InfoHub Logo

Tonǵa oranyp, dıvanda uıyqtap jatqan Bátıdi jeńgesi julqyp oıatty. Tátti uıqydan kózin asha almaı jatyp, keshke Dıqandy ertip qyzdarǵa barmaq ýádesi oıyna tústi de orynynan shıraq turyp kerilip, sozylyp kıine bastady. Sport jeıdesin sheship, aq kóılegin, útikteýli shalbaryn kıdi. Aqshasyn túgendep qara shalbardyń qaltasyn qarady. Ornynda eken.

Keshe sport alańynda uzaq kún fýtbol oınaǵan, sodan ba denesi aýyryp taǵy da jattyǵýdy tilegendeı. Bul ózi bıdaı óńdi, kózi kókshildeý, oımaq aýyzdy, denesi ortadan joǵary, myǵym jigit edi. Júrgende eki aıaǵyna tas baılap alǵandaı teńsele qozǵalyp, myǵym denesin qozǵaltýǵa eringendeı tik júredi. Ánshiligi, eshteńege qaramaı, aılap saýyq quryp júrip alatyn seriligi bar. Bátıdi, ásirese, qyzdar jaǵy unatady. Ánshiligi, qaltasynda baryn aıamaı shashatyn myrzalyǵy unaıdy. Onyń ústine ishimdegini tap dep otyrmaı birden aralasyp ketetin ashyq, ázilqoı. Dombyra, gıtarada quıqyljyta oınap, áýeletip án salǵanda tórt qubylasy teń adamdaı tańdy-tańǵa uryp júre beredi.

Jýynaıyn dep aýyz úıge shyqsa, Dıqan muny tosyp áli esik aýzynda tur eken. Bátı:

— Áı neǵyp tursyń, kirseńshi beri, — dedi.

Osyny tosyp otyrǵandaı Bátıdiń jeńgesi as úıden daýystap tamaqqa shaqyrdy. Bet-aýzy sý-sý Bátı súrtinip jatyp: “Joq asyǵyspyz. Qyzdar tosyp otyr. Solardyń tamaǵyn ishemiz. Olardyń ózderi de, tamaǵy da tátti, —dep qýlanyp Dıqanǵa kózin qysyp qoıdy.

— Kúnde-kúnde óstip salpańdap júrmeı úılenip almaısyńdar ma? — dep jeńgesi kúndegi renishin aıtyp edi. Bátı sóz darymaıtyn ádetimen júre tańdap, ázildep qutyldy. Jeńgesi Bátıge batyp ursa da almaıdy, alyp barsa shaǵynyp aǵasyna aıtady. Aǵasy qaıtedi, jumysbasty adam jaqsylap bir sybap qoıa beredi. Keıde qýyp ta jiberedi, oǵan qyńyp jatqan Bátı joq, qaıda júrgeni belgisiz eki-úsh kúnnen keıin túk bolmaǵandaı kirip-shyǵyp malǵa qaraǵan bop taǵy osy úıde júredi. Jetpiske kelgen ákeleri ǵana kózi syǵyraıyp: Álgi Bátı bir jaqqa ketken be, — dep izdep júrgeni.

— Qaıda ketýshi edi júrgen shyǵar, — deıdi kelini jaqtyrmaı.

— Gıtarańdy umytpa — dep esine saldy Dıqan. Bátı jyly kıindi. Kúndiz qar aralas jańbyr jaýǵan. Baǵana inilerimen biraz otyn butap kelip, qulaǵan beti bolatyn. Aınaǵa qarap edi betiniń aldy birtúrli bolyp isip, kúltelenip qapty. Dalada qarańǵy túsipti, qarashanyń sýyq jeli dúrildetip soǵyp tur. Shyǵar esikti sart etkizip jel urdy. Aýla jańǵyryp, anadaıda jatqan sabalaq tóbet ornynan turyp, buryshty aınaldy. Ton kıgen Dıqan toqtap turyp temeki tutatty.

— Qyzdar magnıtafon ala kel, — degen, júr bizdikine soǵaıyq , — dedi.

