InfoHub Logo

Jeltóbeniń etegindegi aýylǵa endi jaqyndaı bergende baryp baıqady — batar kún qulaqtanyp tur eken. Taıaq jegen qatynnyń kózindeı talaýrap alypty. Shashyp turǵan sáýlesi de aq teńbil, kók teńbil, sary teńbil bop álemtapyryqtanyp ketipti.

Soıdaq tis Sabyrdyń júregi dir ete qaldy. Osy bir kishkene qystaqty shoshytatyndaı sumdyq-aq kóp eken bul dúnıede. Tań atpaı jatyp qatyny Kúnshe: «Shal-aý, túnde túsimde nemister bizdiń razezdi bombylap júr», — dep bir kúńsitip edi. Stanńıanyń basynda pochtaǵa kirip bara jatqanda Kúıgentoǵaıdyń dúkenshisi Dabylbaıdyń jolyǵa ketkeni. Baıǵustyń jalǵyz aǵasy Ahmetsheni aıýlar tas laqtyryp mert qylyp ketipti. Sıyrshy edi. Ózen boıynan sıyryn baýyraıǵa aıdap bara jatsa, shoq toǵaı jaqtan baqyrǵan daýys shyǵypty. Myltyǵyn qolyna alyp, atyn tebinip toǵaıǵa kirse, qobyraǵan maımaq aıaq saýynshy qatyndy qoltyǵynan súırelep, áldeqaıda dedektetip alyp barady eken. Jalma-jan tars etkizip aýaǵa atyp jiberse, jan kerek maqulyq qatyndy tastaı salyp qasha jónelipti. Sodan óshikken be mal órgizip shyqsa boldy, bir aıý taý baýyraıynan tasyr-tusyr tas domalatyp, qý jynysqa sińip joǵaldy deıdi. Aqyry qapysyn taýyp, atyn qulatyp, ózin mertiktirip ketipti. Sabyr buǵan basyn shaıqaı-shaıqaı pochtaǵa kirse, piste muryn sekpil bet qyz:

— Aǵa, myna araǵa qolyńyzdy qoıyńyz da, myna qaǵazdy alyńyz, — dep qaqshań ete qalǵany.

— Bul nemene? — dep edi.

Jeltóbeniń etegindegi aýylǵa endi jaqyndaı bergende baryp baıqady — batar kún qulaqtanyp tur eken. Taıaq jegen qatynnyń kózindeı talaýrap alypty. Shashyp turǵan sáýlesi de aq teńbil, kók teńbil, sary teńbil bop álemtapyryqtanyp ketipti.

Soıdaq tis Sabyrdyń júregi dir ete qaldy. Osy bir kishkene qystaqty shoshytatyndaı sumdyq-aq kóp eken bul dúnıede. Tań atpaı jatyp qatyny Kúnshe: «Shal-aý, túnde túsimde nemister bizdiń razezdi bombylap júr», — dep bir kúńsitip edi. Stanńıanyń basynda pochtaǵa kirip bara jatqanda Kúıgentoǵaıdyń dúkenshisi Dabylbaıdyń jolyǵa ketkeni. Baıǵustyń jalǵyz aǵasy Ahmetsheni aıýlar tas laqtyryp mert qylyp ketipti. Sıyrshy edi. Ózen boıynan sıyryn baýyraıǵa aıdap bara jatsa, shoq toǵaı jaqtan baqyrǵan daýys shyǵypty. Myltyǵyn qolyna alyp, atyn tebinip toǵaıǵa kirse, qobyraǵan maımaq aıaq saýynshy qatyndy qoltyǵynan súırelep, áldeqaıda dedektetip alyp barady eken. Jalma-jan tars etkizip aýaǵa atyp jiberse, jan kerek maqulyq qatyndy tastaı salyp qasha jónelipti. Sodan óshikken be mal órgizip shyqsa boldy, bir aıý taý baýyraıynan tasyr-tusyr tas domalatyp, qý jynysqa sińip joǵaldy deıdi. Aqyry qapysyn taýyp, atyn qulatyp, ózin mertiktirip ketipti. Sabyr buǵan basyn shaıqaı-shaıqaı pochtaǵa kirse, piste muryn sekpil bet qyz:

— Aǵa, myna araǵa qolyńyzdy qoıyńyz da, myna qaǵazdy alyńyz, — dep qaqshań ete qalǵany.

