InfoHub Logo

Myń qubylǵan búgingi tańda jas urpaq tym qatygezdenip bara jatqandaı.Búginde órimdeı jastardyń qylmys jasaýy kóz úırengen kóriniske aınalyp, eldi eleń etkizip otyrǵany bárimizdi alańdatyp otyrǵany ras.Jasóspirimderdiń qaýipti jolǵa túsýi baryp turǵan qasiretti qubylys. Jasóspirimder qylmys jasaı otyryp óz basyna ǵana emes, qoǵamǵa, óz otandastarynyń múddesine, óziniń týǵan-týysqandaryna úlken zıan keltiredi. Jasóspirim qylmysker eń birinshi kezekte óziniń otbasyna qasiret bolyp tabylady.

Árıne, kópke topyraq shashýdyń keregi joq.Júregi qazaq dep soǵatyn, elimizdiń bedelin shyǵaryp, kók týyn jelbiretip júrgen jastarymyz qanshama.

Biraq, kóp jastarymyz oqýǵa, adal eńbekke ynta qoımaıdy, bos ýaqyttaryn kóbinese qańǵybastyqpen, qumar oıyndarǵa, ishimdikke, nashaqorlyq jáne basqa da eseńgirtetin zattardy paıdalanýǵa, oıynhanalarda jat mýzyka tyńdaýǵa, jynystyq nemese nápsiqumarlyq is-árekettermen aınalasýǵa arnaıdy.Bulardyń kópshiligi tárbıeniń, baqylaýdyń joqtyǵynan erte bastan ishimdikke, esirtkilik zattardy tutynýǵa úırengen, qańǵybastyqpen, úıden qashyp, kezdeısoq qylmystyq elementtermen baılanys jasaǵandar.

Mundaı jasóspirimderdi durys jolǵa baǵyttaý úshin balanyń qandaı ispen shuǵyldanýǵa beıim ekendigin anyqtap, sol is boıynsha eńbektenýge baýlyǵan jón. Bul turǵyda árbir jastyń jeke tulǵa ekendigin eskere otyryp, bul turǵyda olardyń pikirimen sanasý da asa mańyzdy. Álbette, perzentteriniń ómirdegi óz ornyn tabýyna aldymen ata-anasy barynsha kómek qolyn sozýy kerek. Bul jolda eshbir ata-ana aıanyp qalmasy anyq. Óıtkeni ul-qyzyn jamandyqqa kim qıady?

Meniń oıymsha, «Bala tárbıesi – ananyń qursaǵynan bastalady». Bul ustanym erteńgi kúni «Qolymdy mezgilinen kesh sermedim…» demes úshin, bala tárbıesin óse kele emes, ananyń boıyna bitkennen bastaýǵa úndeıdi. Óıtkeni, bala tárbıesinde jibergen kishkentaı qateligimiz, erteńgi kúni orny tolmas ókinishke aparyp soqtyrýy ǵajap emes…

Myna bir qaǵıdany ata-analar ustansa bala tárbıesine az da bolsyn kóp kómegin tıgizetini ras.Mysaly:

• balańdy bes jasqa deıin patshańdaı syıla;

• on bes jasqa deıin qulyńdaı jumsa (aıtqandy eki etpeıtin elgezek bolýǵa, ár isin «talappen bastap, talǵammen aıaqtaýǵa» ádettendirý).

• on bes jastan bastap teń qur-byńdaı syılas. Halqymyz tipti, «on úshte otaý ıesi» degen sóz qaldyrǵan. Iaǵnı, bala ózine artylatyn jaýapkershilikterdi sezine berýi kerek. Oı-sanasy men minez-qulqy, ar-ojdanyn durys qalyptastyrýǵa baǵyt-baǵdar berý ata-ananyń basty mindeti.

Jalpy 2020 jyldyń alǵashqy toqsanynda elimiz boıynsha jastar qolymen jasalǵan 1289 qylmystyq is tirkelgen. Sonyń 538-i aýyr qylmys kategorıalaryna kisi ólimin týyndatý, áıel zorlaý, qaraqshylyq shabýyl jasaý, tán jaraqatyn salý túrlerine jatady.

Qoryta aıtqanda, jastar ózderiniń qylmystyq áreketteriniń sebebin jumyssyzdyqtan, qazirgi áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıdan kóredi. Ózderin esh kináli sanamaıdy. Qıyn-shylyqtan shyǵýdyń basqa jolyn qarastyrǵylary kelmeıdi.

Sondyqtan bul másele memle-ketimizdiń basty nazarynda bolýy tıis.

Qortyndylaı kele, qazirgi ýaqytta jasóspirimderge, jastarǵa degen kózqaras, ásirese quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý, ony týǵyzatyn sebepter men sharttardy joıý turǵysynda óte kúsheıtilýi tıis. Óıtkeni, qylmys degenimiz – áleýmettik dert, al jasóspirimderdiń qylmystylyǵy – óte úlken dert, jasóspirimder qylmys jasap otyrǵan kezde mundaı qubylysqa tózýge bolmaıdy.

Kasımbek Janel

---