— Keshe qalaı boldy? — dedi Bátı qumarlanyp.

— Unamasa da áıteýir bos júrgenge qaraǵanda táýir ǵoı, — dedi Dıqan jabyrqaǵany belgisiz, kúlgeni belgisiz.

— Áı, meniki tipti tákáppar-aý. Bos bop shyqty bári. Biraq “poıdet” ýaqytsha, — Bátı nyǵyzdana tústi.

Bular kelip esik qaqqanda, úıdegi eki qyz qýana qarsy aldy. Pesh ústinde tamaq isteýli tur eken, úı jyly, bólmeleri keń, tóbesi bıik. Edende, qabyrǵada kilemder, zalda bir jaǵy tutastaı alǵan “stenka”, púlishke malynǵan kreslolar bar. Stol jasap júrgen Ǵazıza qalanyń qyzy, oqý bitirgeni taıaýda ǵana, osynda esepshi bop qyzmetke kelgen. Dámeshtiń áke-sheshesi malda bolǵan soń ýaqytsha kelisip ekeýi ońasha úıde turyp jatyr. Erkek pishindes, dene bitimi kesek Dámesh mektepte birge oqysa da myna eki jigit biri serilikpen, biri oqýmen júrip, muny ádeıi elemeı kelgendeı. Endi, mine eki-úsh kúnnen beri aralarynan qyl ótpeıtin tatý dos bop ketti. Buryn ishkish, júrgish dep mensinbeıtin Bátı búgin ózgeshe bir qyzyq adam bop qyzdardyń ishi-baýyryna kirip, kúldirip, qaladan shampan, tort ákelip surqaı kúnderin toı qylýda. Bir-eki ret toıǵa da apardy. Ǵazızamen arasy tipti erkin. Qyzdy keıde balasha erkeletedi.

Búgingi stoldy Dámesh jasap, eti mol qýyrdaq ákeldi. Dastarqanda sary maı, tońazyǵan et, órik-meıiz, táttiniń ne túrleri jaınap tur.

— Shaıǵa otyryńdar, — dedi Dámesh kózi kúlimdep. Álbom kórip otyrǵan Dıqanǵa Dámeshtiń boıynda da bir jaqsy kórerlik qasıet bar sıaqtanyp kóńildenip ezý tartty.

— Bári bar, biraq birdeńe jetpeı tur, — dedi Bátı.

— Nege ákelmedińder, — dedi Ǵazıza. Osy sózdi kútkendeı eki jigit bir-birine qarap máz bop kúldi de ala kelgen bótelkelerin shyǵaryp stolǵa qoıdy. Dámesh syńǵyrlaǵan bokaldardy ákeldi. Bátı sharap quıylǵan bokaldardy taratyp, alaqanyn ysqylap shabyttanyp sóz sóıledi.

— Qurmetti qyz-jigitter, osy tosty bizdiń ádemi qyzdar úshin isheıik. Bular bolmasa biz kimbiz, Dıqan aıtshy? Dostyǵymyz úshin!

Otyrys taǵy da qyzyqtana, qyza bastady. Kelesi tostar qyzdardyń sulýlyǵy úshin, mahabbat úshin ishildi. Eki qyz sál bógelip qalyp, saqtanyp, sharapqa erinderin tıgizip, jartylaı ǵana ishse de betteri qyzaryp, albyraı bastady. Jigitter ne aıtsa da kóńildi, qyzyqty, tipti bári oryndy bop kórinedi. Shaıǵa qanyp alyp Bátı adam júregin tebirenterlik án bastady. Bos tyńdap otyrýǵa shydaı almaı bári qosyldy. Sál bógelip taǵy bastaǵanda sál únsizdik ornaıdy. Sýyp qalǵan tamaqtardy qaıta qyzdyryp, birazdan soń taǵy shaı ishildi. Áńgime arasynda ótkendegi toı, Ǵazızaǵa qyryndap júrgen bir oqyǵan jigit týraly aıtyldy.