— Bul nemene? — dep edi.

— Sizdiń razezden soǵysqa ketken Tekes Qaıyrovtyń qazaǵa ushyraǵan haty, — dedi.

«E, báse, bir sumdyqtyń bolaryn sezip edim-aý», — dedi ol ishinen...
Endi, mine, sol bir japyraq qaǵaz júrek tusyn qaralaı muzdatyp kele jatqanda qudaıdyń kúni odan saıyn qý shunaqtanyp qoıa berdi. Betin yqqa salyp, bir qyryndap, buqshıyp kele jatqanymen bárin baıqap keledi. Anaý ózenniń ar jaǵynan qatqan kúrtikti kútirletip kele jatqan ańshy Amanńuldyń kúreń bestisi. Sonaý shettegi úıdiń yǵynda qańyltyr shelekti dańǵyratyp júrgen Tekes sorlynyń on jasar qyzy Bátes. Temir joldyń boıynda relsti tyq-tyq uryp júrgen sonyń áıeli Ajar. Syrmaq kúrtesin kıip ap, erteli-kesh joldy qarap tentireıdi de júredi. Ajar dese ajar. Eki beti qyzyl almadaı albyraıdy da turady. Kózi tostaǵandaı. Kórgenniń kóziniń jaýyn alyp jaırańdap júretin edi. Beıbaq bop qalǵanyn áli bilmeıdi. Ol jetip kelmeı turǵanda úıine aıaq iliktirse eken. Úırenshikti ádetine basyp, júreksine til qatyp: «Qaınaǵa, bizdiń úıdiń kisisinen hat joq pa eken?», — dese, bul ne demekshi...

Atyn tebinip-tebinip qoıdy. Jan-jaǵyn pishen úıip qymtap tastaǵan tápene qorasyna kirgende júregin zorǵa basty. Manadan beri albastydaı basyp kele jatqan kenep qapshyqty tórge laqtyryp tastap, peshtiń aldyna baryp, alaqanyn otqa tosyp, ystyq tabymen betin sıpady. Sosyn orynan turyp esikke bettedi. Alaıa qaraǵan Kúnshege:

— Amanqulǵa baryp kelem, — dedi.

Esik aldyna shyǵyp, shaǵyn aýyldyń o jaq, bu jaǵyna taǵy bir kóz saldy. Tekestiń eki balasy birin-biri jetektep úılerine kirip barady. Shesheleri moıynyna ıin aǵash salyp ózen jaqqa bettepti. Sabyr orta tustaǵy tútini býdaqtaı shyǵyp jatqan qońyr úıge qaraı aıańdady. Ańshy sháıin aldyna endi ǵana alǵan eken. Esiginen attasań, tumsyǵyń tórin súzetin jerkepeniń jartysyna otyn úıilipti. Sabyr tony qaýdyrlap, otynnyń ústine otyra ketti. Sózdi Amanqul bastady.

— Sabyr, sen árli-berli júrgenińde iz kórmediń be?

— Joq. Ondaı eshteme kózime shalynbady.

— Jańa qaıtyp kele jatyp baıqadym, aýyldyń tý syrtyna aıýdyń izi kepti. Birazyraq ilesip kerip em, Ańyraqtyń ańǵaryna bara bergende, qas qaraıyp ketti de, keri oraldym.

Jańyl kempir eleńdep syrtqa qulaq túrdi.

— Bala jylaı ma?

Sonyń arasynsha-aq botadaı bozdaǵan eki bala kirip keldi.

Jańyl kempir baj ete qaldy:

— Bátessiń be, aınalaıyn ne bolyp qaldy? Apań qaıda?

— Apam mana sýǵa ketip edi, áli joq.

— Ne deıdi? Qashan ketti?

— Baǵana, atam attan túsip jatqanda.

— Odan beri bir sháı ishim ýaqyt ótti ǵoı. Myna turǵan sýattan áli jete almaı júrgeni me?

