InfoHub Logo

Baqyt joly bilimmen tabylady...

Ahmet Iúginekı

Qaı zamannyń bolmasyn, óz qıyndyǵy, óz tartymdylyǵy bar. Qazaq halqynyń basynan ne ótpedi deseńizshi!.. Oǵan dálel, tarıh aınasy – kórkem ádebıet. Nebir alasapyran kezeńderdi, ashtyq, soǵys, nebir jylan ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan mamyrajaı ómirdi kóz aldymyzǵa ákeletin ádebıet emes pe? Sondaı shyǵarmalardyń biri – Júsipbek Aımaýytovtyń «Aqbilek» romany.

«Aqbilek» - Qazan tóńkerisinen keıingi azamat soǵysy zardabynyń áserinen qazaq aýylynyń ómir-tirshilikteri men taptyq tartys kesirinen qorlyq kórgen qazaq qyzynyń aýyr taǵdyrǵa berilmeı, «kózi ashyq, kóńili oıaý» tulǵaǵa deıin kóterilgendigin baıandaıtyn týyndy.

Aqbilek – ata-anasynyń baýyrynda erkelep ósken, aýyl ishinde «Mamyrbaıdyń Aqbilegi» bolǵan, bir mezette anasynan aırylsa, sol mezette ózin óldige sanaıtyn oqıǵaǵa ushyraǵan,  sóıte tura taǵdyrǵa qasqaıa qarsy turǵan qaısar qazaq qyzy. Oǵan dálel – orystyń mazaǵynan soń jalǵyz qalyp, japan túzde qasqyrmen alysyp, erlikpen jeńýi. «Aqbilek allalap, qasqyr abalap, Aqbilek sabalap»  otty kózdi jyrtqyshtarmen kóp alysty. Bylaıǵy ýaqytta qarýsyz túz janýary alpamsadaı erkekke de ońaı alǵyzbaıdy, al Aqbilek esh qarýsyz-aq, «qasqyr ottan qorqady» degendi esine túsirip, shoqty alaýlatyp jaýyn qýdy. Osy tusta Aqbilekti qaısar, jaýyna ońaı berilmeıtin adam retinde tanımyn.

Aqbilek – qıalshyl tulǵa. Keshe ǵana kózi jastan qurǵamaı, «nege ǵana qara jer qaq aırylyp meni jutyp ketpeıdi?» dep túńilse, kelesi kúni tósekte jatyp, óziniń úlde men búldege oranyp uzatylyp, aq otaýynda Bekbolatyna torsyqtaı ul syılap, baqytty ómir keship jatqandyǵyn qıaldaıdy. Bul onyń qıyndyqqa tez berile salmaıtyn janynyń tazalyǵyn, armanǵa da balasha qýanatyndyǵyn kórsetedi.

Aqbilek qandaı qasıetterimen jarqyn ómirge qadam basty, qandaı kúsh óshken ómirine shyraq jaqqyzdy? Oǵan sebep – Aqbilektiń ójettiligi, ózine bekemdiligi. Orynborǵa baryp oqyp júrgeninde jan-jaqtan tamsanyp qyzyǵýshylar da, qala qyzy retinde jeliktirýshiler de boldy. Olardyń birine de mán bermeı, oqý úshin kelgendigin myqtap nazarda ustaýy, qazaq qyzyna tán salmaqty da ójet bolýy – Aqbilektiń asyl qasıetteriniń biri.

Qazaq qyzynyń shet jerge baryp oqýy da ońaıǵa túspeıdi. Onysy Kámılaǵa aıtqan «jasynan oqymaǵan soń, kisiniń tili de qatyp ketedi eken, jýyrda ıkemge kelmeıdi eken» degen sózinen baıqalady. Degenmen orys tilin bir adamdaı-aq meńgerip alady. Bul onyń eńbekqorlyǵy dep bilem.

Taǵdyr tálkegine, qoǵam ádiletsizdigine qurban bolǵan Aqbilek syndy qazaq qyzy qanshama? Jalǵyz Aqbilek jylap, basyna salǵanǵa kónip, bar ómirine naǵlet aıtqan joq, biraq jalǵyz Aqbilek súringen jerinen qaıta turyp, ójettilik tanytty. Avtor Aqbilekti osy qyrynan urpaqqa úlgi etti. Bizdiń zamanymyzda da túrli jaǵdaıǵa baılanysty taǵdyry aýyr bop júrgen qyzdar bar. Avtor solarǵa «qulasań, qaıta turyp júgirýge qaqyń bar, oqý oqy, bilim al» degendi aıtqysy kelgen dep oılaımyn.

Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini, J. Aımaýytovtyń «Aqbilek» romany - qaı zamannyń urpaǵyna da bereri mol ómirsheń shyǵarma.