InfoHub Logo

16 jeltoqsanda búkil Qazaqstan óz táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyn atap ótedi. Osy mereıtoımen birge biz totalıtarlyq keńestik rejımniń quldyraýynyń jáne burynǵy KSRO-nyń barlyq respýblıkalarynyń táýelsizdik alýynyń katalızatoryna aınalǵan 1986 jylǵy Almatydaǵy Jeltoqsan oqıǵasynyń 35 jyldyǵyn eske alatyn bolamyz.

15 jeltoqsanda Almatyǵa KOKP OK múshesi G.Razýmovskıı men Ýlánov oblystyq partıa komıtetiniń birinshi hatshysy G.Kolbın keldi. 16 jeltoqsanda Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń plenýmynda Joǵary partıa organdary Kolbındi Respýblıkalyq birinshi hatshy qyzmetine usyný týraly jarıalandy. Osylaısha, barlyq partıalyq normalar men jarǵyny buza otyryp, respýblıka basshysy bolyp Qazaqstanmen baılanysy joq jáne jergilikti jaǵdaıdy bilmeıtin, tipti jergilikti partıalyq uıymdardyń eshqaısysynda tirkeýde turmaǵan jáne qazaqstandyq tirkeýi joq adam saılandy.

Bul qazaq halqyn qorlaý retinde qabyldanyp, stıhıalyq narazylyq týdyrdy. 1986 jyly 17-18 jeltoqsanda Almaty jastary respýblıkanyń múddelerin eskermeýge narazylyq bildirý úshin kóshege shyqty. Demonstrasıa beıbit boldy, memleketke qarsy nemese úkimetke qarsy urandar bolǵan joq, azamattar ózderiniń konstıtýsıalyq quqyǵyn júzege asyrdy, biraq dıalogqa barǵysy kelmeıtin bılik demonstranttarǵa qarsy áskerler men polısıany attandyryp, terror men repressıaǵa júgindi.

Keıbir derekter boıynsha, 17-18 jeltoqsanda bolǵan qaıǵyly oqıǵalar barysynda 150-den astam demonstrant qaza tapty, Almatynyń emdeý mekemelerine 540 adam tústi, 200-den astam adam aýrýhanaǵa jatqyzyldy, 1700-den astam adam túrli dene jaraqattaryn aldy. Demonstrasıany taratýda áskerı dóreki kúsh qoldanylyp, sýyqta adamdarǵa sý shashyldy, ustalǵandardy uryp-soqty, qaladan tys jerge tasyldy. Demonstrasıany kúshpen taratý týraly habar búkil Qazaqstandy dúr silkindirdi, respýblıkanyń kóptegen qalalarynda mundaı áreketti aıyptap sóz sóıleýler ótti, sondaı-aq bılik kúshpen basyp tastady. 900-ge jýyq adam ákimshilik tártipte jazalandy, qylmystyq tártipte 99 adam sottaldy, onyń ishinde túrme tórine toǵytylyp qaza tapqan jas Qaırat Rysqulbekovty qazaq umytpaıdy.

Tek Almatyda 264 adam joǵary oqý oryndarynan, 758 adam komsomoldan jáne 52 adam partıa qatarynan shyǵaryldy. Komsomoldyq jáne partıalyq jazalardy 1400-ge jýyq adam aldy. İshki ister organdarynan 1200 adam, kólik jáne medısınalyq mekemelerden 300-den astam adam bosatyldy. Joǵary oqý oryndarynyń 12 rektory óz laýazymdarynan aıyryldy.

Jeltoqsan – 1986 tek Almaty jastaryn ǵana emes, basqa oblystardaǵy jastardyń boı kóterýine de alyp keldi. Bul kezde Jezqazǵanda da, Qaraǵandyda da 60 adamnan ustalyp, soqqyǵa jyǵyldy, mıtingiler men sherýler Taldyqorǵanda da, Arqalyqta, Kókshetaýda, Saryózekte, Talǵarda, Shymkentte jáne basqa da qalalarda ótti. Olardyń qorytyndylary boıynsha 21 sherýshi sottaldy.

Tergeý men sot is júrgizý normalaryn óreskel buzýmen ótti, bılik Stalınnen keıingi ýaqytta buryn-sońdy bolmaǵan repressıa men ulttyq ıntellıgensıany qýdalaý tolqynyn bastady. 1987 jyldyń basynda KOKP OK-niń qaýlysy qabyldanyp, onda bolǵan oqıǵa «qazaq ultshyldyǵynyń» kórinisi dep jarıalandy.

1986 Jylǵy Jeltoqsan oqıǵasy ata-babalarymyz armandaǵan jańa ómirge aparatyn joldyń basynda bolǵan aýyr synaqpen tarıhta máńgi qaldy. 1986 jylǵy Jeltoqsan oqıǵasyn eske alý barshamyzdy Táýelsizdigimizdiń negizderin odan ári nyǵaıtý úshin bostandyq týyn joǵary kóterýge shaqyrady.

Árıne, jeltoqsan oqıǵalarynyń júregimizde qaldyrǵan jaralary ýaqytty birtindep emdeıdi. Salqynqandylyq, parasatty aqyl jáne salmaqty saıasat bizge ótkennen qajetti sabaq alýǵa, qorqynysh pen qorlyqsyz bolashaqqa umtylýǵa kómektesti. Sondyqtan Otan úshin qıyn ýaqytta onyń abyroıy men qadir-qasıetin qorǵaýǵa shyqqan Jeltoqsan batyrlaryna taǵzym etý paryzymyz dep sanaımyz!

Bolat SAILAN, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń profesory, t.ǵ.d. Aıgerim QULJAN, 1 kýrs stýdenti

---