Jigit qydyraıyq deıdi eken. Kelbetti, oqyǵan jigitten kim qashsyn. Ǵazıza shyǵady. Ekeýi túnde únsiz kóshe qydyrady. Tuıyq, únemi birdeńe oılap júretin kinámshil jigit janynda júrý Ǵazızaǵa tiri azap edi. Kelesi kelgende qyz shyqpaıdy. Biraq jigit tyıylýdyń ornyna izine túsip “úıleneıikten” basqa eshteńe aıtpaıdy.

Aýyl arasynda syıly jigittiń mundaı oralymsyzdyǵyna Ǵazıza tań bolady.

— Onymen qoımaı meni syrtymnan ıemdengisi keledi, — dep kúldi qyz.

— Unatatyn bolar, — dedi Dıqan.

— Unatsa aıtpaı ma kóleńkege uqsamaı. Jigersiz ǵoı! — dedi Bátı.

— Múmkin shyn súıetin shyǵar, — dedi Dámesh oqys birdeńe oılap tapqandaı.

— Súıse men sıaqty aıtpaı ma súıem dep, — Bátı Ǵazızany erkeletip betinen súıdi. Dastarqan jınap bolǵan soń Bátı Ǵazızany alyp bólektenip ketti. Dıqan jalǵyz qalyp, as úıde ydys-aıaq jýyp júrgen Dámeshti tosty. Dıvanda otyryp qalǵyp ketken eken, oıansa Dámesh tórgi úıde tósek sap júr. Muny oıatpaı shamdy sóndirip uıyqtaýǵa jatty. Qaıtaıyq deıtin Bátı joq, kıinip ketip qalýǵa uıaldy. Kıimin sheship uıyqtaıyn dese, salýly tósek joq. Dámeshtiń tósegine kelip, sıpalap qolynan ustady. Alaqany yp-ystyq eken, munyń qoldaryn qysyp qoıdy. Ne aıtaryn bilmeı qysylyp:

— Men qaıda jatam? — dedi.

Qyz syńǵyrlap kúldi de: — Teýip-teýip oıylmaǵan jerge jatasyń, —dedi. Qyz kúlkisi uıqyly-oıaý sezimin qytyqtaǵandaı, oıatyp baýrap tartqandaı boldy. Denesin bir ysyp, bir sýytqan degbirsiz diril bıledi.

*   *   *

Árdaıym kóńildi júretin Bátıdiń oısyzdyǵy birer aıdan soń Ǵazızany yza qylatyn boldy. Toıǵa barsa burynǵydaı sypaıy ǵana Ǵazızanyń qasynda otyryp án salý joq, qyzyp alyp, shyǵaryp salýdy umytyp, qaıtatyn kezde joǵalyp ketetindi shyǵardy. Erteńinde keshirim suraıtyn shyǵar dese, túk bolmaǵan kisideı yrjalaqtap kúle beredi. Úırenshikti ázilderin aıtyp úıire jóneledi. Aýyl jigitteri Bátı ıelengen soń batpady ma, syryń belgili boldy dedi me, Ǵazızany mańaılaýdy qoıǵan. Ǵazıza jumystan kelgen soń úıge syımaıdy. Yrdý-dyrdýmen ómir bolsa ótip barady. Sengen Bátıdiń ne oıy bary belgisiz. Úılený týraly oıy joq, bolsa aıtpaıdy. Bálkim ol oı bir kún bolmasa, bir kún keler, Ǵazıza uzaq tosty. Bátı burynǵysynsha qalaı bazar qylyp kelse, sol sıaqty bazar qylyp án aıtyp, kóńilin aýlap, qumaryn basyp, ún-túnsiz ketip júrdi. Úılený jaıly sóz bastaýǵa qyzdy namys jibermedi. Sóıtip Bátı dese jalyndap turatyn Ǵazıza birtindep sýynyp salqyn tartty.

