InfoHub Logo

"Biz óndiriske kerek kadrlardy burynǵydaı toptap, toǵyta daıarlamaı, árbir jumys orny úshin arnaıy daıarlaýǵa den qoıa bastadyq. Jańaózenniń maıly topyraǵynda dúnıege kelgen talapty munaıshy balalary AQSH pen Kanadada, Almaty men Aqtaýda, Jańaózendegi munaı tehnıkýmynda zaman talabyna saı joǵary jáne kásiptik bilim alýda. Erteń-aq olar Ózen ken ornynyń órkenin ósirý jolyndaǵy qat-qabat jumystardyń ortasynan tabylary sózsiz. Zerdelep qarasam, mınıstrden bastap ulttyq munaı jáne gaz ónerkásibindegi basshy qyzmetter tizginin ustaǵan azamattardyń arasynda eńbek joly Jańaózenge, Ózen ken ornyna soqpaı ótkenderi joqtyń qasy eken. "El bolsa er týǵyzbaı tura almaıdy" demekshi, solardan qalǵan soqpaqty sony lek jalǵastyryp, "munaıshylar astanasy — kadrlar ustahanasyń atanǵan Jańaózenniń mártebesin aldaǵy ǵasyrǵa asyratynyna senemin", — degen eken bir sózinde "Kazahoıl" ulttyq munaı kompanıasynyń vıse-prezıdenti Jaqsylyq Smaǵululy Janǵazıev.

Aıtsa aıtqandaı, qazirdiń ózinde "Ózenmunaıgaz" aksıonerlik qoǵamy tóńireginde shetelderde oqyp kelgen jastar qatary jyl saıyn kóbeıip otyr. Al Jańaózen jetkinshekteri talanttary da jarqyraı ashylyp, alýan túrli saladan kórinis berýde. Jol ústindegi mynaý bir kezdeısoq áńgime de olardyń talanty men talaptarynyń kókjıegine kóz tiktirýge jarap jatqandaı...

Jańaózenge qaraı júretin jeńil mashınalar men shaǵyn avtobýstar ádette kóp bolady. Qazir jıi júretin kólikter sońǵy kezderi paıda bolyp, qaptap ketken ishi de, júrisi de jaıly shaǵyn jańa avtokólik túrleri — "Gazelder". Búgin de solaı qaraı jol kútkender barshylyq eken. Avtostansıanyń belgili aıaldamasyna kelip toqtaǵan kólikke sol arada turǵan jolaýshylardyń úlken toby lap berdi de, ony lezde toltyra salǵan. Kópti kórgen jannyń sabyrlylyǵynan bolar, tek shaǵyn deneli aqsaqal adam ǵana jurttyń sońyn ala asyqpaı baryp, ornyna jaıǵasqan. Qolyna ustaǵan ádemi taıaǵy qarýynan góri sánqoı adamnyń sándi dúnıesine kóbirek uqsaıtyndaı. Óıtkeni onysyn súıenip júrýdiń ornyna sol qolynyń saýsaqtarymen erkin oınatyp, ádemi siltep júrýdi unatatyny baıqalady. Basynda kúnnen qorǵaný úshin kıgen jeńil qalpaǵy bar, qysqa jeńdi aq kóıleginiń uqypty, útiktelgeni kórinip tur. Jasy ájeptáýir egdergenin mańdaıyna túsken ájim syzyqtary ańǵartyp turǵanymen, kózqarasy áli jiti, janaryna kóp shaǵym aıta qoıatyn kisiniń syńaıy emes.

Aqsaqal ábden jaıǵasyp alǵan soń aınalasynda otyrǵandarǵa bir kóz júgirtip ótken. Manaǵy avtokólikke asyǵa umtylysqan úlkendi-kishili jolaýshynyń bári "jynyn aldyrǵan baqsydaı" tyna qalyp, endi burynǵylarynan góri jaıbaraqattaý bir kúıge túsken eken. Bireýleri jolǵa alyp shyqqan sýsyndaryn shyǵaryp, uzyndy-qysqaly bótelkeler, moınyna jarmassa, endi bireýleri oryndyqtarynda rahat jaıǵasyp, bet oramaldarymen jelpinýge kirisipti. Al aqsaqaldyń dál janynda jáne oń qaptalynda ornalasqan úsh-tórt balanyń qoldarynda bir-birden balmuzdaq. Mektep jasyndaǵy osy bir jasóspirim jandardyń tirligi aqsaqalǵa ábden unap otar ma álde esine óziniń bala kezi tústi me eken, birazǵa deıin solardan kózin ala almaǵan. Onyń esine, shynynda da, óziniń balalyq shaǵy túsken. Biraq ol bala kezinde bular sıaqty balmuzdaq soryp, shólin basa almaǵan. Qańyryǵy tútep, shóldegen shaqtarynda tátti sýsyn bylaı tursyn, qarapaıym qara sýǵa da zar bolǵan shaqtary az bolmap edi-aý. Qar sýynan jazǵa qor jasap, jerdiń astyna tereń kómip tastaıtyn sonaý bir aýyr kúnderdiń basynan ótkenin aıtsa, qazir myna balalardyń biri sense, biri senbes edi-aý...

