InfoHub Logo

Dáris №1

Taqyryby: Kirispe. Kompúterlik toraptaryn jiktelýi.

«Kompúterlik toraptar» pániniń maqsaty kompúterlik toraptardyń uıymdastyrylýy men jumys atqarý negizderin, derbes kompúterlerdiń torapta jumys isteý erekshelikterin úırený, qazirgi kezdegi toraptyq tehnologıalarmen tanysý, jergilikti toraptardyń jumysyn ıgerý bolyp tabylady.
Bul pánniń aldynda «Algorıtmdeý jáne programmalaý tilderi», «Programmalaý tehnologıasy», «Kompúterlik júıelerdiń arhıtektýrasy» pánderi oqytylýy tıis. Stýdentter «Kompúterlik toraptar» páninen alǵan bilimi men daǵdylaryn, kelesi "Aqparattyq júıelerdi jobalaý" shektes pánderinde sondaı-aq dıplomdyq jobalaý kezinde qoldana alady.

Kompúterlik torap – bul aralarda aqparat tasýshysy joq, ózara aqparat almasa alatyn kompúterlik jıyntyǵy. Júıe quramyna kiretin kompúterler ózara aqparattar almasa alatyn, baılanys kanaldary arqyly jalǵasýy kerek, al kompúterlerde júıeler jumysynan, baılanystyrady basqarý baǵdarlamasyn uıymdastyratyn arnaıy baǵdarlamany qamtamasyz etetin qondyrǵy ornatylýy qajet. Kompúterlik júıe toraptardyń (kompúterler, jumys stansıalardyń jáne t.b) jıyntyǵyn jáne olardy jalǵastyryp turǵan tarmaqtardan turady.
Júıe tarmaǵy — bul bir-birimen baılanysty toraptardy jalǵaıtyn jol. Júıe toraptary úsh tıpti bolady:

• Shetki torap — tek bir tarmaqtyń sońynda ornalasqan;
• Aralyq torap — birden kóp tarmaqtardyń sońynda ornalasqan;
• Bir-birimen baılanysty torap — bundaı toraptar negizinen bir-aq jolmen baılanysqan.
Kompúterler júıege ártúrli qosý amaly onyń topologıasy dep atalady.

Júıe topologıasynyń eń kóp taraǵan túrleri:

Syzyqtyq júıe. Tek eki sońǵy jáne kez-kelgen aralyq toraptan turady, sonymen qatar kez-kelgen eki toraptyń arasynda tek qana bir-aq jol bolady.
Shyǵyrshyq tárizdi júıe. Bul júıe boıynsha árbir torapqa eki tarmaqtan qosylady.
Aǵash tárizdi júıe. Ekiden kóp sońǵy toraptardan jáne qalaı bolǵanda da eki aralyq toraptan turady jáne eki toraptyń arasynda tek bir jol.
Juldyz tárizdi júıe. Tek bir ǵana aralyq toraptan turatyn júıe.

Uıa sıaqty (tárizdi) júıe. Kem degende eki toraptan turatyn jáne olardyń arasynda eki nemese odan da kóp jol bar.
Tolyq baılanysqan júıe. Kez-kelgen eki toraptyń arasynda tarmaǵy (butaq) bar. Kompúterlik júıeniń eń batysy sıpattamasy - onyń arhıtektýrasy.
Júıe arhıtektýrasy - ol málimetter jiberý júıesiniń taratý qurylymy, onyń topologıasyn, qurylǵysy (kerek-jaraǵy) jáne olardyń júıedegi ózara áreketiniń erejesi. Júıe arhıtektýrasy kóleminde aqparatty kodpen habarlaý máseleleri, onyń adresine jiberý, úzdiksiz kelip túetin habarlardy basqarý júıeniń jaǵdaıyndaǵy jáne sıpattaýdyń nasharlaýy kezindegi qatelikterdi baqylaý men taldaý máseleleri qaralady.
Óte keń taraǵan arhıtektýralar:

• Ethernet (angl. ether — efır) — keń taratatyn júıe. Bul júıeniń barlyq stansıalary alady degen sóz. Topologıa - syzyqtyq jiberý jyldamdyǵy 10 nemese 100 Mbıt/sek.
• Arcnet (Attached Resource Computer Network –resýrstar biriktirilgen kompúterlik júıe-keń taratatyn júıe. Fızıkalyq topologıa –aǵashy. Málimetter jóneltý jyldamdyǵy 2,5 Mbıt/sek.
• Token Ring (estafetalyq shyǵyrshyq júıe, marker jiberý (berý) júıesi) – shyǵyrshyq júıedegi málimetter jiberý prınsıpi – bir-birimen baılanysqan toraptardan árbir toraptyń qysqa qaıtalanbaıtyn erekshe better –markerdiń júıligin tosady. Markerdiń kelýi habardy sol toraptan kelesi torapqa jiberýdi kórsetedi. Málimetterdi jiberý jyldamdyǵy 4 nemese 16 Mbıt/sek.

