InfoHub Logo

Jer atty planetanyń kishkene ǵana buryshyn Otan etken óziniń az halqynyń muńy men muratyn, bostandyǵy men baqytyn jyrlaý arqyly álemdegi búkiladamzattyq mádenıettiń bıigine kóterilip, halyqtar mahabbatyna bólengen Pablo Nerýda — aqyndyq taǵdyry men ómir jolynyń adamzat tarıhyndaǵy úlken daryn qonǵan uly adamdarǵa uqsastyǵymen emes, óz tvorchestvosynyń eshqaısysyna uqsamaıtyndyǵymen uly da dara.

Ol maǵan keıde qazaq dalasynyń ár patshanyń tusynda, ár zamanda júregin sharasyzdyq pen kek kernep, qasiretti halqynyń taqsiretin tıtteı de bolsa jeńildetsem, tili men qanyn jer betiniń qym-qýyt tirliginde naızaǵaıly daýyldar birjola súrtip ketpeýi úshin dańǵoılaý halqynyń kókireginde muń men namys alaýyn tutatsam dep ótken Abaı, Mahambet, Shoqan tárizdes qazaqtyń mańdaıyna bitken marqasqa azamaty bolyp elesteıdi.

Men ony nege bulaısha sezinemin?
Munyń qandaı sıqyrly sebebi bar?

Tynyq muhıttyń jaǵalaýynda jatqan Chılı atty eldiń Parral qalasynda 1904 jyly 12 shildede temirjolshy Hose del Karmen men onyń jubaıy Rosa Basýaltonyń semásynda dúnıege kelgen Neftalı Rıkardo Reıes Basýaltony qazaq dalasynyń qıyrly qumynda týyp ósken maǵan, meniń halqyma jaqyn etken tek uly mártebeli poezıanyń qudireti.

Terıtorıalyq shekaralarǵa, shen men shekpenge, ult pen jynysqa, jas pen mártebege qaramaıtyn, adamzat tarıhynyń shyǵandy shalǵaılaryn jalǵastyryp kele jatqan óner qudireti ǵana jer sharynyń túkpir-túkpirindegi halyqtar men adamdardy osylaısha bir-biriniń baýyryna tartyp jaqyndatady. Bul — rýhanı baýyrlastyq rýhanı jaqyndyq. Demek, máńgilikke tamyr tartqan jaqyndyq.

Men alǵash ret aqynnyń «Mahabbattyń júz jyry jáne ókinish ánin» ózim úshin aýdarǵan jyldary jasynan óleń jazýǵa jáne sol týyndylaryn baspasóz betine jarıalaýǵa asa qushtar bolǵan chılılik bozbala Neftalı Reıestiń, balasynyń aqyndyq óner jolyna túsýine qarsy bolǵan ákesinen jasqanyp, jýrnaldyq bir maqala avtory Ian Nerýdanyń famılıasy men ózi oıdan shyǵarǵan Pablo degen esimdi qosyp «Pablo Nerýda» atymen alǵashqy óleńin bastyrǵanda on tórt jasta bolǵanyn, al onyń búkil Latyn Amerıkasyndaǵy elderge dańqyn kenetten shyǵarǵan «Mahabbat jaıly jıyrma jyr jáne ókinish áni» atty kitaby jaryq kórgende, Nerýda bar joǵy jıyrma jasta ǵana bolganyn bilgen de emespin.

Sol jyldardan bastap-aq poezıa men saıası ómirdiń qaınaǵan qazandaı ortasynda júrgen aqyn ómiriniń eń sońǵy sátterine deıin qarýyn qoldan túsirmeı, ústemdik pen ozbyrlyqqa, jala men qıanatqa qarsy kúres týyn kóterip ótken. Ol «óleń jazam» dep saıaly baq, saharaly keshter men jan tynyshtyǵyn izdegen jan emes. Latyn Amerıkasy men Ispanıadaǵy aýmaly-tókpeli úkimet basshylarynyń qasy men qabaǵyna qarap, qaı tap, qaı partıanyń tútini tik kóterilse, soǵan qaraı aýnaı túsip, ádilet pen týǵan halqynyń múddesin óz basynyń jaıly, qamsyz tirshiligine aıyrbastaǵan jan emes.