Aqsaqal ózi de baıqamaı, tereń kúrsinip qaldy. Janyndaǵylar ózinshe kerbez osy bir úlken adamnyń júris-turysyn manadan beri baqylap otyrǵan. Endi myna kúrsinisten keıin birtalaıy-aq burylysyp, júzine zer sala qaraǵandaı. Ózi yńǵaısyzdanyp qaldy. Sony sezdirgisi kelmegendeı:

— Iá, balalar, áńgime aıtyńdar, jol qysqarady? — degen janynda qatarlasa otyrǵan balmuzdaq jegishterge jaǵalaı kóz tastap. İshinen "Osylardyń ata ájeleriniń arasynda baıaǵyda birge jortqan óz sarbazdarymyz da bar shyǵar-aý. Tipti anaý tolyp otyrǵan eresek jandarmen de jón surasa bastasam, talaıymen jekjat bolyp shyǵar edim-aý", — dep, oılap qalǵan. Oıyn jolserikteri bólip ketti.

— Biz Jańaózenniń balalarymyz, — dedi ózine jaqyn otyrǵan qarasy.

... Aqtaýǵa qydyryp kelgen ekensińder ǵoı. Bul jerden qandaı qyzyq kórdińder? Neni unattyńdar? Qart adamnyń suraýyna jaýap berý olarǵa sonshalyqty qıyn emes bolý kerek, kelesi oryndyqta otyrǵan sary bala shala jaýap qaıtardy:

 Bizdiń qalanyń balalary jazǵy kanıkýl kezinde Reseı jerinde ótken sport jarystaryna qatysyp kelgen, sol balalardyń ústerinen ádemi sport kıimderin kórip, ózimizge sondaı kıimder alaıyq dep, osynda kelip júrmiz.

— Mine qyzyq sonda sender aldymen jarysqa qatysyp, jeńiske jetpeı jatyp ádemi kıim izdep júrsińder me?! — Aqsaqal shynymen tańdanyp qalǵan. Másele kıimde me eken, másele saıysta jeńip shyǵýda emes pe... Sender de nege aldymen jeńiske jetip, sonan soń izdemeısińder ádemi kıimderdi?!

— Biz de daıyndalyp jatyrmyz, — dep, bireýi aqtala bastap edi, jolaýshylar arasynan olarǵa ara túsýshiler tabyla ketti.

— Aqsaqal, Jańaózendik balalar qashan da abyroısyz emes. Men ózim Jańaózendik balalarǵa dán rızamyn. Jýyrda respýblıkalyq teledıdardan kórgen bolarsyzdar "XXI ǵasyr maıtalmany" degen ıntellektýaldyq habar ótip júr ǵoı. Soǵan osy Jańaózennen Nurlan Qulshymbaev degen jas bala qatysyp, tipti rıza boldyq, til aýzym tasqa, endi bir bolǵaly turǵan bala eken. Ózim osy jaqqa issaparmen kele jatqan adam edim, sol balaǵa rıza bolyp, aty-jónin jattap aldym. Eger bilgińiz kelse, men qazir sizdi orys eline baryp, altyn-kúmis júldelerdi alyp kelgen Jańaózenniń jas órenderimen de jaqsylap turyp tanystyraıyn, — degen sol mezet arttaǵy egde adam. Aqsaqal burylyp edi, ol qolyndaǵy keısinen bir nárse izdep jatyr eken. İle-shala shaǵyn ǵana bir gazetti alyp, buǵan usyndy. — Oqyńyz, jańaózendik órenderdiń kim ekeni osynda jazylǵan. Múmkin myna balalar da tegin bolmas...

