InfoHub Logo

— Ex... ex... eı... eı. Kim barsyń... Shyq... beri... Jar-jaǵalaýdyń mańy kúńirenip ketti. Bytyra oq tıgendeı shurq-shurq tesik uıalardy aınala ushqan qustar ulan-azar shý kóterdi. Kınofılmdegi kóretin qus bazarynan aýsaıshy.

— Bó.. le.. .n.. .taı... Me.. .n jaqsy ıi.. .i.. .r.. .m tap.. tym.. .m... Beri... i.... ke...ee...ll.

— Ja...r...aıdy...

Qarmaǵymdy asyǵys jınap, daýys shyqqan jaqqa qaraı jóneldim.

Qulama jar Baıtýlaq alabyna tús aýa kelip jettik. Bárin búldirgen atam. Erteńgisin ala bıeni qalaqty arbaǵa jegip, shalǵy qaıraǵyshty oryn-oryńdaryna baılastyryp, bıdaı kóje quıylǵan torsyqty qorjynǵa salyp, ornymyzdan qozǵalǵanda ol:

— Áı,balam. Adam jasynda bir, qartaıǵanda bir bala. Men seni Baıtýlaq babamnyń qonysyna aparamyn, — dep áńgime bastaǵan.

— Bul dúnıede kindik kesip, kir jýǵan týǵan jerden artyq ne bar? Bir kórip qaıtaıyn.

Atamnyń ishki esebi túgel. Anaý bir kúni shaı ústinde: — Jaryqtyq babam túsime enip júr, — dep kúńk etken.

Endigi oıy beıitine baryp quran oqyp qaıtý.

Qala berdi maldyń shóbin oılap, shabyndyq jer tańdaý da esinde. Mundaıda kórshidegi jylpos Tóken qala ma.

— Atataı, men de baraıynshy. Kókıirimniń ol tusynda laqtaı sazandar bar. Naǵyz ǵajap meken ǵoı, — dep ja­byssyn. Atam kóne ketti.

Baıtýlaq babanyń beıiti ótken kúnniń belgisi bop, aıdalada, tóbeniń ústine oryn teýipti. Súıirlene bitken tóbesi mújilip ishine túsip, omyraıyp tur. El jylqy quıryǵynyń qylyn balshyqpen aralastyryp quıǵan desedi. Biraq ýaqyt óz degenin jasapty. Atam bıeni doǵaryp bop, tizerleı otyryp, quran oqyp bitkenshe Tóken ekeýmiz ázer shydadyq.

— Ata, ata balyq ustaýǵa kettik, — dedim.

— Týh, ıttiń kúshikteri-aı. Bular ne uǵar. Áı, qurt-qumyrysqa, baqa-shaıannan aýlaq. Jardy da baıqandar, — dep atam daýystap qala berdi. Endi mine Tóken jer­den jeti qap altyn tapqandaı shaqyryp álek. Jardyń tuıyqtalar tusynan ońǵa burylǵan ózen túbek aınalyp jazyqqa shyǵa arnasy keńeıip sala beripti. Ný qamys, beı - bereket ósken qalyń tal. Tóken qaı tusta jur eken. Qalyńnyń ishine qalaı ǵana júreksinbeı kirdi. Naǵyz tas júrek. Jyldar boıy adam aıaǵy baspaǵan bul mekende qanshama jumbaq tirshilik bar. Iir- ıir, tilin jalańdatyp ysyldaıtyn jylan ekesh jylan­dy aıtsańshy... Ish-aı. Túsi netken sýyq edi. Attap-buttap tóbeniń basyna shyqtym. Álde bul jer ordaly jylańdar patshalyǵy ma eken? Birde-birine jolamaǵan jón. Óltirseń tirileri senen qaıtken kúnde de óshin ala­dy. Apam sóziniń jalǵany joq. Týh, ne dep kettim?

— Eh...eı...Qaıda...a...a...júrsi...ń? Tókenniń daýy­sy bul joly jaqyn jerden estildi.

— ...M...y....n....n...a j...er ǵ a j a ..p. Te...ez j e e t! Taıpaqtaý jermen tómen qaraı syrǵı jóneldim.

