Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 5 kún buryn)
Jol tártibin bileıik, aman-esen júreıik
Atyraý oblysy,
Qyzylqoǵa aýdany, Tasshaǵyl aýyly
T.Amandosov atyndaǵy orta mektebiniń bastaýysh synyp muǵalimi
Nýrgýl Jalgasova Kýlmanovna

Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy jol erejesimen tanystyrý. Jol qaýipsizdigin saqtaýdyń adamdar ómirindegi mańyzdylyǵyn uǵyndyrý, kóshe jaǵdaıyndaǵy keńistikti baǵdarlaı bilý daǵdylaryn damytý. Oqýshylardy zeıindi, epti bolýǵa, saqtyqqa, sanalylyqqa, shydamdylyqqa tárbıeleý.

Sabaqtyń kórnekiligi: baǵdarsham, jol belgileri, ınteraktıvti taqta, jas ınspektor formasy men taıaqshasy, jolda júrý erejeleri týraly fotosýretter.
Sabaqtyń túri: saıys jarys sabaǵy.
Endi ádilqazylar alqasymen, saıys kezeńderimen tanystyryp óteıin. Saıys 6 kezeńnen turady.
I kezeń: Baǵdarshamnyń shyǵý tarıhy, «Tarıh taǵylymy»
II kezeń: «Jumbaqtar shesheıik».
III kezeń: Suraq – jaýap.
IV kezeń: «Retteýshi ınspektorlar qyzmeti»
V kezeń: «Kóshe erejelerin bileıik»
VI kezeń: «Óner saıysy»

Muǵalim: Qurmetti oqýshylar, qonaqtar, ustazdar! Búgingi «Erejeni jattaımyz, Ómirlerdi saqtaımyz!» jıynymyzdy bastaýǵa ruqsat etińizder!
Shýaqty ómirimiz kúndeı kúlip,
Júrekte búrshik atyp gúldeıdi úmit.
Armanǵa sapar tartý múmkin emes,
Jol júrý erejesin bilmeı turyp.
Qaı kóshe, qaı qalaǵa barsańyz da,
Qaı aqyl ólshemine salsańyz da.
Jol júrý erejesi zańdy tártip -
Ol ortaq
Úlken – kishi, barshamyzǵa!

«Tarıh taǵylymy».
1 - top «Baǵdarsham» Toptyń urany: Toqta! Saqtan! Jol ashyq! Júrme jolǵa talasyp. 1 - top baǵdarshamnyń shyǵý tarıhy jaıly baıandaıdy.
2 - top. Tarıhtan taǵylym.
1 – oqýshy: Balalar, baǵdarshamdy kim oılap tapqanyn bilesińder me? Al, endeshe tyńdap kórelik.
Alǵashqy baǵdarsham temir jol boıynda paıda boldy. Ony oılap tapqan adamnyń esimi tarıhta saqtalmaǵan. Ony kóshe qıylysyna yńǵaılap qaıta jasaǵan aǵylshyn ınjener – mehanıgi D. Naıt bolatyn. Ol 1868 jyly Londondaǵy parlament úıiniń aldyna baǵdarsham ornatty.

2 – oqýshy: Aldymen túrli – tústi sıgnal qaıys berilistiń kómegi arqyly ózgertilip otyrdy. Sosyn apparat ortasyna gazdy sham ornatyldy. Ókinishke oraı, birde gaz jarylyp, kezekte turǵan polıseı qaza bolady da, sodan jarty ǵasyr boıy umyt bolady.
3 – oqýshy: Tek 1914 jyly Amerıkanyń Klıvlend qalasyna, sosyn Nú-Iork, t. b. qalalarynda paıda bola bastaıdy. Bul joly olar elektrli boldy. Tek eki tústi ǵana: qyzyl jáne jasyl. 1918 jyldan bastap qana úsh tús qoldanyla bastady.
4 - oqýshy: Baǵdarsham – ómirimizdi jazymnan saqtandyratyn kómekshimiz. Onyń syryn bilip, tilin alý barshamyzǵa kerek. Onyń beretin sıqyrly ámir sózderi bar.

Meniń úsh kózim bar.
Bir kózim «kidir» deıdi,
Bir kózim «júgir» deıdi.
Bir kózim «abaıla» deıdi,
Qarap qalma mańaıǵa deıdi.