Ekinshi bettiń tómengi jaǵyndaǵy "Júldemen oraldy" dep atalǵan shaǵyn habarda Túmen oblysynyń Tobolsk qalasynda "Jas sportshydan sport sheberine deıin" atty halyqaralyq týrnır ótkeni, oǵan Rossıa men Qazaqstan qalalarynan júz jıyrma sportshy qatysqany, olardyń arasynan Jańaózen qalasynan barǵan balǵyn boksshy balalardyń erekshe kózge túskeni jazylypty. Jańaózendegi №6 orta mekteptiń 7 synyp oqýshysy Mahambet Qańbaqbaev 34 kılolyq salmaqta qarsylastaryn utyp, aqtyq oıynda Magnıtogorsk qalasynyń ókili Petr Dorohındi aıqyn basymdylyqpen jeńgen. Osy jeńisi úshin Altyn medalǵa ıe bolyp, aqshalaı syılyq alǵan eken. "Mine, azamat" — dep qaldy aqsaqal shyn júregimen súısinip. Bul ǵana emes, №10 mekteptiń túlegi Qýanysh Súıindikov kúmis júldege ne bolǵan. Taǵy da ózendik eki óren qola júldeger atanǵan. Odan 38 kılolyq salmaqta jáne 30 kılolyq salmaqta jeńiske jetken Qýanysh Stambekov pen Jandos İzmaǵambetov eken..

Aqsaqaldyń rıza bolǵany sonshalyq kómeıine jas tyǵylyp onysyn balalarǵa baıqatpaý úshin terezege qaraı burylyp ketken Gazetke úńilip otyryp baıqamapty, kólikteri áldeqashan jolǵa shyǵyp ketken eken. Ózine ejelden tanys dala jolymen, janyna etene jaqyn Ózenge qaraı zýlap barady. Sony tamashalap otyryp, ózine-ózi kelgen soń ǵana qolyndaǵy gazetti ádemilep búktep, ıesine qaıyrdy. Janyndaǵy jasóspirimderdi de jańa kórgendeı, endi ǵana tanyǵandaı bir jyly sezimmen olarǵa eljireı, ózimsine qarap:

— Balalarym, sender ózderińniń qanshalyqty baqytty ekenderińdi keıde sezinbeı qalýlaryń da múmkin. Óıtkeni ómirdiń eshqandaı da quqaıyn kórgen joqsyńdar. Ashtyq pen jalańashtyqqa ushyramaı, ata-analaryńnyń mal-múlki talapaıǵa túspeı, otbasylarynyń berekesi ketpeı, soǵys taýqymeti de umytylǵan mamyrajaı kezeńdi bastan keship jatyrsyńdar. Alla taǵala senderge adam balasy úshin, jas urpaq úshin osynyń báriniń qanshalyqty qymbat ekenin, bastaryndaǵy baq ekenin árqashan da sezdirip júrse eken dep tileımin...

Tolqyp sóılegen atanyń únindegi tereń dirildi baıqap, balalar oǵan japaq-japaq qarap únsiz qaldy. Sol mezet avtobýstyń sońǵy oryndarynyń birinde eleýsiz ǵana áńgime tyńdap otyrǵan qaratory ádemishe áıel jurt nazaryn ózine aýdarǵan.

— Balalar, men senderdi tanymaǵanymmen, muǵalimderińmen jıi kezdesip turamyz. Óıtkeni oblystyq oqý bóliminiń qyzmetkerimin. Aıtaıyn degenim, sender ózderiń áńgimelesip kele jatqan ata sıaqty adamdardy jaqsy bilýge tıissińder. Ol kisi myna ózderińniń týǵan qalalaryń turǵan óńirge tuńǵysh ret adam aıaǵyn bastyrý úshin jan aıamaı ter tókken jáne osy óńirdegi tolyp jatqan ken oryndaryn ashqan adam, — degen álgi áıeldiń sózin jolaýshylardyń bári tyńdap qaldy.

— Jańaózen qalasynyń alǵash qadasyn qaqqan Rahmet Ótesinov osy emes pe, — dedi arada bir bilgish álgi sózge sál kúmándanǵandaı...

— Oǵan daýym joq, biraq meniń aıtyp otyrǵanym múlde basqa nárse. Jańaózen qalasy turǵan jer bir kezde japan dala, qula dúz bolatyn. Ol arada adam balasy ómir súrýge bolady dep eshkim eseptemeıtin. Al qazir qudaı aıdap bizben bir kólikke minip, saparlas bolyp kele jatqan Qamysbaı Myrzaǵalıev degen aǵamyz el ishin aralap, ol jerde ómir súrýge bolatynyn jurtqa dáleldep júrip, sol araǵa eń alǵash Aqshymyraý men Taýshyqtan birneshe otbasyn kóshirip kelgen. Sodan keıin baryp Embiden, Baýtın kentinen birer otbasy kóship kelipti. Sóıte-sóıte olardyń qatary kóbeıe bergen. Ol kisi Jańaózen qalasynyń eń birinshi turǵyny dep eseptelse artyq bolmas edi... Avtobýstaǵylardyń ózine endi erekshe qurmetpen qaraı bastaǵanyn sezgen álgi ata endi qysyla bastaǵandaı, sózdiń betin ózinen aýdarǵysy kelip:

— Shyraǵym, meni jaqsy biletin sıaqtysyń, qaı balasyń, tanymaı jatyrmyn, — degen.