Ol ár túrli elderde elshi bolyp qyzmet isteı júrip, mansaptyń marhabatty minbelerinen túspeı júrip, alaqany kústenip, tabany tilinip, júzimdi dalada aptapqa kúıip eńbek etken, belýardan sý keship balyq aýlaǵan, biraq olardyń eńbeginiń raqatyn az ǵana bılikti top kórgen óz otandastarynyń qasiretin júregimen sezine bildi. Al aqynnyń sezinýi degen — júreginiń taram-taram tamyrlaryn solqyldatyp jyr qudiretiniń dunıege kelýi. Endeshe, ozbyrdyń ozbyr ekenin, aqtyń qara emes ekenin daýsyn shyǵaryp aıtqandy ústemdik quryǵyn qolyna myqtap ustap turǵan kúshtiler toby keshire almaıdy. Óıtkeni aqyn olardyń shyndyǵynyń sıqyn aına aldynda turǵandaı áshkerelep, jarıa etedi ǵoı! Nerýda sol úshin de óz elinen qýylyp, bóten el, ózge jerdi panalaýǵa da májbúr boldy. «Búkilhalyqtyq án» atty poemasyn aqyn sol kezde jazǵan edi. Sonda:

«Qarap turdym ǵasyryma,
bos jibergen jaýyzdyqtyń júgenin.
Álde janym ashydy ma,
álde meniń aınydy ma júregim —
Bile almadym ol jerin,
Mynaý meniń kórgenim:
Saıgon jerin araladym,
Madras pen Kandıda da bolǵanmyn.
Muhıttardy jaǵaladym,
Kezdim ishin jýnglıdeı ormannyń.
Bangkokta tańdandym,
Tas maskaly bıshi qyzdy kórgende.
Ózenderden izdep kúndik talǵamyn,
Myńdap júrgen qaıyrshylar sor keýde.
Ózen assań, aldyńda
Jer jatady súıretkendeı terini.
Qara halyq zar munda
qara nanǵa. Óshken eldiń senimi.
Qolbasshy da, myrza da
turady appaq ásemdelgen saraıda.
Berer eken kim jaza,
Bul ómirge qaıǵy salǵan talaıǵa.
Solarda eken jaýyzdyq pen bar bylyq.
Al halyqty jylatqan,
Óz baılyǵyn ózderine zar qylyp.
Evropalyq aq adam,
Munaı qýǵan amerıka baılary.
Qańǵyp kelip qaladan,
Bireýlerdiń jerin taptap, jaılady».

Sol úshin de Nerýda azapty ótkelderdi keship, japa shekti. Bir ǵana mysal. Pablo Nerýdanyń halyq arasyndaǵy bedelin paıdalanǵan chılılik saıası qaıratkersymaq Gonsales Vıdela 1946 jyly Chılı respýblıkasynyń prezıdenti bolyp saılandy, qolyna bılik tıgenshe janashyr da, qamqor da, halyq qamyn oılaıtyn parasatty da bolyp kórine bilgen Vıdela prezıdent kreslosyna otyrysymen-aq baıaǵydan jasyryp kelgen zulymdyǵynyń perdesin birden ashyp, Nerýda bastaǵan talantty adamdardy qýdalap, olardy halyqtyń mádenı, saıası ómirinen birjola alastaý saıasatyn júrgizdi. Chılı halqynyń múddesi men muńyn óz qara basy men sybaılastarynyń jaıly turmysy jaǵdaıynan bıik qoıa alatyn shynaıy azamattar qoǵamdaǵy laıyqty ornyn alý túgili, ómir súrýdiń ózine muqtaj boldy. Bılikti toptyń qashan da, qaıda da qulqy uqsas bolyp keledi. Mine, osy jyldary óz topyraǵynda kún kóre almaı, basqa elderdi panalaýǵa májbúr bolǵan Nerýda ózine dúnıejúzilik aqyndyq dańqyn ákelgen «Búkilhalyqtyq án» shyǵarmasyn jazdy.