Búgin Ǵazıza úıde jalǵyz. Dámesh qalaǵa ketken. Túste Bátı jolyǵyp, qalaǵa toıǵa baraıyq degen. Ánshi adamǵa jurttyń bári qumar, mashınamen kelip, ózderi alyp ketpek eken. Erteń tań ata ákep salmaq. Ǵazıza oılana kele Bátıge senbedi, eshkimdi tanymaıtyn jat bireýdiń úıine tastap, burynǵysha joǵalyp ketse bul qaıda barmaq, qalaı qaıtpaq. Úıde jalǵyz, kóńilsiz otyrý da bir qaıǵy. Ermek etetin televızor da buzylyp qalǵan, kúndegisinshe jalǵyz otyryp órmek toqýǵa zaýqy soqpady. Qoradan orta shelek kómir ákep, sýlap peshke saldy. Beti-qolyn jýyp kelip, aınaǵa qarady. Aınaǵa qarap edi, ózine-ózi súıkimdi bop kórindi. Ǵazıza kóp boıanatyn. Onysy boıyndaǵy tabıǵat bergen jylylyq, náziktikti buzatynyn jańa kórgendeı. “Osy menen Bátı nege salqyndap bezip júr” dep oılady. Aqymaq deıin dese taǵy qyımaıdy. Dámesh yza bop: — Oısyz emes pe seniń Bátıiń, — degende eshteńe aıta almaı qyzaraqtap qalǵany bar. Sonda oıly bop ne isteýleri kerek. Jeńis tárizdi jurtqa alystan, janyna darytpaı sýyq qaraý kerek pe? Álde oıly adamdar sýyq kóringenmen bárin bilip, alystan oılap otyra ma eken? Áıteýir keıingi kezde Jeńisti saǵynatyn boldy. Shirkin, oǵan til bitip oıyndaǵysyn aıtar bolsa ǵoı! Tyqyr bilinip, ishke ústine jańa ton, basyna qundyz bórik kelgen Bátı kirdi.

— Kettik kıin, — dedi aı-shaıǵa qaratpaı.

Buryn júgire jóneletin Ǵazıza qaıter eken degendeı.

— Men barmaımyn, — dedi. Bátı burynǵysynsha jalynar, súıem dep ant eter, jyly-jyly sóılep, kóńilindegi kirbińderdi seıilter degen. Biraq olaı bolmady.

— Nege barmaısyń? Dámesh bir jaqqa ketken be? Bos otyrǵansha kóńil kóterip qaıtsańshy, Ǵazıza.

— Jo-joq. Renjime Bátı! Úıdi ıen tastaı almaımyn.

— Qalasań men qalaıyn seniń qasyńda.

— Oı, joq. Jolyńnan qalma.

— Kóńilsizsiń ǵoı ózi, — dedi Bátı qushaqtamaq bop.

— Nesine kóńildenem, — dedi Ǵazıza unjyrǵasy túsip. Qolynan ustamaq bolǵan jigitti tejep toqtatty. Kóńilsiz bir únsizdik ornaǵanda aldanyshpen ótken ómirine degen bir ókinish ózegin jalap-jalap ótti. “Iapyraý, osyndaı adamǵa qalaı senip júrgem” dep oılady. Kózine ashshy jas irkildi.

Aıtar sózi bitip, daǵdaryp qalǵan qyz kóz jasy taýsylǵandaı.

— Jaraıdy qaıt, — dedi. — Endi kelýshi bolma, bári osymen bitsin. Bátı eshteńe aıtpastan basy salbyrap esikten shyǵyp bara jatty.

Sulý, takappar Ǵazıza taǵy da jalǵyz qaldy. Kóz aldyna momyn, kónbis kim aıtsa da jaraıdy dep kúlip turatyn zavhoz jigit elestedi, sosyn alystan, bıikten qarap turatyn Jeńis elestedi. Shamdy sóndirip qarańǵy bólmede jalǵyz otyryp, Bátımen ótkizgen qysqa da tatý dáýrenin esine alady. Dalada jańa jaýǵan qardyń uıqy-tuıqy qylyp, yshqyna soqqan kúzdiń sýyq jeli ulyp soqty. Ǵazızaǵa osy kúzben ómirdiń tutastaı bir kezeńi aıaqtalǵandaı kórindi.            

---