5 - oqýshy: Kóregen dáý qyraǵy,
Kóshemizde turady.
Ol bergende komanda,
Baǵynamyz ámanda!
Ashsa kezek úsh kózin,
Aıtty dep uq úsh sózin.
Toqta! Saqtan! Jol ashyq!
Júrme jolǵa talasyp.
Qyzyl kózin ashqanda
Synyq súıem baspa alǵa.
Sary kózin ashqanda,
Qarap qalma aspanǵa.
Jasyl kózin ashqanda
Óte bergin jasqanba!

6 - oqýshy: Joldar qıylysynda,
Qaltarysyp qysylma.
Kóldeneńnen jol bolsa,
Kibirtektep tospa ony.
Bos bolmasa alaıda,
Saqtyq jasa abaıla.
Qalmas úshin soqtyǵyp,
Ol ótkenshe tos turyp.

III – top. «Jol belgileri» Toptyń urany: «Jol tártibin bileıik, aman – esen júreıik»
II – top Tarıhtan taǵylym.
1 - Oqýshy Tarıhqa kóz júgirtetin bolsaq, júrip – turýdy retteý qajettiligi sonaý bir mashınanyń az kezinde týǵan kórinedi. Alǵash ret 1868 jyly London qalasynda temir jol baǵdarshamy ornatyldy. Ol qolmen almastyrylatyn jáne almastyrý úshin arnaýly adam turatyn edi. Ári ol kóp ýaqyt alatyn boldy. Keıinirek, 1870 jyly Amerıkada elektr baǵdarshamdary paıda boldy.

2 - Oqýshy: Reseıde alǵash joldardy I Petr saldyra bastaǵan. Avtokólik júrgizýshilerine jolda durys júrý qatań eskertildi. Reseıde úsh túrli baǵdarshamdar 1920 jyldary iske qosyla bastady. Bertin kele ony avtomat júıesi arqyly basqarý oılastyryldy.
3 - Oqýshy: Al, búgingi tańda baǵdarshamdy elektrondy esepteý mashınasy arqyly basqarý júzege asyrylǵan. Qazaqstanda baǵdarshamdar barlyq iri qalalarda ornatylǵan. Qazaqstanda 1917 jylǵa deıin nebári 127 km ǵana jol bar bolatyn. Elýinshi jyldary respýblıkamyzda asfált joldardyń uzyndyǵy otyz myń km boldy. Al qazir segiz júz mıllıon km – den asady.

II – top «Jol belgileri»
1 - oqýshy: Úıren tappaı tynym bir,
Belgilerdiń tilin bil.
Eger ony bilmeseń,
Tartar jolyń bulyńǵyr.

2 - oqýshy: Ózi qyzyl, úshburyshty eskertýiń men bolam,
Habarlaıtyn bar qaýipti oń saparǵa joldaǵan.
Maǵan qarap júrer bolsa júrgizýshi, jaıaý da,
Joly bolyp, sátsizdikke eshqashan da qalmaǵan

3 - oqýshy: Esiginen artqy
Kólikke sen mingin.
Endi esikten alǵy
Túserińdi bilgin.

4 - oqýshy: Toqta, joldas!
Toqta, joldas! Buzba kóshe tártibin,
Ótkize almaı, ómirińniń artyǵyn.
Júrsiń be sen, qalaı - qalaı basasyń,
Toqta! Baıqa, oıla, qatelesesiń,
Al kep qaldy, avtobýs pen tramvaı.
Toqta, joldas! Tártip buzba, júr bylaı,
Saspa bosqa aqtyq pa da aptyq pa.

5 - oqýshy: Kóshe zańyn bilmeseń,
Úlkenmenen júr birge sen.
Olardan ketpe alystap
Qoldarynan alystap,
Kóshe zańyn oqı júr,
Kóńilińe toqı júr.
Jasama áste aǵattyq,
Aıaldaı tur aǵattyq.

II – kezeń. Jumbaqtar sheshý

III – kezeń. Suraqtarǵa jaýap beremiz
1 Jıek jol degenimiz ne? – Adamdar jaıaý júretin kóshe jıegindegi tar jol.
2 Jaıaýǵa qaı jermen júrýge bolmaıdy? – Kólik júretin kósheniń ortasymen júrýge ruqsat etilmeıdi.
3 Myna belgi neni bildiredi? – Abaıla! Balalar!
4 Qala kóshelerinde qansha jasqa deıin velosıpedpen júrýge bolmaıdy? – Tek 14 jastan keıin ǵana ruqsat etiledi.
5 Avtobýsqa qaı esikten kirip, qaı esikten túsedi? – Artqy esikten minip, aldyńǵy esikten túsý kerek.

