. Ol aldyńǵy aqyn apalaryna tartpaı, prozashy atalary men aǵalary joralǵysyn quptaı keldi. Men shyn júregimnen proza janrynyń qazaq ádebıetindegi birinshi qyzyn, birinshi perzentin quttyqtaımyn. Qadamyń qutty bolsyn, jemisti bolsyn, qaryndasym.

Áli qalamy tóselmegen, jastyǵyna qaramastan Shárbaný áńgimeleri oqýshyny ózine tarta qoıady, áńgime joldarynda áldenendeı jyly lep, súıkimdi, jańa saz bar sıaqty. Geroılaryn sıpattaý mánerinde, bolmasa sol áńgimege baılanysty jaılardy jazý tásilderinde onyń ózi qalaǵan qabyrǵasy bar, óz kózine kóringen turmys, ómir nyshandary bar. Ol árbir ómir qubylysyna ózinshe qarap, ózinshe kórgisi keledi, árbir tirshilik qubylysyn ózinshe sezip, ózinshe baıyptaǵysy keledi. Shárbaný «iri», «usaq» taqyryp dep bólmeı qaınap jatqan uly ómirdiń ózi kórip, ózi tebirengen qozǵalys jaılarynyń bárin de jazýǵa, kórkem áńgimege aınaldyrýǵa tyrysady. Jazý ústinde tek aldyna faktilerdiń tizýshisi ǵana bolmaı, sol kórinisterge óz turǵysynan qaraıdy, sol jáıt, sol bolmys jóninde óz kózqarasy, óz toqtamy, óz sheshimi bar.

Onyń ústine Shárbaný áńgimelerinde kóp sózdilik, ásirese bos sózdilik joq.

Shárbaný sózge sarań, az sózben ańǵartý, alǵan oqıǵasyna tikeleı qatynasy joq kórinisterdi tere bermeı, áńgimeni oqıǵa tóńireginde órbitý onyń ustaǵan joly. Bul joǵaryda aıtylǵan sózimdi Shárbanýdyń «Baǵırash», «Oryndyq», «Adasý» degen áńgimeleri tolyq dáleldeı alady.

Eger sózimizdi qoryta aıtsaq Shárbaný áńgimeleriniń taqyrybyn jaqsy men jamannyń kúresi, onyń negizgi ıdeıasyn adamgershilik, meıirbandyq deýge bolar edi. Jas jazýshynyń geroılary atqan oqtaı tup-týra, túp-túzý joldarmen syrǵyp otyrmaıdy, kedergi tomar, tómpeshikter arqyly súrine, qulaı júrip dańǵyl jolǵa shyǵady. Mine, sondyqtan da onyń áńgimelerin oqý qyzyq, tartymdy. Shárbaný jamandy jaqsyǵa birden jeńdire salmaıdy, ekiushty soqtyǵysqa túsiredi, tipti keıbir kezderde bir sát qara kúsh jeńgendeı áser etkenmen jaqsy nyshannyń adal taza kúshtiń óris alǵanyn, alǵa súıregenin kóremiz. Bul jáıt «Qyz syrynda» jeńil minezdi, qý jigit Qusan men syrt júrisi ataqqa shyqqan sulý qyz Maırash arqyly biraz boı kórsetse, «Baǵırash» áńgimesinde tereńdeı túsedi. «Adasý», «Oryndyq», «Kelin qonaqta» degen qysqa áńgimelerde de osy jaı, osy saryn sóz bolyp, osy adamgershilik pen zulymdyq qaǵıdasy baıandalady.

Qysqasy Shárbaný áńgimelerin tegis oqyp shyqqannan keıin ádebıet dúnıesine bir jas talant ıesi kele jatqanyna senesiń, onyń alǵyr oıyn, jazýshyǵa biter sergek, názik sezimin kórip razy bolasyń. Úlken jazýshy, sheber, ataqty jazýshy bolý úshin talaı jyldar tájirıbesi kerek ekenin, orasan zor eńbek, kóp izdený, kóp bilip, kóp zertteý kerek ekenin, ásirese bizdiń komýnıstik jańa adamdardyń sezim-kúıin, oı dúnıesin jaqsy bilý kerek ekenin men aıtpasam da árbir sanaly adam túsinedi, uǵady. Shárbaný bıyl ǵana joǵarǵy oqý ornyn bitirgeli otyrǵan jas, onyń bolashaǵy alda. Ol óz bolashaǵyn qajymaı, talmaı eter uzaq eńbegi arqyly, toqtamy joq úzdiksiz ósý, izdený arqyly, eńbek adamynyń ómirine óz ómirindeı bilýi arqyly ǵana, kúres, tartysy mol tirshilik dúnıesine belsene qatynasar kúreskerlik qabileti arqyly ǵana qyzyqty, tabysty, ónimdi etpek.

Ásirese jas talantqa meniń aıtarym: Saparyń sátti bolsyn, eńbegin jemisti de, baıandy bolsyn!

---