Eki shal túregeldi. Amanqul tórdegi qara myltyqty qaryna ile ketti. Syrt tas qarańǵy. Aıaz qaryp tur. Aıaǵyńdy basqan saıyn qarysh-qarysh tis qaıraıdy. Sýatqa bettegen soqpaqtyń en boıynda kóz kidirter eshteńe joq. Ózenniń qabaǵyndaǵy qar aıyrttan. Áne áldene qaraýytty. Oıyq. Onyń basy da jym-jylas. Ekeýi dereý keri buryldy. Qaıtarda da eshteńe kórinbedi. Kenet... Jaıpaýyt qabaqtan asa bergende joldyń oń betinde áldene kúńgirt qaraýytty. Amanqul mylytyǵymen túrtip kórip edi — kúbi. Qoldap sý tasıtyn qaıyń qara kúbi. Tóńiregi dóńgelenip qaraıyp qalypty. Tógilgen sý. Áldekimder opyr-topyr alysypty, joldyń jıegi opyrylypty. Shaldardyń júregi sý ete qaldy. Amanqul myltyǵyn alyp oq atty. Sýyq keshtegi jaqpar tastar tańq-tańq jańǵyryqty. Biraq, odan bógde dybys shyqpady. Sileıip-sileıip biraz turyp eki shal úılerine qaıtty.

Ajar sol ketkennen mol ketti. Habary shyqpady. Qapelimde úrpıisip qalǵan aýyl birte-birte ony da esine ala bermeıtin boldy. Tek kishkene Bátes qana kóndige almady. Ylǵı kózi bileýdeı bolyp jylap júrdi. Aqyry qyzylshaǵa tap bolyp óldi. Tórt jasar Kárim Jańyl kempirge baýyr basyp aldy.

Jaz shyǵa Amanqul qarıa atyna minip ańyna attandy. Onyń oralatyn kózin búkil aýyl asyǵa tosatyn. Anadaıdan qarasy kóringennen-aq taıly-taıaǵy qalmaı, onyń jer kepesiniń qasyna jınalatyn. Balalar jaǵy shydaı almaı aldynan júgiretin. Búgin de sandaryn bir-bir shapaqtap alyp, óksheleri jarqyldap shapqylaı jónelisti. Jete bere kúndegideı biri aldyna, biri artyna jabyspaı, ańtarylyp turyp qaldy da, dereý aýylǵa qaraı qyzyl tanaý bop qaıta shapty.

"Ne bop qaldy" dep entelesken jurt ańshynyń artyna bireýdiń mińgesip kele jatqanyn kórdi.

Amanqul ańshy ań izdep, taý kezip júredi de, sharshaǵan soń tynyqpaq bop, atyn kógi qalyń ózektiń boıyna jiberip, anadaı jerde seńkıip turǵan oqshaý jartastyń ústine baryp qısaıady. Tý syrtynan kún qyzdyryp, sál myzǵyp barady eken. Bireý kóıgóılep jylaǵandaı boldy. Áıeldiń úni. Qapelimde júregi dir ete qaldy. Tusaýly turǵan atyna qaraı umtyla berdi de, álgi ún tap aıaǵynyń astynan shyqqandaı bolǵan soń, boıyn jıyp alyp, jartastyń o jaq, bu jaǵyna úńile bastady. Ún kúńgeı betten shyǵatyn sıaqty. Myltyǵyn qolyna alyp, jartastan tómen túsedi. Shynynda da úńgir bar eken. Álgi kóıgóı tup-týra sodan estilip jatyr.

— Áı, kim bar munda?

Daýys tıyla qaldy.

— Adam bolsań, jónińdi aıt. Áıtpese, atam. Tym-tyrys. Ańshy myltyǵyn úńgirdiń tóbesinen asyra atyp qalyp edi. Oq shıyq-shıyq tasqa tıdi. Úńgirdiń ishi baj ete qaldy. Anyq áıel daýsy.

— Aıtasyń ba jónińdi, joq pa? Shyq bermen!

Taǵy da tym-tyrys. Shal myltyǵyn taǵy da tars etkizdi.

— Eger bas artyq kıimińiz bolsa, laqtyryp jibereńizshi. Shyǵýǵa uıalyp turmyn, -dedi bireý úńgirdiń túbinen.

