InfoHub Logo

Jeltoqsan kóterilisi – 1986 jyly 16 - 19 jeltoqsan aralyǵynda Almatyda bolǵan qazaq jastarynyń Keńestik Sosıalısik Respýblıkalar Odaǵy úkimetiniń otarshyldyq, ámirshil-ákimshil júıesine qarsy narazylyq qımyldary. Kóterilistiń bastalýyna Máskeýdegi ortalyqtyń respýblıka halqynyń pikirimen sanaspastan Reseıdiń Ýlánov oblystyq partıa komıtetiniń 1 -shi hatshysy G.V. Kolbındi Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń 1-shi hatshysy etip taǵaıyndaýy túrtki boldy. 17 jeltoqsan kúni tańerteńgi saǵat 8-de qaladaǵy L.I. Brejnev atyndaǵy alańǵa (qazirgi Respýblıka alańy) saıası táýelsizdikti talap etken urandarmen alǵashynda 300-deı adam jınalyp, keshkisin kóterilisshiler sany 20 myńǵa jetti. Biraq kóterilisshilerdiń qoıǵan talap-tilekteri aıaq asty etilip, «buzaqylardy» kúshpen taratý maqsatynda alańǵa quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerleri men arnaıy áskerı kúshter toby jetkizildi. KSRO İshki İster mınıstrliginiń №0385 buıryǵy negizinde daıyndalǵan «Quıyn -86» operasıasy boıynsha kóterilis qatygezdikpen basyp-janshyldy.

18 jeltoqsan kúni alańǵa qaıta jınalmaq bolǵan kóterilisshilerge qarsy ásker kúshi qoldanyldy. Kóterilisshilerdiń qalǵan toptaryn yǵystyrý úshin jedel top, mılısıa men jasaqshylardan arnaıy toptar qurylyp, qala kóshelerine attandyryldy. Osy áskerı kúshter 19 jeltoqsan kúni qalanyń ár tusynda qaıtadan sherýge shyqpaq bolǵan 6 topty basyp, taratty. Alańdaǵy kóterilisshiler taratylǵan soń ishki ister bólimderine 2401 adam jetkizilgen (Almaty túrmesine syımaǵandyqtan, qala syrtyna aparyp tastalǵandardy qosyp eseptegende barlyǵy 8,5 myń adam ustalǵan). Jeltoqsan qurbandarynyń katarynda E.Sypataev, S.Muhamedjanova, K.Moldanazarova, Q.Rysqulbekov, M.Ábdiqulov, L.Asanova syndy erjúrek qazaq jastary bar. Jeltoqsannyń 19-23 aralyǵynda halyqtyń narazylyq sherýleri men mıtıńiler Qazaqstannyń Jezqazǵan, Taldyqorǵan, Kókshetaý, Qaraǵandy, Arqalyq, Pavlodar, Jambyl, Talǵar, Sarqant, t.b. qalalary men Saryózek, Shamalǵan, Shelek eldi mekenderinde jalǵasty.

Jeltoqsan kóterilisine Keńester Odaǵy Komýnıstik Partıasynyń (KOKP) Ortalyq Komıtetiniń qaýlysymen «qazaq ultshyldyǵynyń kórinisi» degen baǵa berilip, kóteriliske qatysqan azamattar qýǵyn-súrginge ushyrady. Totalıtarlyq, otarshyl saıasatqa qarsy qazaq jastarynyń azattyq kúresi tarıhı mańyzy bar úlken oqıǵa boldy. Qazaqstan táýelsizdigin alǵan soń Jeltoqsan kóterilisi týraly shyndyq qalpyna keltirilip, bul jóninde «Jeltoqsan. 1986. Almaty» (qurastyrǵandar - T.Ótegenov, T.Zeınábilov), «Jeltoqsan qurbandaryn joqtaý», «Er namysy - el namysy» jınaqtary, K.Tábeıdiń «Muzda janǵan alaý», T.Beıisqulovtyń «Jeltoqsan yzǵary» kitaptary men «Jeltoqsan» (bas redaktory - H.Qoja-Ahmet) gazeti jaryq kórdi, «Allajar» (1991, rej. T.Temenov), «Qyzǵysh qus» kınofılmderi túsirildi.

t.ǵ.k Jumadil M. T.

Satbaev Mýrat

---