— Sizdi biletin sebebim, Qazaqstan munaıynyń júz jyldyǵy kezinde atyńyz kóp ataldy. Bilgińiz kelse aıtaıyn, osy Mańǵystaýdaǵy bir qyzyńyzbyn, — dedi ádemi kelinshek kúlip. Kúlgende tipti ádemilenip ketedi eken, avtobýstaǵylar jadyraı túsip, bári de birine-biri jyly qabaq tanytysqan.

— Ózim oqý bóliminiń qyzmetkeri bolǵan soń bilýge tıistimin ǵoı, jalpy jańa aıtylǵan áńgimelerdiń negizinde úlken shyndyq bar. Jańaózen munaıshylarynyń urpaqtary óz qatarlary arasynda erekshe kózge túsip júr degen ras áńgime. Qazir eki myńynshy jyldyń jazy ǵoı, álgi aıtylǵan sózdiń barlyǵy osy jyldyń ishinde bolǵan jaılar. Al osydan birer jyl buryn osy qala mektepterinde aǵylshyn tilin úzdik oqyp júrgen bir top bala Anglıaǵa baryp, til úırený kýrstarynda oqyp qaıtty. Olardyń ishinde qara halyq qatty syılaıtyn, zamandastary iskerligine talaı ret tánti bolǵan, óz isiniń sheberi marqum Amangereı Orynbaevtyń Bolat degen balasy da bar. Al eń sońǵy jańalyqtyń biri retinde Jańaózenniń qyzy Gúlnaz Ótesinova týraly aıtýǵa bolar edi. Onyń izdenisiniń jóni tipti ózgeshe. Gúlnaz aǵylshyn tilin jetik meńgerý úshin ǵana jazǵy kanıkýlda óz betimen jol taýyp, Anglıaǵa jalǵyz ózi baryp, bir aılyq kýrstan ótip keldi. Ózi Almatyda oqıdy. Birinshi kýrsty jańa bitirgen jas qyzdyń óz talabymen jasaǵan bul qadamy ata-anasyn da tań qaldyryp otyr. Daryndy balalar, shúkir, barshylyq qoı. Biraq sondaı balalardyń óz ata-anasy úshin de maqtanyp, qýanyp turǵany qandaı jarasymdy. Gúlnazdyń ákesi de Mańǵystaýdyń maıtalman munaıshysy, — dep, ádemi kelinshek áńgimesin jalǵastyra túsip oılanyp qalǵan.

— Oý, myna júz elý shaqyrymdyq jolymyzdyń ózi lezde óte shyǵypty-aý. Pysynap otyrǵanymyzdy da umytyppyz. Munyń ózi bir jaıly sapar boldy-aý, — dep, bireýler ýaqyttyń tez ótkenine rızashylyǵyn bildirip jatty.

