InfoHub Logo

Áıel teńdigi jaıynda alǵash ret pikirin ortaǵa salyp, mańyzdylyǵyn eskergen Alash azamattary edi. Tipti, sol kezeńniń ózinde-aq áıel teńdigin nasıhattaıtyn basylymdardyń paıda bolýy qazaq arasynda áıelge degen kózqarastyń qalyptasqanyn baıqatady. Solardyń ishinde barlyq áıelderge arnap basylyp shyǵarylǵan - «Jetisý áıeli» jýrnaly.

«Jetisý áıeli» jýrnalynyń shyǵý merzimi jaıly derekter ártúrli. Jazýshy L. Ahmetovanyń «Qarlyǵash qalamdastar» kitabynda 1923 jyldyń qańtarynda shyqqan degen derekter keltirilgen. Sondaı-aq Q. Allabergenniń «Tarıh jáne baspasóz» kitabynda jýrnaldyń naqty shyǵý merzimi 1923 jyly, 23 qańtar degen derek kezdesedi. Atalmysh jýrnaldyń redaktorlyq qyzmetin áıelder quqyǵy úshin kúresken Sara Esova atqarǵan bolatyn. Ol alǵashqy komsomol jáne jýrnalıs qyzdardyń biri. Sara Esovanyń esimi onyń kúıeýi, 1937-1938 jyldary stalındik qýǵyn-súrgin qurbany bolǵan Qazaq KSR Halyq kommısıarlary keńesiniń tóraǵasy Oraz Isaevpen baılanysty. 

Sara Esova basynan ótkizgen aýyrtpalyqtarǵa qaramaı áıelderdiń bostandyǵy jolynda talmaı eńbek etti. Tipti «Otanyn satqannyń áıeli» degen tańba taǵylsa da aǵartýshylyq salasynda basshylyqqa deıin kóteriledi. Ol 1919 jyly ýshılısheni aıaqtaǵan soń birden bastaýysh qazaq-tatar mektebine oqytýshy bolyp ornalasady. Jastyǵyna qaramaı ol iske den qoıa aralasyp, jergilikti áıelderge úlken paıdasyn tıgizedi. Sonymen qatar, Sara Esovanyń basshylyǵymen balalarǵa arnalǵan ınternattar men balalar úıleri salyna bastaıdy. Osydan-aq biz onyń saýattylyǵy men zıatkerlik qabiletin anyq ańǵaramyz. Ol oqý oqyǵan tórt jyldyń ishinde tatar jáne orys tilin, ıslam negizderi, tarıh, geografıa, jaratylystaný pánderin jaqsy meńgerip shyǵady. Naǵıma Aryqova, Mádına Begalıeva, Alma Orazbaeva syndy tulǵalarmen birlese júrip áıelderge kóp áıel alýshylyq pen qyzdardy qalyń malǵa satý jaıly máselelermen kúresýdiń mańyzdylyǵyn túsindiredi. Ǵylymı derekterge súıensek, Sara Esovanyń jýrnalısıkaǵa aıaq basýyna birden-bir sebepker tulǵa-Ǵanı Muratbaev. Tipti ol jaıynda Sara Esova: «Ǵanı tek qoǵam qaıratkeri ǵana emes, sonymen qatar ol óner qaıratkeri de boldy. Ol ándi qatty jaqsy kóretin, ózi de ándi jaqsy aıtatyn. 1921 jyly, Orynbordaǵy Qazaqstan komsomolynyń İ sezi kezinde, Ǵanıdyń tapsyrmasy boıynsha biz Erǵalı Aldońǵarovtyń úıinde kórkemónerpazdardyń úlken keshin uıymdastyrdyq, bul keshke Aleksandr Zataevıchti de shaqyrdyq. Sol jyly Zataevıchke Ǵanı Muratbaevtyń, Erǵalı Aldońǵarovtyń, Alma men Mádına Orazbaevalardyń ánderi qatty unady. Zataevıch tipti Ǵanıdyń oryndaýyndaǵy «Dýdar-aı» men «Qatyn jyraý» óleńderin «Qazaq halqynyń 1000 áni» jınaǵynyń birinshi tomyna engizdi»,-dep eske alady. Sara Esovanyń áıel teńdigi úshin, sonyń ishinde bostandyq pen saýattylyq úshin atqarǵan eńbegi ushan teńiz. Ol jaıly Raıhan Qosmambetovanyń estelikterinde de baıandalady: «Onyń este saqtaý qabiletine kópshilik tańǵalatyn. Jetpis jasynda ol Bloktyń «On eki» poemasyn jatqa oqıtyn. Esenındi, Blokty erekshe jaqsy kóretin, óte kóp óleń biletin. İssapardan qaıtyp kele jatyp, joldan ábden sharshaǵanda Sara Sátpaıqyzy bizge jatqa óleń oqıtyn. Eshqashanda jańylmaıtyn, Almatyǵa jetkenshe oqıtyn». 

Mine, qazaq arasynda da ult múddesi úshin alańdap, aǵartýshylyq turǵyda bar kúshin aıamaǵan áıel adamnyń beınesin kórdik. Osyǵan qarap-aq patsha ókimetiniń kezinde «Áıel teńdigi jaıly máseleni birinshi bolyp kótergen bizbiz»,- degen pikirin joqqa shyǵarasyń. Tek bul aıǵaq qana emes, sonaý Qarahan dáýirinen bastaý alyp kelgen zamanda Aısha bıbiniń atyna eskertkish salynýy, odan qala berse jer-sý ataýlary sózimizge dálel bolary ras-aq... 

 Altynaı MALIKAJDAROVA

---