InfoHub Logo

Farıza aqynmen suhbat

Janarymdy tumanmen tumshaladym,
...Serippesi úzilip tur sadaǵym.
Jigitinen qazaqtyń dos taba almaı,
Qyz da bolsań men saǵan muń shaǵamyn.

1974 jyly bul kúnderi esimi jalpaq jurtqa áıgili aqyn Muqaǵalı Maqataev «Farıza! Farızajan, Farıza qyz» degen joǵarydaǵy tamasha óleńin jazǵan eken. Aıaýly aǵaǵa «qazaq jigitterinen dos taba almaı, ózine dostyq syr aıttyrǵan» Farıza Ońǵarsynova...

Biz bul esim jazylǵan úlkendi-kishili óleń kitaptardy stýdent boıjetkenderdiń appaq qus jastyǵy astynan, jaılaý tósinde mal qaıyrǵan shopan jigittiń qoınynan talaı-talaı kórgenimiz bar. Onyń óleńderin kóptegen bozbala arman-arýyna arnaǵanyn da bilemiz. Bular, árıne, jalpy halyqtyq jaǵy. Endi naqty derekke kóshsek, Farıza Gýrevtegi pedagogıkalyq ınstıtýttyń fılologıa fakúltetin bitirgen soń eńbek jolyn aýyl muǵaliminen bastady. Oblystyq gazettiń qyzmetkeri, sonan soń «Lenınshil jastyń» batys oblystardaǵy menshikti tilshisi, keıin «Qazaqstan pıoneriniń» redaktory boldy. Bul kúnderi «Pıoner» jýrnalynyń bas redaktory. Aqynnyń «Sandýǵash», «Mańǵystaý marjandary», «Asaý tolqyn», «Men seniń júregińdemin», «Mazasyz shaq», «Shilde» (tańdamaly), «Suhbat», «Daýa» sıaqty oqyrmandardyń júregine jol taba bilgen jyr jınaqtary jaryq kórdi.

Sondaı-aq ol Italıada ótken Búkildúnıejúzilik «Ádebıet jáne sıvılızasıa», «Iýgoslavıadaǵy «Sovet poezıasynyń kúnderi», Gresıadaǵy Búkildúnıejúzilik «Poezıanyń qoǵamdyq orny» sıaqty halyqaralyq forýmdarǵa qatysty.

Tómende aýdanymyzdyń qonaǵy, halyq sandýǵashy Farıza Ońǵarsynovaǵa gazetimizde qonaqkáde berip otyrmyz.

1. Alǵashqy óleń jazýyńyzǵa ne túrtki boldy?

- «Alǵashqy» degen uǵym óleń týrasynda aıtylǵanda shartty dep bilemin. Óıtkeni -alǵashqy óleń dep sol kezde ózim oılaǵanmen, shyn mánindegi poetıkalyq shyǵarma bolmaýy múmkin ǵoı. Degenmen, suraq qoıǵan ekensiń - jaýap berýge týra keledi. Aýyl mektebiniń úshinshi me, tórtinshi me - esimde joq - klasynda oqıtyn kezim. Mektep biraz qashyq. Kórshi úılerdiń 4-5 balasy mektepke birge baryp, birge qaıtamyz. Qaırolla degen ushyp-qonǵan jalańqaı bir bala bar edi. Qazir qaıda eken... Ózi er balaǵa laıyqsyz jeńil minezdi bolatyn jáne áline qaramaı sotqar edi. Sol birge kele jatqan bir qyzben qaqtyǵysyp qaldy da, álgi qyz ıterip jibergende ońbaı qulap tústi. Bárimiz «ózińe sol kerek» degen nıetpen oǵan kúldik. Nege ekenin qaıdam, meniń tilime bir-eki shýmaq (umytpasam, 7-8 býyndy jyr úlgisindeı) óleń oralǵany. Qazir esimde joq, áıteýir álgi balany óleńmen mazaqtaǵan boldym. Janymyzdaǵy balalardyń bári «Farıza óleń shyǵardy, Qaırollany ábden masqaralady» dep úılerine aıtyp barypty. Men anama maqtanyp keldim. Oǵan deıin sózjumbaq, chaınvord, krosvord qurastyryp, «Qazaqstan pıoneri» men «Pıoner» jýrnalyna jiberetin «ádetim» bar edi. Álgi «ázil óleńdi» shyǵarǵasyn tipti mashyqtanyp alǵanym esimde.

2. Siz ishki jan dúnıeńizdegi sezim syrlaryńyzdy aralastyra otyryp, búgingi adamzat balasynyń arman-tilegin, maqsat-múddesin jyrǵa qosasyz. Sonda da búgin júregińizge maza bermeı júrgen basty taqyrybyńyz týraly áńgimeleseńiz?

- Men árbir adam óz dáýiriniń, zamanynyń oıly, sezimdi azamaty bolýy tıis, sonda ǵana ol týǵan halqyna, qoǵamyna tamshydaı da bolsa sáýle shapaǵatyn tıgize alady dep túsinemin. «Sen - maǵan, men – saǵan» degen uǵym «jaqsylyqtyń» prınsıpine aınalyp bara jatqan dáýirde, adamdyq qasıetterdi boıǵa saqtap, óziniń ana sútimen, áke qanymen sińgen bolmysymen qalý - búgingi adam úshin birinshi maqsat bolýy qajet dep uǵamyn.