• FDDİ (Fiber Distributed Data İnterface) — málimetterdi kóp talshyqty baılanys júıelerine joǵary jyldamdyqpen jiberýdiń júıelik arhıtektýrasy. Jiberý jyldamdyǵy - 100 Mbıt/sek. Topologıa — qos shynjyr nemese aralas (juldyz tárizdi nemese aǵash tárizdi júıelerdi qosý arqyly). Júıedegi stansıalardyń eń kóp mólsheri – 1000. Qural-jabdyqtyń quny óte joǵary.
• ATM (Asynchronous Transfer Mode) — bolashaǵy mol, ázirge eń qymbat arhıtektýra, bir júıemen sandyq, beıne kórinistik jáne dybystyq málimetterdi qamtamasyz etedi. Jiberý jyldamdyǵy 2,5 Gbıt/sek-qa deıin. Baılanys joly optıkalyq.

Qarapaıym kompúterlik júıe bir-birimen onsha alys turmaǵan eki kompúterdi jalǵastyrý arqyly paıda bolady. Olar nýl modem dep atalatyn (10-20 m. mólsherdegi) arnaıy kabel aty kelesi nemese paralel turǵan kompúterlerge qosylady. Osyndaı ýaqytsha qosý týraly kompúterlik baılanys dep atalady. Ol osylaı qosylyp, sodan soń ony kez-kelgen sońǵy kompúter paıdalanýshysynyń alyp tastaýyna bolady. Qazirgi kezde joǵaryda kórsetilgen qosý túrin, kabelsiz birden baılanystyrýdy júzege asyratyn ınfraqyzyl porttar jetildirilýde.

TKB (PKS-oryssha) týra kompúterlik baılanys negizinen portatıvti jáne stasıonarlyq jeke jumys kompúterleri arasyndaǵy málimetter men almasý úshin paıdalanylady, mysaly, ofıstik kompúterler, áıtse de mundaı málimet almasý eki stasıonarlyq jáne kompúterlik arasynda da bolýy múmkin.
Jergilikti esepteý júıesi. Bir-birimen sonshalyqty qashyq ornalaspaǵan, (50-100 m alshaq) bir arasynda árdaıym aqparattyq almasý uıymdastyrýdy qajet etetin kompúterler osy maqsatqa arnalǵan arnaıy kabeldermen stasıonardy túrde jalǵastyrylady. Kórsetilgen júıeniń túri lokaldi esepteý júıesi dep atalady. (LEJ) nemese (LVS) LAN- Local Area Net.

Quqyqty belgilengen kanaldar telefon nemese optıkalyq kabelder, sonymen qosa spýtnıktik nemese radıokanaldar kómegimen júzege asyrylady. Ádette belgilengen kanaldar arqyly bir mekemeniń júıege qosylmaǵan kompúterleri biriktiriledi (qosylady). Júıeden alynyp tastalǵan kompúterlerdiń kópshiligin baılanystyratyn júıeni bólingen júıe dep ataıdy. Mekemelerdiń mundaı bólingen júıelerine, kirý tek qyzmetteri mindetterin oryndaýlaryna baılanysty tulǵalarǵa ǵana ruqsat etilgen. Bundaı túrdegi júıeler óz fýnksıalary boıynsha lokaldi júıege uqsas jáne regıonaldy nemese metropolitan Area Net – MAN dep atalady.

Mekemeniń regıonaldy júıesinde qurylǵan arnaıy kommýnıkatıvtik habar almasý júıesi (elektrondy pochta, faks, qujattarmen birigip jumys jasaý) korporatıvti dep atalady.
Aýqymdy júıe. Dúnıe júzine taralǵan, árdaıym óte joǵary úlken kólemdegi ártúrli aqparattardy alý múmkindigin beretin kanaldar júıesindegi kompúterler jáne komersıalyq negizdegi, tilek bildirýshilerdiń barlyǵyna ruqsat berilgen júıe globoldi júıe dep atalady nemese Wide Area Net- WAN. Osyndaı júıelerdiń eń belgili ókili INTERNET, degenmen basqa da globoldi júıeler (MSN – Microsoft on Line, America on Line jáne t.b).
Kompúter aralyq baılanysty uıymdastyrýdyń úsh negizgi tásili bar:

• qatar turǵan kompúterdi olardyń kommýnıkasıondyq porttaryn basyp ótetindeı arnaıy kabeldermen qosý;
• bir kompúterden ekinshisine modem arqyly ótkizilgen nemese spýtnıktık baılanystyń kómegimen málimet jiberý;
• kompúterlerdi kompúterlik júıege biriktirý (qosý).

Eki kompúter arasyndaǵy baılanysty uıymdastyrýda kóbinese bir kompúterge resýrstar men jabdyqtaýshy (postavshık) roli (baǵdarlama, málimet jáne t.s.s.), al basqasyna – bul resýrstardy qaıtalanýshy roli bekitilip beriledi. Bundaı jaǵdaıda birinshi kompúter server, al ekinshisi – klıent men nemese jumysshy stansıasy dep atalady. Arnaıy baǵdarlamamen jabdyqtalǵan kompúter – klıentke jumys isteýge bolady (pod ýpr. spes. progr. obespech).