Ozbyrlyq kúsh ıeleri az kúndik bıliktiń qarýymen adam boıyndaǵy alapat qýatty talantty, óz talanttaryna degen halyqtyń mahabbatyn qurta da, qyrqa almaıtyndaryn uǵýǵa danalyǵy jetpedi.

«Aıtyńdarshy, adamdar,
Qala, dala, qamal da —
Bári tunsa ajalǵa,
Buǵan qandaı amal bar?
Tistený bar, yza bar,
Júrekter bar qan tamǵan,
Armandar bar jaltarǵan,
Jigitter bar beıne bir
jaralanǵan qart arlan.
Ne isteý kerek —
azý tister qaıralyp,
Qoldar artqa baılanyp,
Shańdaq joldyń boıynda.
Buǵaý túsip moıynǵa,
Qaraı da almaı aınalyp,
Óńsheń mańǵaz jigitter,
Bara jatsa aıdalyp?»

Mine, uly aqyn sol jyldary Chılı halqynyń soryna ókimet basyna kelgen toptyń saıasatyna osylaısha laǵynet aıtady. Bul — jurtyn, jerin jaýlarymen qosyla soıylǵa jyqqan azamatsymaqtardyń is-qımylyn kórip yza kernegen júrek aıqaıy.

Qashannan tarıhqa aıan qaǵıda bar. Adamzattyń asyl armany — bostandyq pen erkindikti, teńdik pen shynaıy baýyrmaldyqty júzege asyrýǵa talpynǵan ıgi nıetti jandardyń jolyn qaptaǵan qurttaı qara kúshter legi bógeıdi. Mine, Pablo Nerýdadaı úlken talant ıesiniń asyl armanyn Tynyq muhıttyń tolqyndarynda kúltalqany shyqqan korabldeı qıratyp, onyń jaralanǵan júregin synǵa salǵan da sol qara kúshter bolatyn. Nerýda jeke basynyń raqaty men jan tynyshtyǵyn kózdegen joq — onyń aqyndyq dańqy Latyn Amerıkasyn sharlaı bastaǵan bolatyn — onyń júregi men mıyna tynyshtyq bermegen mynaý jaılar edi:

«Azamaty Chılıdiń,
Qatal jerdiń uldary,
Ózine erkin tımeı týǵan qundaǵy,
Daýyldar men qoqystarǵa kómilip,
Ómir keship júr bári.
Valparaıso,
Kedeılikten jaralanǵan sábıiń,
Oırandalǵan ár úıiń —
Bárin-bárin kórgen saıyn solamyn,
Júregimdi oq teskendeı bolamyn.
Men qaıǵyram sen úshin,
Halqym úshin, sosyn men
Amerıka degen myna el úshin.
Jatyr bári súıegińdi kemirip,
Qutyrǵan ıt sekildi olar elirip.
Týǵan jerim, Chılı arý tulǵaly,
Jaralady seni jattyń tyrnaǵy.
Seniń appaq pák keýdeńdi aıaýsyz,
Qańǵyp kelgen ash tóbetter bylǵady».

Biraq Chılıdiń bılikti toby Nerýdanyń «aqyn emestigin» qanshama dáleldese de, onyń boıynan ylǵı da ózine, abyroıy men aryna daq túsirer qatelikter izdep jantalassa da, Pablonyń qudiretti poezıasy onyń eńbekshi halyq aldyndaǵy bedelin odan saıyn kóterip, qara kúshterdiń qoldaryndaǵy otty qarýmen, az ǵana kúndik bılikpen kómkerilgen adamgershilik jutańdyǵyn, moraldyq beısharalyǵyn, jaýyzdyq ataýlynyń rýhanı álsizdigin odan saıyn aıqyn dáleldeı tústi.

