InfoHub Logo

Olardyń keıbiri shkaftyń túkpirinde jatsa, keıbiri kóz aldymyzda turady.  

1. Aýany sergitkish

Odan qandaı qaýip bar

Aýa sergitkishter páterdegi jaman ıisterden arylýǵa septesedi. Olardy biz kóbinese vana bólmesinde jáne dárethanada — jeldetilmeıtin orynjaılarda shashyratamyz. Bul durys emes. Aýa sergitkishterdiń quramyna ftalattar — jupar ıistiń uzaq turýy jáne materıaldyń kerilip-sozylýy úshin aralastyrylatyn hımıalyq qospa bar.

Ftalattar, sondaı-aq, tyrnaq boıaıtyn lakta, kosmetıkalyq ónimderde, balalar oıynshyqtarynda jáne plasıkte bar. Kóbinese olar naqty jazylmaı, «hosh ıistendirgish» degen sózdiń qalqasynda jasyrynyp turady. Mysaly, quramynda ftalattar bar ekeni jazylmaǵan 14 aýa sergitkiniń 12-nen osy zıandy zattar tabylǵan.   

Ftalattaryń organızmdegi gormondar deńgeıine áser etetin jaman qasıeti bar: olar erlerdiń testosteron deńgeıin tómendetip jiberedi de, urpaq órbitý júıesindegi aýytqýshylyqtardyń sebepkeri bolady.   

Siz aýa sergitkini jabyq orynjaıda shashyratqan kezińizde onyń usaq bólshekteri terige jabysyp qalady nemese jutqan aýamen birge ishke enip ketedi.   

Ne isteý kerek

Jaman ıisterdi ıiskep júre berý — ońtaıly amal emes. Aýa sergitkini tabıǵı komponentterden óz qolyńyzben jasap alyńyz.  

100 ml aýa sergitki jasaý úshin sizge mynalar qajet:  

— ıisi ózińizge unaıtyn efır maıynyń 15–20 tamshysy (birnesheýin aralastyryp jiberseńiz de bolady);  

— 1 shaı qasyq spırt;  

— búrikkish (pýlverızator) bar shólmek;  

— dıstıldengen sý.  

Shólmekke maıdy jáne spırtti qosyp, aınalmaly qımyldar arqyly olardy aralastyryńyz. Ústine sý quıyp, shashyratqysh qondyrmamen aýzyn tyǵyzdap jabyńyz jáne aqyryndap shaıqańyz. Boldy, daıyn!  

2. Kıim kúıesin qurtatyn sharlar

Olardan qandaı qaýip bar

Kúıe kıimdi jep qoımaýy úshin shkafqa arnaıy sharlardy salyp qoıady. Olardyń quramyndaǵy belsendi zattar naftalın men paradıhlorbenzol — qadalǵan jerinen qan alatyn jándikti ǵana emes, adamdy da óltire alatyn zattar.   

Naftalınniń áseri obyr qozdyrýshy (kanserogen) bolyp tanylǵan, nemese paradıhlorbenzol basty aýyrtýy, júrek aınytýy, ish ótkizýi jáne terini titirkendirýi múmkin. Bul sharlardyń taǵy bir qaýiptiligi sol, kishkentaı balalar olardy kámpıt dep oılap, jep kórýi múmkin.  

Ne isteý kerek

Jaqyn aılarda shkaftan shyǵarmaıtyn kıimderińizdi sańylaýsyz qapqa salyp qoıyńyz. Olardy jınap qoıar aldynda mindetti túrde jýyp tazartyńyz.  

Shkafyńyzdy júıeli túrde tazalap turyńyz: qýys-qýysynyń bárin shańsorǵyshpen tazartyńyz, shańyn, shashty jáne kirdi tazalap shyǵyńyz.  

3. Aǵash-jańqaly taqtadan (AJT) jasalǵan jıhaz

Odan qandaı qaýip bar

Sapasyz materıaldardan jasalatyr arzan jıhazda formaldegıd — adam densaýlyǵyna zıandy obyr qozdyrýshy bolýy múmkin. Bul zatqa asa sezimtal adamdardyń kózi men muryny nemese tamaǵy ashýy, jótel paıda bolyp, júregi aınýy jáne terisi titirkenýi múmkin.  

Ne isteý kerek

Buıymdy óndirýshi eldiń sapa standarttaryn bilip alyńyz jáne sertıfıkattaryn muqıat tekserińiz. Syrtqy túri men ıisine nazar aýdaryńyz: jańa dıvannyń nemese ústeldiń ashshy, muryndy jybyrlatatyn «jupar» ıisi — eleýsiz qaldyrýǵa bolmaıtyn sıgnal.  

4. Kasalyq chekter

Olardan qandaı qaýip bar

Biz dúkende jasaǵan saýdamyzdan soń nemese bankomatan sátti operasıadan soń alatyn chekterdiń kópshiligi termoqaǵazǵa basylady. Ondaı qaǵazdyń quramynda bısfenol A (BPA) bar.

Bısfenol  A — endokrındik júıege, qalqansha bezge jáne urpaq órbitý júıesine keri áser etetin hımıalyq zat. 

Ol zat terige janasqan kezde organızmge enip ketedi, al chekti qolyńyzben ustaǵan kezde oǵan janaspaı qalý múmkin emes.    

Kóptegen elder bul zatty tyıym salynǵandar tizimine engizip qoıyp, al óndirýshiler bolsa, ekologtarmen ymyraǵa kelip, ony paıdalanýdy barynsha azaıtýǵa tyrysyp júrse de, bısfenol A, áli de bolsa, plasık shólmekter men ydys-aıaqtarda kezdesip qalady.

