InfoHub Logo

Salqyn samaldy Saryarqanyń belomyrtqasy dese de Temirtaýdyń shildesi mıyńdy shyjǵyryp jibere jazdaıdy. Kún bir ysysa, alyp temir shoqylar eki ysyp, jurttyń bári qala túbindegi Samarqant kóline kóship qonǵandaı bolady. Samarqant kóli janǵa saıa degenmen, qolynan kelgender, árıne, Qara teńizge, tipti bolmasa Ystyqkólge qaraı josylady.

Qara teńizdiń jánnaty jaǵalaýyna joldama Jolamanǵa da tıgen. Temirbolat kombınaty tarlandarynyń biri, Eńbek Eri degen qurmetti ataǵy bar Jolaman aıryqsha tizimnen udaıy oryn alyp, basshylary jyly-jumsaǵyn aldymen osy Jolamandardyń aýzyna tosady-aq. Biraq bıyl Jolaman Qara teńizdiń jánnaty jaǵalaýyna barǵysy kelmedi. Týǵan aýyly kúndiz oıynan, túnde túsinen ketpeı, tartty da turdy. Bul elge barmaǵaly da qashan... Áıelmen aqyldaspasa taǵy bolmaıdy. Sodan Aınurǵa aıtty:

— Aýylǵa biz barmaǵaly da on jyl bolypty. Bıyl demalysty sonda ótkizsek qaıtedi?

Aınurdyń ádemi aqsary júzi surlanyp, jaıshylyqta kúlimdep turatyn moıyl kózderi aqshıyńqyrap ketti:

— Taǵy bastadyń ba góı-góıińdi. Bir qudaı jetektep, bir qudaı aıdasada barmaspyn seniń aýylyńa. Jeter! Bir ret baramyn dep raqatqa meldektep toıǵanmyn. Áli kúnge deıin kekirigi ketpeıdi sol toqtyqtyń. Álgi Aıazbaı qortyqtyń kórsetken qorlyǵy esime tússe, ımanym qaza bolady. O nesi-eı, jyl boıy osy jalǵyz demalysqa jetemin-jetemin dep moınymyzdy soza-soza úzilip kete jazdaıdy. Endi jettik degende bul búırekten sıraq shyǵarady.

Ialtaǵa bıyl óligimdi súıretsem de baramyn. Aýyl dep ıegiń qyshymasyn.

Sodan as úıdegi aıaq-tabaqtyń satyr-sutyry, saldyr-gúldiri kópke deıin tyıylmady. Qasyq pen pyshaq, tarelka men ojaý, kese men shaınek ǵaıyptan jan bitip, bir-birimen shaq-shuq boldy da jatty.

Áıeli Aıazbaıdyń atyn ataǵany esine túsip Jolaman myrs etti. Aýyldaǵy jaqyn aǵaıyn-týysty bylaı qoıyp, sol juqsyz Aıazbaıdyń ózin de saǵynǵanyn sezip, júregi syzdady. Aýylǵa Aınurdyń sol joly barýy tuńǵysh ret edi, aqyrǵy barýy bolyp tyndy. Aıazbaı Jolamanmen qurdas qoı. Alǵash kóriskende ábden qyzý eken; qurdas qurdastyǵyn istep, á degennen-aq Aınurdy bas salyp qushaqtap qolyn sýmańdatqanda, qalanyń tik baqaı qyzy Aınur kelinshek naǵyz taǵylardyń tabynyna tap bolǵandaı shoshyp ketken.

— Óı, sony da kóńilińe alasyń ba, qurdas bolǵan soń oınaǵany ǵoı, — dep kúlgen Jolaman. Aınur odan beter shatqaıaqtap:

— Ýjas! Sen de sol jyndyny jaqtap tursyń ba? Oı, ýjas, chto za dıkost — dep kelgen kúnniń erteńine-aq: «Keteıik, keteıiktiń» astyna alǵan.

Endi, mine, talaı zaman ótse de, sol bir sapardy Aınur aza boıy qaza bolyp, shoq basqandaı shorshyp túsip eske aldy. Taǵy da:

— Sol Aıazbaı qortyqtyń ózińdi de qorlaǵanyn qalaı ǵana umyttyń?! — dep shapshydy.

Osymen qarsylasynyń eki jaýyrynyn da jerge tıgizgen palýandaı masattanyp:

— Sózdi qoı, baıekesi, basqa bireý qaǵyp ketpeı turǵanda, aýzyńa túsken aq maıdan qur qalmaı, bar-daǵy joldamany al. Men chemodandardy retteıin, — degen.