Úıretilmegen taıdaı orǵımyn. Qalyń ný jar ta­banyna qulaǵan topyraqqa ilindim-aý. Eki-úsh jerden betimdi qamys tilip ashyp barady. Bárinen de sary masa toıymsyz. Jemtikke úımelegen quzǵyndaı. Bet aýzym dombyǵyp sala berdi. Bıiktigi on bes-jıyrma metrdeı jar ústine qulap keterdeı kújireıip tur. Záre joq. Jar etegin jaǵalaı ketken jalǵyz iz. Mine, bıikke qaraı kóterilipti. Tóken daýystamasa eken. Áıtpese, mańaıdyń bári jańǵyryǵyp, jar qulap... Kyzyqty qara. Sonadaıdan Tóken kórindi. Qara úńgir. Baıtýlaq batyrdyń mekeni. Bizdiń aýyldyń qarttarynyń aýzy­nan sýy quryp «Sonaý jaýgershilik zamanda»dep basta­latyn san túrli áńgimeleriniń keıipkeri.

Jońǵarlar eldi shaýyp, qandy qyrǵyn shaqta, Baıtýlaq batyr el-jurtyn osy úńgirge jasyrypty.

— Áı, Bólentaı, júr. Úıirli jylqy sıyp ketetindeı, shóp, túıeqaryn, shıdiń uıasy torlaǵan qarańǵy jeri qalyń, Qorqaıyn dedim.

— Balyǵyń qaısy? Ol sasar emes. Ol suq saýsaǵyn shoshaıtyp.

— Sen artamanyraq sal, kópirshigen tymyq ıirimmen qashqan balyq saǵan barady. Qaltqysy qalqıady.

— Sálden soń ishim pysty. Ekeýmiz bir-birimizge qaradyq.

— Men aqymaq ekenmin, — dedi endi Tóken tilge kelip.

— Jar astyna balyq jolamaıdy. Tóbeden topyraq qulaıtyny anyq. Iirimniń tymyqtyǵyn kórip aldan­dym. Keteıik.

— Álgi laqtaı sazandaryń qaıda?

— Tý, osy seniń tilińdi kesip alar ma edi. Sen-aq aýla solardy, — dedi Tóken.

Jar astynda qalýǵa júrek qaıda? Tókenniń sońynan ilestim. Iin-ıin jardy aralaı júrip, dóńge de shyqtyq.

— Atam áli munda júr ǵoı. Túbegine barmapty, — dedim. Tóken basyn jerden julyp aldy.

— Sen bala sıaqtysyń, Bólentaı, — dedi Tóken.

— Atań bul jerge shóp shabatyn jer izdep kelgen joq. Ata jurtyn saǵyndy.

— Saǵynǵany qalaı. Túk túsinbeısiń be? Álginde alańdamasyn dep balyqqa tez ketip qaldym.

— Soq, ótirikti.

— Senbeseń, er sońymnan. Tóken shalbarynyń balaǵyn túsirip, qarmaǵyn orap qaltasyna saldy.

Beıitke tustap kelgende, atam qubyla bettegi kóp molaǵa qaraı bet aldy. Bizdi baıqamaǵan sıaqty. Tóken sybyr etti.

— Atańdy syrtynan baqylaıyk. Kóp beıitti ara­laı júrip, atam byltyrǵy jyly qaıtqan nemere aǵasy Kóktaıdyń beıitine buryldy. Bir sát tizerleı otyryp quran oqydy. «Allahýakbar» dep bet sıpaǵanda, biz de qosyldyq. Ornynan turyp beıittiń esigin ashyp kórdi de jerden bir ýys topyraq alyp ýatyp shashty. Sálden soń Kóktaı atamnyń beıitine qaıta oraldy. Endi bir sátte esik pen tórdeı jerdegi bos alańdy ary-beri adymdaı oıqastady.

— Atam ne istep jur? — deımin Tókenge sybyrlap.

— Kim bilipti? — deıdi ol.

Odan ári shydaýǵa dátim shydamady. Salyp uryp ókpe tustan shyǵa keldim.

— Ata, ne istep júrsiń? — dedim daýystaı ún qatyp. Atam endi ǵana adymdaı bergen, qalt toqtady da, urlyq qylǵan adamdaı yńǵaısyzdanyp kúbijikteı mińgirledi.

— Jaı,— dedi sonan soń. — Quıyn bop ushyp keldiń be, túge.

— Balyqtar túski úziliske shyǵyp ketipti, — dedi qaljyńdaǵan Tóken.