Ne isteý kerek

Qaǵaz chekterden bas tartyp, bir aıda azyq-túlik alýǵa jumsaǵan aqshańyzdy esepteý úshin olardy úıde úıip jınaı bermeńiz. Qazirgi kezde barlyq derlik qarjylyq operasıalardy smartfonyńyz arqyly qadaǵalap otyrýǵa bolady.   

Dúkenniń mobıldik qosymshasyn telefonyńyzǵa júktep alyńyz da, satyp alýlaryńyzdy onlaın túrde baqylap otyryńyz. Qaldyq teńgerimińiz jaıynda únemi bilip júrý úshin bankińizdiń mobıldik qosymshasyn ornatyp alyńyz.  

Eger siz satýshy sizden 15 teńge jep qoıady dep sekemdenseńiz, ol alǵan zattaryńyzdy kasadan ótkizip jatqanda elektrondy ekranǵa shyǵatyn baǵalardy baqylap turyńyz. Ekrandaǵy baǵa zattyń ózinde jazylǵan baǵadan artyq ekenin kórseńiz — buny oǵan aıtyńyz. Bulaı etý saýda jasap bolǵan soń chektegi sáıkessizdikti izdep turǵannan ońaı bolady.  

5. Batareıalar

Olardan qandaı qaýip bar

Jumysqa jaramdy jańa batareıalar men akýmýlátorlar, durys paıdalansańyz, olardan sizge keler zıan joq. Áńgime uzaqýaqytty perspektıva jaıynda bolyp otyr. Batareıanyń nemese akýmýlátordyń quramynda bolatyn qorǵasyn nemese kadmıı adamnyń búıregine, baýyryna jáne júıke júıesine keri áser etedi. Onyń ústine, kadmıı obyr qozdyrýshy bolyp tanylǵan.    

Sandyqtyń túbinde talaı jyldan beri jatqan batareıa tot basyp ketýi múmkin. Onyń korpýsy búlinip, ishindegi ýly zattar syrtqa shyǵýy múmkin.  

Ne isteý kerek

Paıdalanylǵan batareıalar mer akýmýlátorlardy, olar isten shyǵa salysymen joıatyn jerlerge ótkizińiz. Olar jyldar boıy qoldanbaıtyn gadjetterdiń ishinde turmasyn. Tekserý jasap, jaramsyz batareıalardy jaqyn mańdaǵy qoqys qaldyqtardy alatyn jerge ótkizip tastańyz.

6. Kúnnen qorǵaný quraldary  

Olardan qandaı qaýip bar

Olardy bári emes, tek quramynda oksıbenzon barlary. Ǵalymdar bul zat (oksıbenzon) organızmde qordalanyp qalyp, endokrındik júıege keri áser etetinin anyqtaǵan.  

Onyń ústine, terimizdegi kúnnen qorǵaný jaqpamaıymen birge sýǵa túsetin oksıbenzon DNQ búldirý, sonymen qatar balańqurt kezinde tuqymyn buzý arqyly koralldardy qurtady. Bul zattyń eń kóp shoǵyrlanǵan jeri tanymal týrısik oryndardan tabylyp otyr.

Ne isteý kerek

Kúnnen qorǵaný quraldarynyń quramyn oqyp, belsendi komponentteri retinde myrysh totyǵy men tıtan dıoksıdi qoldanylatyn túrlerin tańdańyz.  

7. Plasık ydys-aıaq

Budan qandaı qaýip keledi.

Plasık ydys-aıaqtyń quramynda bizge tanys bolyp qalǵan ftalattar men bısfenol A bolýy múmkin. Bul zıandy zattar organızmge plasık ydysqa salynǵan iship-jemmen birge kirip ketýi múmkin.  Óndirýshiler plasık quramyndaǵy bısfenol A zatynan arylyp, ony basqa komponentterge aýystyryp jatyr, alaıda, ǵalymdar olardan da shegetin zıanymyz az bola qoımas dep alańdap júr.   

Ne isteý kerek

Amerıkalyq pedıatrıa akademıasy 03, 06 jáne 07 bolyp tańbalanǵan ydys-aıaqtan nemese orama qaptan aýlaq júrýge keńes beredi.  

Polıvınılhlorıd (PVH) — 03

 

Polıstırol — 06

Ártúrli plasıkterdiń qospasy, polımerler — 07

Bundaı ydysty ishinara áınekten nemese metaldan jasalǵanyna aýystyryp alýǵa bolady. Mysaly, tamaq salatyn konteınerlerdi, as-aýqatty týraıtyn taqtaıdy, as úı qalaqtaryn aýystyrýǵa bolady.  

Ókinishimizge oraı, áseri qazir baıqalmaıtyn, biraq jaqyn bolashaqta densaýlyǵymyzǵa keri áser etýi múmkin ýly jáne zıandy zattardan aıaq alyp júre almaımyz. Paranoık bolýdyń qajeti joq, bári ózimizge baılanysty. Eger de qaýipti zattardyń keıbireýlerinen ǵana bolsa da, qorǵana alatyn múmkindik bolsa, buny istegenimiz abzal.  

Oqýǵa keńes beremiz:

Quramy plasık, pestısıd pen kanserogendi hımıalyq zattarǵa toly qytaılyq 10 azyq-túlik

Plasıkalyq ydystardyń zıany

Plasıkalyq ydystardaǵy qaýip

Plasıkalyq bótelkedegi sýdy satyp alar aldynda neni tekserý qajet?

Atmosferaǵa 10% ottegi óndirip shyǵaratyn bakterıalardyń joıylýy

---