Jolaman da aıtqanynan qaıtpady. Joldamany ákelýin ákeldi. Tek ony Aınur men boıjetken qyzy Gúlmıranyń atyna jazdyrdy da, ózi Aqbýra — Borandy qaıdasyń dep, týǵan aýylyna tartyp otyrdy.

Aýylǵa kelgende at basyn tireıtin jeri — týǵan inisi Elamannyń úıi. Babadan — balaǵa atameken bolyp kele jatqan qut dińgek — qarashańyraq osy. Aýyl turmaq búkil aýdan bul shańyraqty Elamannyń úıi demeıdi, jaryqtyq Janǵazynyń úıi deıdi. Al Temirtaýdaǵy Jolamannyń tórt bólmeli páterin jaryqtyq Janǵazynyń úıi dep aıtý eshkimniń oıyna kelmes edi. Janǵazy — Jolaman men Elamannyń keshegi uly soǵystan qaıtpaı qalǵan ákesi ǵoı. Janǵazy maıdanǵa attanǵanda, Jolaman eki jasta, al Elamany ishte qalǵan bala edi. On jyldyqty bitire salysymen elý segizinshi jyly jazda Jolaman komsomoldyq joldamamen Temirtaýǵa attandy da, qarashańyraqqa Elaman ıe bolyp qalyp edi...

Elaman eki tanaýy deldıe qýanyp, elpektep júrip, óristen bir qunan qara qoıdy aldyryp ta úlgerdi. Endi meıman aǵasymen aqyldasyp, keshke ózimen birge dastarqan basynda otyratyn adamdardy atady. Qoly tıip kelse, kolhozdyń predsedatelin, aýylsovettiń áıel bastyǵyn, mekteptiń dırektoryn, bólimshe brıgadırin, magazınshi Joraquldy, taǵy da sorpa betine shyǵar birer azamattardy shaqyrmaqshy.

— Maǵan báribir, óziń bil, — dedi Jolaman, — qalaǵan adamyńdy shaqyra ber. Aý, aıtpaqshy, Aıazbaı qaıda? Kórinbeıdi ǵoı. Magazınshi sol emes pe edi?

İnisi tyrjyń ete qaldy.

— Qoıshy sony... Magazınnen ketkeli qashan... Kisilerdiń mazasyn alyp, dastarqannyń berekesin ketiredi. Ótken joly kelgenderinde istegen qylyǵyn umytyp qaldyń ba? — dedi.

Elaman Temirtaýdaǵy Aınur jeńgesimen bátýalasyp qoıǵandaı, sózderi bir jerden shyqqanyna Jolaman tań qaldy da, ótken jolǵy oqıǵany esine túsirdi.

Sol joly Aıazbaı aýylbaıshalaımyn dep áýeli Aınurdy burtıtyp aldy. Qurdastyń áıelimen qaljyńdasa beretin qý ádetine basyp, tipti qulaqqa túrpi bir soraqy sózderdi soǵyp-soǵyp qalyp edi, mundaı sumdyqty buryn kórip-bilmegen Aınur talyp túse jazdady. Ol — onymen tyndy-aý degende, shaı ústinde taǵy da silteńkiregen Aıazekeń endi Jolamannyń ózine tıisti. Jolamannyń omyraýyndaǵy Altyn Juldyzdy saýsaǵymen shuqyp:
— Mynaýyń taza altyn ba, álde qur jyltyratyp qoıǵan boıama ma? — dep kılikti.

— Ókimettiń bergeni ǵoı, men teksergen joqpyn, — dedi kúle jaýap berip qutylmaqshy bolǵan Jolaman. Aıazbaı aıaldamady:

— Sen Altyn Juldyz taqtym dep tanaýyńdy kóterme, bildiń be? Temirtaýda aqshany kúrep taýyp júrmin dep shirenbe, bildiń be? Qatynyń anaý, asaý baıtaldaı janyna kisi jolatpaıdy. Seniń otyrysyń mynaý, qurdasyńmen jóndep sóıleskiń de kelmeıdi. Biz de sorly emespiz, sen sıaqty geroı bolmasaq ta, altyn bizde de bar, qudaıǵa shúkir. Mine!

Aıazbaı urty salbyrańqyraǵan aýzyn jaıyndaı ashyp kep qalyp edi; tý kómeıine deıin altynmen qaptap tastaǵan eken, adamnyń aýzy emes, orkestrdegi jez kerneıdiń uńǵysyndaı jalt-jult etip úńireıdi.