Shal jalma-jan shekpenin sheship laqtyrdy. Sol-aq eken, teńkıip jatqan dáý qara tastyń ar jaǵynan qobyraǵan shash kórindi.
Ajar sóıtip aýylǵa oraldy. Kelgen ázirde jurt topyrlap tóńiregin bosatpap edi. Qazir seıildi. Oń jaq bosaǵada japadan jalǵyz otyrady da qoıady. Baıaǵy abysyn-ajynnyń eshbiri mańyna jolamaıdy. Osy otyrǵany otyrǵan. Mynaý tórt qabyrǵa men keń álemniń bir japyraq úzigin ǵana kózine tosqan syǵyraıma tereze. Sodan basqa qaımyqpaı kóz salary da joq. Kárim ekesh Kárim de buǵan jýymaıdy. Qobyraǵan shashy, qara múıizdenip jarylyp-jarylyp ketken ústi-basy — bári de jurtty shoshytatyn bolsa kerek. Anadaıdan sostıyp-sostıyp turǵandary. Bir kúni bul úıde jalǵyz otyr edi, júgirip kep, Kárim esikti ashty.

— Apa, apa..., — dep aıqalaı kirdi.

— Nemene, qulynym?

Bala jalt qarady. Buny kórip qalt turyp qaldy. Ajar orynan kóterile berip edi, bala baqyryp syrtqa qashty. Bul qýyp jetip ustaı aldy. Kárim týlap bulqynyp júr. Kenet Ajar pálen ýaqyttan beri umyt bolǵan ashýǵa minip, Kárimdi jaqtan shapalaqpen tartyp-tartyp qaldy. Sol arada úıge Jańyl kempir kirip keldi.

«Ajar, jyndanyp ketipti, Kárimdi qylǵyndyryp jatqan jerinen Jańyl kempir ústinen shyǵyp, ázer aıyryp alypty», — degen habar dúńk-dúńk etedi. Shaqyrtylmaǵan, qarattyrmaǵan táýip pen baqsy da qalmady. Áýeli kelinshektiń qol-aıaǵyn baılap apanǵa tastady. Artynan Amanqul shal: «Búıtkenshe óltirseńdershi, jurtym-aý», — dep ańyraǵan daýysynan tóbe quıqam shymyrlaıdy», — dep bosatyp alyp, úıiniń qasyndaǵy shoshalaǵa salyp baqty. Arpalysyp boı bermeı jatqan eshteńesi joq. Tynysh. Bergen tamaǵyńdy ishedi. Úndemeıdi. Sabyrdyń qaltasyndaǵy baıaǵy bir tilim qaǵaz tozyp bitti. Áýeli sonyń habaryn suraıtyndaı beıshara áıelge jýymaı júrdi. Sosyn bir kezdegi albyrap turatyn júzi úsik shalǵan almadaı búrisip qalǵan múskinge músirkeı qarady. Eshkimmen isi joq enjar janarynan kúderin úzip, birte-birte tipti mańaıyna barýdy da qoıdy.

Amanqul bir kúni aıý atyp ákeldi. Jurt buǵan da máz-máıram bolyp qaldy. Din ashpaǵan tek Ajar ǵana. Ol sonaý kógildir taýlarǵa qarap melshıgen kúıi mizbaqpaı otyr. Aıýda da, onyń júndi baraq terisin qyzyqtaǵan abyr-sabyr jurtta da esh isi bolmady.

Ertesine tańerteń shoshaladaǵy Ajar iz-túzsiz joq bop shyqty. Jel jaqtaǵy kermege ilip qoıǵan aıý terisi de izimqaıym joǵalypty.
Arada bir apta ótkeń soń Amanqul ańnan boldyrtyp qaıtty. Eki kózi qyzaryp, bet-aldy kúlgin tartyp, qabaǵy salbyrap ketipti. Kempiriniń sháıin birer urttady da tósek saldyrtyp, oranyp jatyp qaldy.

Kóp tilge de kelgen joq. Bar aıtqany: Ajar áneýkúngi aıýdyń terisin baýyryna basqan kúıi baıaǵy úńgirdiń aýyzyndaǵy qara tasty qushaqtaı qulapty.

---