6 Myna kólikter qalaı atalady? – Órt sóndirý, jedel járdem.
Jol belgilerin ınteraktıvti taqtadan kórsetý.
Aqparattyq – kórsetkishtik belgiler
Eskertý belgileri
Tyıym salatyn belgiler
Servıs belgileri
Basymdylyq belgileri
Jol tańbalary

Muǵalim:
Men bárine árqashanda tyıym salyp turamyn,
Qaıda bolsa alda turyp jibermeımin bir adym.
Túsim qyzyl, ózim sheńber syzyq bolyp bitemin,
Osy joly úndemeıin, bar ma taǵy suraǵyń.
Belgimin kórseter jyldamdyq baǵytyn,
Oı, shuńqyr, burylys, qaterdi, qaýipti.

Barlyǵyn anyqtap, kórsetip jiberem,
Sondyqtan bári de meni tez tanypty.
Baratyn sapardyń qashyǵyn, turaǵyn,
Ún – túnsiz jol siltep kórsetip turamyn.
Kúndiz de, túnde de ot bolyp janady,
Kókpeńbek boıalǵan tórtburysh shyraǵym.

IV kezeń. Retteýshi ınspektorlar qyzmeti

V kezeń «Kóshe erejelerin bileıik»
«Jol belgileri» toby
1 Júrip kele jatqan mashınanyń aldynan ótip ketemin deýshi bolma, ol toqtaǵansha, ne ótip ketkenshe tosa tur.
2 Mektepke kele jatyp úlken joldyń shetimen júr. Aldyńnan mashına shyqsa, jol ber. Toqtap turǵan mashınanyń qasynan abaılap ót.
3 Kóshe tártibin oryndamaý kóliktiń júrip turýyna kedergi keltiredi. Jumysshylar jumysqa, oqýshylar sabaqqa baratyn jerlerine der kezinde jetpeýi múmkin.
4 Mektepke kele jatqanda, ózińe qaýipsiz bolatyn joldy tańdaı bil, ótkel tar bolsa, qarsy kezdesken úlken kisige jol ber.

«Baǵdarsham toby»
1 Kósheden óterde áýeli sol jaǵyńa, kósheniń orta tusyna jetkende oń jaǵyńa qara. Eger kele jatsa, ótip ketkenshe sol ornyńa aq jolaq syzylǵan tusta kúte tur.
2 Aıaldamada turǵan avtomobıl, avtobýs, troleıbýstiń artqy jaǵynan aınalyp ót. Sonda sen kele jatqan mashınany der kezinde kóresiń.
3 Trotýarmen kele jatyp, qaqpadan kóringen mashınany baıqasań, ótkizip jiber. Kóshede toqtap turǵan mashınanyń qasynan abaılap ót, mashına esigin ashyp qalýy múmkin.
4 Jol ústinde oınama, syrǵanaq teppe. Jer taıǵaq bolsa, jolda abaıla.

VI kezeń «Óner saıysy»
«Baǵdarsham» toby, ánniń aty – «Baǵdarsham»
«Jol belgileri toby, ánniń aty – Shofer»

Qorytyndy
Muǵalim:
Qymbatty qonaqtar, ustazdar, oqýshylar! Oqýshylar jolda júrý erejesimen tanystyryldy. Ár oqýshy «Meniń úıden mektepke deıingi jolym» degen shemany syzyp kúndelikteriniń birinshi betine salyp qoıdy. Jolda júrý erejelerine baılanysty tárbıe saǵattary ótti. Mine, aldaryńyzda oqýshylardyń salǵan sýretteri, jasaǵan maketteri. Oqýshylar jolda júrý aılyǵyna bir kisideı at salysty. Olaı bolsa, oqýshylarǵa aıtarym, jolda júrý erejesin árqashan este saqtap, buljytpaı oryndap, saq júrińder demekpin.

Qaı kóshe, qaı qalaǵa barsańyz da,
Qaı aqyl ólshemine salsańyz da,
Jol júrý erejesi zańdy tártip -
Ol ortaq úlken, kishi, barshamyzǵa!

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama