InfoHub Logo

Ia, JITS vırýsy búkil planetada pandemıa týdyrdy, al Ebola vırýsy Afrıkanyń búkil aýyldaryn óltirýi múmkin. Biraq ... Vırýstar evolúsıanyń mańyzdy faktorlarynyń biri degen ǵalymdar bar. Adamzattyń bir dushpany oǵan tabıǵattyń basshysy bolýyna qalaı kómektesti? Vırýstar adamnyń jasýshalarynda qalaı ómir súretininen jáne olar bizge ne qajet ekeninen bastaıyq.

Vırýstar janýarlardy ǵana emes, ósimdikterdi, sańyraýqulaqtardy, bakterıalardy, tipti basqa vırýstardy da juqtyrady. Evolúsıanyń belgili bir satysynda bul agentter jasýshalyq formalardan bólinip, qatar damı berdi dep boljanýda. Vırýstyń jasýshany juqtyrý maqsaty qandaı? Bastapqyda, birde-bir vırýs ıesi bar jasýshadan tys kóbeıe almaıdy; ol tek DNQ / RNQ jáne genetıkalyq aqparatty qorǵaıtyn keıbir beloktardan turatyn jáne jasýsha ınfeksıasynyń alǵashqy kezeńine qajet jasýshalyq emes tirshilik formasy. Jasýshaǵa engennen keıin, vırýsty jasýshalyq fermentter kómegimen múmkindiginshe tıimdi kóbeıtý kerek, bul kóp jaǵdaıda onyń jumysyn buzady.

Sonymen qatar, kóbinese jasýshada paıda bolatyn vırýstyq bólshekter ony jasýshadan tys keńistikke shyǵý kezinde óltire alady. Biraq úıińdi óltirý óte tıimdi emes. Sondyqtan vırýstardyń kópshiliginde jeke ıesi bar, mysaly, adamnyń gerpes vırýsy, ol adamzat balasyna uzaq ýaqyt áser etedi. Mundaı vırýstar óz ıelerine beıimdelip, olarǵa aıtarlyqtaı zıan keltirmeıdi. Sondyqtan álem halqynyń 95% -ynda adamnyń gerpes vırýsy bar, biraq bul bizge joıylyp ketý qaýpin týdyrmaıdy.

Sonymen qatar, keıbir ǵalymdar eger biz «ádettegi» vırýstardan arylsaq, onda olardyń ornyn jańa, agressıvti patogender alatyn bolar edi dep tujyrymdaıdy. Bul vırýstar men jasýshalyq formalardyń (sonyń ishinde adamdardy) birlesken evolúsıasynyń birinshi faktory, ol kelesi shemaǵa sáıkes júzege asyrylady. Jańa vırýs, mysaly, adam popýlásıasyn juqtyrady, osy vırýsty jeńe almaıtyn popýlásıalar óledi nemese aýyrady. Bul aýrýmen qandaı da bir jolmen kúrese alatyndar ómir súrýdi jalǵastyrady jáne sol turaqty balalardy týady, ıaǵnı olar ózderiniń genetıkalyq aqparattaryn jetkizedi. Óz kezeginde vırýs ta mýtasıaǵa ushyraýy múmkin. Iaǵnı, agressıvti bolǵan jáne ıelerin óltirgen shtamdardyń kóbeıýge múmkindigi joq, al agressıvtiligi az adamdar óz ıelerine basqalar sıaqty ómir súrýge jáne nátıjesinde oıdaǵydaı kóbeıýge múmkindik beredi.

Sondyqtan biz úshin sol vırýstar óte qaýipti, onyń ıeleri biz emespiz, mysaly, janýarlardyń vırýstary (adamnyń ósimdikke nemese bakterıalyq vırýsqa juǵý jaǵdaılary áli belgisiz). Sol VICH bizge tózimdi jáne JQTB-men baılanysty aýrýlarmen aýyrmaıtyn maımyldardan «qonys aýdardy». Ǵalymdar 2300 jylǵa qaraı AQTQ adam úshin gerpes vırýsy sıaqty ólimge ákelmeıdi dep boljaıdy. Eger evolúsıa týraly aıtatyn bolsaq, onda bul jalǵyz másele emes.

Vırýstyń genetıkalyq aqparat pen ómirlik sıkldy qalaı kodtaıtynyna baılanysty, olar ár túrli jolmen kóbeıe alady. Eń qyzyqty tásilderdiń biri - retrovırýstardyń kóbeıýi. Bul quramynda RNQ bar vırýstar, olar jasýshada bolǵanda, osy RNQ-dan DNQ sıntezdeıdi, bul DNQ ıesiniń genomyna enedi jáne odan paıdaly aqýyzdarmen qatar jasýsha vırýstyq beloktardy sıntezdeıdi. Jasýsha onyń qaı DNQ ekenin, qaısysy vırýs ekenin bilmeıdi, óıtkeni bul DNQ meniń genomymda bolǵandyqtan, onda jazylǵandy ​​istegen jón. Eger mundaı vırýs jynystyq jasýshalarǵa ense, onda ol tik jolmen, ıaǵnı ata-anadan balaǵa óte ońaı beriledi. Bala osy vırýstardyń taǵy ekeýin tańdap, balalaryna beredi jáne t.b.

Ýaqyt óte kele ımýndyq júıe keıbir vırýstarǵa reaksıa jasaıdy jáne olarmen kúresýdi úırenedi, jáne genomda aktıvtendiretin vırýstyq DNQ, biraq, múmkin, sol DNQ-da buryn jasýshada bolmaǵan keıbir dáıektilikter bar jáne olar ony aıtarlyqtaı jeńildete alady ómir, onda «aqyldy» jasýsha olardy sóndirmeıdi. Adam genomynyń 5-8% -ynda retrovırýstar bar dep esepteledi. Ia, múmkin, bul keıbir ǵalymdar aıtqandaı «ýaqyt bombasy» shyǵar, birde bul retrovırýstar «ómirge kelýi» múmkin, biraq, múmkin, bul bizdiń kim ekendigimizdiń sebebi. Tabıǵat aqymaq emes, ol óz zıanyna eshteńe jasamaıdy. Sondyqtan jańa epıdemıalarmen kúresý kerek, biraq olardan qatty qoryqpańyz, óıtkeni eki jol bar: damý nemese degradasıa, basqa jol joq.

---