Meniń óleńderimdi oqyǵan adam óz sanasyna ıneniń jasýyndaı da bolsa osy oılardan sáýle túsirse, óz tilin, óz halqynyń ar-namysyn qasterleýge umtylsa, tirshilikte jer betindegi óziniń adamdyq mısıasyn adal atqaryp júrmin be degen oıǵa qalsa, men aqyn retinde baqyttymyn der edim.

Qazir «Asanqaıǵy» degen poema jazyp júrmin.

3. Biz sizdi «júrekpen jazyp, júrekke jetkizgen» aqyn retinde bilemiz. Sonda da alǵashqy jyldardaǵy «Shilde» tańdamaly óleńder jınaǵyńyz jadymyzda tozbastaı áser qaldyrdy...

Al sońǵy jyldardaǵy óleńderińizge fılosofıalyq astar berip, tereńdep ketken tárizdisiz. Iaǵnı búgin sizdi oıym oqyrmandarymnyń uǵymyna aýyrlap ketken joq pa degen saýal mazalamaı ma?

- Qandaı aqyn bolsa da, áýeli romantıkalyq ekpinmen bastaıdy dep oılaımyn. Ol jastyqqa, alyp-ushqan aqsha bulttaı sezimge baılanysty ǵoı. Meniń jyrlarym da keıde ýaqyt, kezeńderge baılanysty túri men ekpinin ózgertip otyrýy múmkin. Biraq syrtqy bir túri ózgergenmen, ishki ózegi sapasyn joımaǵany abzal. Ómir de bir saryndy emes. Oılanatyn adamǵa kúndelik barǵan saıyn kúrdelilenip bara jatqanǵa uqsaıdy. Ámze aınalaıyn, «óleńderińiz saıazdanyp, jaıdaq sýdaı túbi kórinetin bolyp barady» -dep jazǵyrmasań boldy. Jalpy men óleńderimdi o bastan poezıany bar sıqyr qupıasyna boılaı júze almaǵan adam túsine almaıdy degen pikirde bolatynmyn. Jáne ondaılarǵa túsinikti bolýdy maqsat tutqan emespin. Onda poezıa degen ǵajaıyp álem óziniń bar qudiretinen aırylyp qalatyn bolar. Kerisinshe, sol keremet álemniń ishine enýge adamdar umtylǵany jón ǵoı.

4. Biz óz gazetimizde ádebıetti óte kóp nasıhattaımyz degen pikirdemiz. «Ádebıet beti», «Kóńil ashar», «Senbilik bet», «Syr» ádebıet jáne óner birlestiginiń arnaýly beti sıaqty turaqty aıdarlarymyzdan basqa, tipti, keıde, ár sanyn qur jibermeı, óleń nemese basqa janrlardy jarıalap jatamyz. Osy «belsendiliktiń» paıda, zıany bar ma?

- Ádebıet pen ónerdi (óz halqymyz) túsinbegen, odan jan lázzatyn ala almaǵan adam, meıli on jerden óndiris, sharýashylyq ozaty bolsyn, týǵan qoǵamynyń altyn qazyǵy, rýhanı qazynasy bolmaq emes. Ertedegi Gresıa Gomersiz tarıhta qalar ma edi?

Aıtaıyn degenim - qazir ádebıetti túsiný, ony nasıhattaý álde bir ápendilerdiń sharýasy emes, ol qazirgi qoǵamnyń músheleri rýhanı densaýlyǵy myqty bolsyn, qazirgi tilmen aıtqanda, bıik adamgershilikke, jan tazalyǵyna, uıattylyqqa tárbıeleý degen sóz. Jalpy ómir men ádebıetti bólip qaraý - aqymaqtyq.

Men Saryaǵash aýdanynyń topyraǵyn ǵumyrymda birinshi ret attap otyr ekenmin. Eldiń, jerdiń aınasy - aýdandyq gazet dep uǵamyn, sondyqtan kelgen boıda «Qyzyl týdyń» biraz sandaryn qarap shyqtym. Ádebıetke, ádebıetke ózderin baǵyshtaǵan jas talapkerlerge oryn berip otyrý - sizdiń gazet ujymynyń sanaly azamattarynyń kórsetkishi. Al aıdardy kúnde qubylta berýdiń qanshalyq qajettiligi maǵan túsiniksiz, ol sizderdiń ishki jumystaryńyz. Qandaı aıdarmen bolsa da, ádebı dúnıelerdiń berilýi jóninen belsendilik kórsetken aýdandyq gazet halyq arasynda bedelin kóterýden basqa «jaǵymsyzdyqqa» urynbasa kerek.

5. Tvorchestvońyzǵa jyl maýsymy áser ete me?

- Áser etpeıdi. Óz ishki jan-dúnıemniń «aýa raıyna» qaraı jazamyn.

6. Saryaǵashtyq aǵaıyndaryńyzǵa jáne qalam ustaǵan talapkerlerge aıtar tilegińiz?

- Óz tilin, týǵan topyraǵyn, tarıhy men ónerin, ádebıetin qasterleıtin ul-qyzdardyń janyna jamandyq kelmesin! Saryaǵash - qasıetti jer; shıpaly sýlar kez-kelgen jerden atqylap jatqan joq. Elimizdiń túkpir-túkpirinen sol qasıetti sýǵa kelgen adamdar saryaǵashtyqtardyń sapasy men mádenıetine de ǵashyq bolsyn.

Shymkent.1986 j.

---