Óz eliniń birinshi talanty bola turyp saıası terrormen tizgindelgen Otanymen aıyrylysýǵa májbúr bolǵan Pablo Nerýdanyń ór keýdesin, bolat bilegin, otty jigerin jaýyzdyq shynjyry qanshalyq qursaýlasa da, onyń ór basyn eshqandaı ozbyr da topas basshy óziniń aldynda ıe alǵan joq. Óıtkeni Nerýda dáýreni ótpeli saıası konúktýraǵa beıimdelip, ókimet basshylarymen aýyz jalasyp ómir keshýdi ýaqytsha qýǵyndyqtyń azabyna aıyrbastady. Sonda onyń ózine de, muń men úmit jýǵan poezıasyna da qýat bergen — komýnıser bastaǵan uly kúshtiń bolashaq jeńisine degen senim edi. Ol az kúndik mansap pen jalǵan dańq, bılikti basshylarǵa jaǵynyp alar ataq-abyroı jaıly emes, beınet keshken óz halqynyń adaldyǵyn, qala berdi adamzat tarıhynyń aldyndaǵy sýretkerlik jaýapkershilik jaıly tolǵandy. Az kúndik abyroıdyń úldesi men búldesine oranýdan bas tartýy ǵana — aqyndy óz poezıasynyń shyrqaý bıiginen túsirmedi.

«Men oılaımyn:
ekeýmizdi mahabbatpen tabystyrǵan bul zaman,
ádiletti qıanatpen alystyrǵan bul zaman
ketedi ótip. Basqa kóktem, basqa dáýren keledi,
basqalar gúl teredi.
Sonda mynaý úkimettiń
menmensigen basshylary búgingi,
ózderinshe danyshpansyp, ákki bolǵan jyryndy;
saýdamenen órlegender jyly úıli —
bári, bári qurıdy!»

Nerýdanyń óz múddeleri jolynda adaldyq pen ardan attaǵan jeksuryn jaýlardy jerbaýyrlata sulatatyn avtomattyń oǵyndaı, álsin-álsin atqylap jatqan janartaýdyń kúshindeı qushtarlyq pen muhıt tolqynyndaı sezimge toly óleńderi geografıalyq sheńberlerden shyǵyp, shyn mánindegi búkiladamzattyq gımnge aınaldy.

«Jaýyzdyq kóp jerde áli,
Jatyr adal grekter darǵa asylyp,
Jalyn jerin tur taǵy qan jasyryp.
Chılıdegi basshylar ardan bezip,
Otyr búgin jazyqsyz jandardy ezip».

Jer betindegi ókimetter men bılikterdiń ótpeliligi sekildi, jaýyzdyqtyń saltanat qurǵan dáýiri de bastyǵyrylǵan qorqynyshty túske uqsastyǵyn Chılı komýnıseri bastaǵan revolúsıanyń jeńisi dáleldedi.

Týǵan jerine, týǵan halqyna qaıta oralǵan Nerýda Chılıdiń talantty uldary Salvador Alende, Lýıs Korvalanmen birge respýblıkanyń revolúsıalyq jeńisterin nyǵaıtýdy qolǵa aldy. «Chılı revolúsıasynyń gımnderi» toptamasyn sol kezde jazǵan edi.

«Endi eshqaıda ketpeımin men, qımasym,
tek ózińmen birge bolam,
janaryńnyń tyı jasyn!
Chılı úshin, ózim týǵan jer úshin,
qansyraǵan el úshin
tistenýmen qyrshyn ketken jandardyń
alynbaǵan kegi úshin,
dostar úshin janyn qıar men úshin,
ór teńizdiń jaǵasynda erkin atar tań úshin,
bostandyqtyń jolyndaǵy aqtarylǵan qan úshin,
Menmensigen topas jandar taptaǵan
azamattyń ary úshin,
sen bolmasań ortaıatyn baqyt úshin mendegi,
tirlik úshin mynaý qara jerdegi,
men osynda ózińmenen qalamyn!
Er sońymnan, qaraǵym!» —

dep, óz poezıasyn týǵan mádenıet pen ádebıettiń ıisi muryndaryna barmaıtyn, qoldaryna bılik alyp, halyqtyń arlysy men adalyn taptaýǵa, jeke bastarynyń toq tirligi úshin týǵan ulttyń qasıetti de qasterlisiniń bárin temir tabandarymen janyshtap ótýge ázir Chılıdiń reaksıashyl toptaryna qarsy qarý etip jumsady. Shyn óner qashan da osylaı ǵumyr keshedi. Jaıly turmysyn, qaraqan basynyń qońyrjaı tirligin osylaı sarp etedi.