Osyndaı áńgimeler ústinde avtobýs qalaǵa kelip kirgen. Aptap qysqan qala kósheleri shaqyraıǵan Kún kózinen qashyp qutylǵysy kelgendeı, ár tustaǵy mardymsyz kóleńkelerge qaraı emine túsip qalyp jatyr. Aqtaýmen aradaǵy eki saǵattyq jol boıy baıqalǵan qýańshylyq tańbasyn serpip tastardaı kúı Jańaózen keıpinen tanyla qoımaǵan. Áıtse de avtobýs áıneginen aınalasyna berile úńilgen Qamań aqsaqaldyń júzinen súıinýden ózge kúı baıqalmaıtyndaı. Iá, munda áli sý tapshy úıler qanshama salynsa da, halyqtyń qajeti áli ótelip bolǵan joq. Qansha aǵash egilse de, Aqtaýdaǵydaı jasyl jelekke orana almaı keledi-aý... Biraq sonyń bári de ol kisi úshin Jańaózen sánin kemite almaıtyndaı. Zeınetke shyqsa da osy tóńirekten qonys aýdarmaı júrgen aǵaıyndar, Qaraqalpaqstan men Túrkmenstannan kelip qonys teýip, tapjylmaı otyryp qalyp jatqan qandastarymyz óz aldyna, jyl saıyn respýblıkanyń túkpir-túkpirinen kóship keletinder qanshama deseńizshi?! Qazir qala halqynyń sany alpys bes myńnan asyp ketken. Eski qurylystar qataryn jańadan tolyqtyrýda. Olardyń sán-saltanaty da ózgerýde. Osy kúnde qolynan kelgender "osobnák" degen jeke sáýletti úıler salýǵa kirisken, "han saraıyńdaı keń de kelisti meken-jaıdy bizdiń Jańaózende de salýǵa bolatynyn dáleldeımin", — dep, qulshynyp shyǵa bastaǵan dáýlettiler de joq emes. Qalanyń bir shetin kópshilik "baı aýyl" atandyryp jibergen jańa aýdan tolyqtyrdy. Jýyrda "Ózenmunaıgaz" aksıonerlik qoǵamy da Aqtaýdaǵydaı sheteldik úlgimen salynǵan sáýletti ǵımaratqa kóshkeli otyr. Mundaǵy jańalyqtarǵa ylǵı da syrttaı qulaq túre júretin Qamysbaı aqsaqal sońǵy aıaldamaǵa kelip toqtaǵan avtobýstan taǵy da asyqpaı túsip, endi tún túndigin túsire bastaǵan. Jańaózen qalasynyń ár úıine, árbir ózgerisine zer sala qarap keledi.

Sonaý bir jyldary ózderi salǵan alǵashqy jerkepeler, bir jerge jumysqa barsa jappasyn jyǵyp, bala-shaǵasyn ózimen birge ala júretin qaıran qazaǵynyń bala minezderi esine túsip, kúrsine kúlip te, súısine eljirep te kele jatqandaı. Jalpy qazaq degen nar halyq qoı. Osynaý óńirde basqa bir halyq ókilderine turýǵa týra kelse bular bastan keshken sol bir qıynshylyqtardy kóterýge qajyry jeter me edi, jetpes pe edi, kim bilsin..., — degen oı kelgen oǵan. Olar birde qýantsa, birde nalytady. Birde súıindirse, birde kúıindiredi de. Biraq qalaı bolǵanda da, qazaqty el retinde erekshelep, halyq retinde qaster tutqyzyp otyrǵan oıǵa-qyrǵa shashylyp, basyn quraı almaı júrgen sol bir uzyndy-qysqaly, jýandy-jińishkeli, qara kózdi, kók kózdi sol baýyrlarymyz emes pe?!

Jańaózende de solardyń talaıy turyp, ósip-ónip, eldiń tańdaıyn jibitken. Jer baılyǵyn óndirip, el yrysyn qoldan jasap jatqany ótirik emes qoı. Árıne, kemshilikter de jetkilikti shyǵar, biraq kemshiliksiz kim bar deısiń, túzeledi de birtindep...

Qarıa beıne balasynyń ótken-ketkeni týraly oı tolǵaǵandaı, týǵan halqynyń, óz júregine etene jaqyn osynaý adamnyń ótkeni men keleshegine oı júgirtip, uzaq tolǵanǵan kúni Jańaózen adamdary jaıly buryn-sońdy aıtylǵan áńgimelerdi esine alǵan. Olardyń ómirleri birtindep ertegidegideı sulý da sáýletti kórinse, birese dál ózinikindeı, mazmundy emesteı sezilip, biraz mazasyn aldy. Joq olaı bolýy tipti de múmkin emes, olardyń aldynda zor múmkindikter, bul kórmegen qyzyqtar kóp. Búgingi shaq ǵylym men tehnıkanyń dáýirlegen shaǵy. Adam balasy búkil dúnıejúzilik tájirıbeden úlgi, ónege alyp, qulashyn keńge sermep otyr. Endeshe táýelsiz Qazaq eliniń de adamdary, onyń ishinde jańaózendikter de el úmitin aqtap, erteńine qaraı batyl qadamdar jasaı bereri sózsiz.

Aqsaqaldyń kóz aldyna manaǵy bir kózderi jáýdiregen jasóspirim balalar kelip, oıyna olar týraly aıtylǵan úmit pen senimge toly áserli áńgimeler oralǵan. Sol-aq eken kóńili kóterilip, jan dúnıesin kópten beri umytyla bastaǵan armandy sezim jaılaǵan... ol ómirdiń jańa kóktemin kórgen edi...

2000 jyl

---