— Baıǵus-aý, óz tisiń de áp-ádemi emes pe edi? Mynaýyń ne sumdyq? Aıdyń-kúnniń amanynda qyrǵulaq tıdi me, ne boldy? — dep Jolaman shynnan shoshydy.

Muny kekettige sanaǵan Aıazbaı:

—Temirtaýda jemis joq deıdi ǵoı, qyrǵulaq bolsań óziń bol! — dep kózderi shynydaı shytynady. — Meniń qatynymnyń da tisteri túp-túgel altyn. Al, neǵylasyń? Myna seniń shybyq tımes shyńq eter naqsúıeriń qulaǵyna tarydaı shyny taǵyp alypty. Meniń qatynymnyń úsh altyn syrǵasy bar. Al, neǵylasyń? Tak shto, bizben manaýrap sóıleskenińdi qoı, bildiń be?

Basqa es biler aǵaıyn sol joly Aıazbaıdy áke-sheshe dep jatyp, úıine áreń alyp ketip edi. Sodan qaıtyp Jolaman ony kórgen emes. Ótkendegi ıttigine qaramaı, kórgisi keledi. Qansha degenmen son-oý soǵys jyldarynan keıingi qıyn-qystaý kezderden mektepke birge baryp, bir úzim nandy bólip jep, aýdannyń ınternatynda birge jatyp, demalys kúnderi aýylǵa birge qaıtatyn qımas dosy, bir jyly týǵan qurdasy edi. Qımady. İnisi Elamanǵa:

— Lajy bolsa, shaqyra sal, — dedi.

— Áı, kelin, sadaǵań bolaıyn, qoralaryńa bóten qozy kirgen joq pa? — dep bir kempir taıaǵyn kezenip, joǵary qaraı ótti. Uıaǵa qonar shaqtyń álegimen zıpa terek basynda qus balasy azan-qazan shýlady. Aqyry mal jaıǵasyp, ymyrt úıirile el as-sýǵa otyrar kezde, Aıazbaı shaqyrtpaı-aq ózi keldi. Keń-mol pishilgen meıman bólmeniń tórine baǵana Elaman ataǵan ıgi jaqsylar otyrǵan. Aýyl ádetinshe qońyraýsyz kirip kelgen Aıazbaı otyra ketetin bos oryndyq ta joq edi, amalsyz bosaǵada turyp qaldy. Qatty ózgergen eken. Áýeli ony Jolaman tanymady. Tek baıaǵy bala kezinen yrjıyp kúletin ádetinen ǵana shamalady.

Aıazbaıǵa ózi barmaq bolyp, Jolaman tórdegi ornynan turyp esikke bettep bara jatty. Siresip otyrǵan basqalar da qozǵalaqtady. Elaman ishteı jaqtyrmasa da:
— Kel, kel,—dep jan-jaǵyna qarap bos oryn izdegen boldy.

Jolamannyń ádeıilep janyna kelgeni — spırttelip qalǵan julyn-júıkesin bosatyp jibergen shyǵar, Aıazbaı kólkildep isken kózin kirsheńdeý kostúminiń jeńimen súrtti.

— Keshir, — dedi dombyǵyp, irkildek tartqan topyraq tústes betiniń eti dir-dir etip. — Aınalaıyn Jolaman, tıtteıden birge ósken baýyrymsyń ǵoı. Keshir, mynalar meni túsinbeıdi... — Ol dastarqan basyndaǵylardy qolymen megzep, jaıpap ótti.

Jolaman ishteı tiksinip, boıy túrshikkendeı boldy. Aıazbaıdyń aýzy túpsiz tereń oppadaı omyraıyp, tereńnen qaraýytady. Bir tis joq, «Baıaǵy aýzy tola altyny qaıda?»

Aıazbaı Jolamannyń omyraýyndaǵy Altyn Juldyzdy abaılap ustap, kógergen jentek ernin tıgizdi.

— Keshir ótken jolǵy ıttigimdi. Naǵyz altyn osy eken. Meniki baıaǵyda saýdyrap túsip qalǵan... Sen endi qaıtyp kelgenshe men, sirá... Sondyqtan kelesi joly Aınurdy ala kel. Qoryqpasyn. Áı, Elaman, quı anaýyńnan! Jolaman endi aınalyp kelgenshe men, men... kim bar, kim joq...

---