— Solaı deńder. Al men myna jerdi ary-beri oıqastaýmen jurmin. Dúnıe shirkin búgin barda erteń joq, — dedi kúrsingen atam. Tóken ekeýmiz eleń etip, atama jaqyndaı tustik. Qabaǵy qatýly, oıly pishin. Bozań tartqan murtynyń túgi tikireıip ketipti.

— Osy jatqandardyń deni keshe ǵana kóz kórgen, til qatysqan jandar edi. Qudaı jóni. Topyraq buıyrdy, — dedi atam sózge kelip. Álgi jar degende jalǵyz ul, qala-qala dep jer tepkilep, aqyry degenge jetti. Osy jerge talaı ret ertip kelip em.

— Ǵazızdi me? — deımin atama.

— Iá, sony. Yńǵaıymdy túsinip uzamas dep em. El ózgerdi, zaman basqa. Ýh...

— Ata, ata. Maǵan aıtyńyz. Men bárin túsinemin, — deımin atama janym ashyp. Ol áp-sátte óńi jylyp maǵan buryldy.

— Qulynym, túbi senen bir nárse shyǵady. Tilińnen aınaldym, — dedi atam eńkeıip mańdaıymnan súıip.

— Túsingeniń durys. Ǵazız sıaqty shý qaraquıryq, basyń aýǵan jaqqa tartyp ketip júrmeısiń be?

— Besqaınardan eshqaıda ketpeımin, ata, — deımin. Atam oılanyp qaldy. Ań-tańmyn.

— Onda saǵan aıtar atańnyń amanaty bar. Myna Tóken dosyń kýá, — dedi atam sabyrly qalypta, maǵan burylyp.

— Bógelmeńiz, ata, — dedi Tóken janyp túsip.

— Áı, balalar-aı. Myna atań aýyldan alshaq jatqan Baıtýlaq jerinde nesi bar dep oılaısyń.

Aınalshyqtap shyqpaı júrgen joqpyn ba? — dedi ol áńgimesin jalǵastyryp. - Adam degen dúnıege kelip ke­ter qonaq. Búgin bala, erteń jigit. Odan aryda el aǵasy, aýyl aqsaqaly. Sonan soń o dúnıeniń enshisi.

Atamnyń sóz tórkinin túsinbeı Tóken ekeýmiz ań-tańbyz. Asyǵar emes. Shydamymyz taýsylyp barady.

— Ary qaraı, ata, — deımin jedeldetip.

— Asyqpa, balam. Asyǵys túbi ókinish, — dep atam tıyp tastady.

— Aıt deseń aıtaıyn. Ary-beri sendelgenimdi kórip tańdanǵan da shyǵarsyńdar. Biraq, men ózimniń qutty ornymdy belgilep júrmin. Iá, solaı balam. Atam sál bógeldi. Tuńǵıyq jumbaqqa taǵy tireldik.

— Atań máńgilik emes. Erteńgi kuni kóz jumyp ket­sem, myna Kóktaıdyń janyna jerleńder. Bul saǵan amanat, balam.

— Ata, ata sen ólmeısiń. Jamandyqty shaqyrmańyz,— dep moınyna asyla kettim. Atam kúlimsiredi.

— Seniń ámirińdi oryndar-aq edim. Oǵan amal qaısy. Ómirdiń zańy ǵoı, balam. Qazir ólsem de arma­nym joq. Sender barsyńdar. Týǵan jerdiń topyraǵy buıyrmaı, talaı bozdaq dámi bitken jerde súıegi qýrap qaldy emes pe? Paý, dúnıe-aı.

Bárimiz únsiz kúıi, arba turǵan jerge bettedik. Atam endigi sát maǵan qýanyshty kórindi. Yńyldap júrip bıeni jegip, bizdi jerden tik kóterip aparyp, álginde ǵana shapqan jas shóptiń ústine qondyra saldy.

— Áý, álgi laqtaı sazandaryń qaıda? — dedi Tókenge burylyp.

Maǵan atamnyń syry endi belgili edi. Shópti syltaý etip, Baıtýlaqtyń mańaıyna eki aıdyń birinde saby­latynyna da sebep bar eken. Kún uzyn ata jurtymen saǵynysyn kórisip, syrlasyp qaıtatyn sıaqty. Týǵan jerdiń topyraǵy dep tebirenýi sondyqtan shyǵar.

— Atataı, amanatyń oryndalady. Tek ázirge ólmeı meniń janymda júre turshy, — dep daýystaǵym kep ketti. Sonaý qıyrda Baıtýlaq alaby qaraýytyp qalyp barady.

---