Adamzat tarıhynda ózin Komýnıstik partıamen tyǵyz baılanysty sezingen, komýnıserdiń kúreskerligi men adaldyǵyn óz tvorchestvosyna almas tindi arqaý etken aqyn bolsa, ol — Pablo Nerýda.

Óziniń kishkene jerine, azǵana halqyna degen eljiregen júrek sezimi arqyly búkil adamzattyń shemendeı qatqan muńy men kóz jasyn sezine bilgen aqyn bolsa, ol — Pablo Nerýda.

Proletarıattyń jany men qanyn boıyna sińirip, adaldyq pen bostandyqtyń týyn murat etken danyshpan Lenınniń revolúsıashyl Otanyna, sovet halqynyń jeńisine shalǵaı materıkterden qol soǵyp qýanǵan aqyn bolsa, ol — Pablo Nerýda.

Óz halqynyń adal perzenti, onyń beınetti ómirin jeńildetý úshin janymen, júrekjardy jyrymen kúresken patrıoty bola tura, Pablo Nerýda sol sezimi arqyly búkil jer júziniń bereke-birligin oılap, álemdegi oqıǵalardyń bárine óz oshaǵynyń basyna tóngen qaýipteı alańdady.

Onyń nemis basqynshylaryna qarsy bir adamnyń judyryǵyndaı túıilip, bostandyǵyn qorǵap qalý úshin tarıhqa ańyz bolar birlikpen kúresken sovet halqyna degen mahabbaty, mahabbatty jyrlary álem halyqtaryna aıan. «Stalıngradqa degen mahabbat áni», «Qyzyl Armıanyń Prýssıa qaqpasyna enýi qurmetine jazylǵan án», «Lenın týraly oda» atty shyǵarmalary, jalpy búkil tvorchestvosy Nerýdanyń kóp ultty sovet memleketine degen súıispenshiligi men tileýles kóńilin kimge de bolsa sezindiredi, sezinýge májbúr etedi.

«Tyńdańyzdar, Kún, álem,
Bir jańalyq aıtam búgin myna men:
mundaı shattyq keýdege endi syıa ma,
qanat baılap ushsam ba eken qıaǵa —
er aıbyndy bizdiń Qyzyl Armıa,
(ıá, ıá, ol bizdiki, halyqtiki, Jerdiki!)
jetti Prýssıaǵa!..»

Pablo Nerýda tvorchestvosyndaǵy, jalpy adamzattyń ádebıet murasy tarıhyndaǵy shynaıy, jalǵan uransyz, jasandy jaqsy kórýsiz jazylǵan shyǵarmalardyń biri — «Lenın týraly oda». Bul shyǵarmany Chılı aqyny Uly Oktábr revolúsıasynyń qyryq jyldyq merekesi qurmetine jazǵan. «Lenın týraly odada» XX ǵasyrdyń aıbyndy kúresker aqyny tarıhtyń túneginen adamzatty bir jaryq sáýlege — revolúsıalyq kúres sáýlesine bastaǵan orys halqynyń kemeńger uly Vladımır Ýlánovtyń proletarıat kósemi retinde adamdyq beınesin jyr mármárimen músindep qana qoımaıdy, jer betinde ár kezeńde halyqtar taǵdyryn sheshetin qoǵam qaıratkerlerine, eldiń kósemi dárejesine kóterilgen azamattarǵa adamdar men halyqtar múddesin qorǵaýda qandaı Adam bolýy kerektigin Lenın obrazy arqyly úlgi etip usynady.

«Lenın!
Máńgi qalar isiń úshin,
İlimiń men kúshiń úshin, —
Myń alǵys!
Beıbitshilik úshin kúres jolynda,
Umytylmas urys úshin,
Seniń soldattaryńnyń uly isi úshin,
Lenıngrad — quryshtaı qalań úshin,
Tyń atalǵan bıdaıly dalań úshin,
Keýdemdegi sen jaqqan senim úshin,
Óziń bergen úmittiń kelýi úshin,
Lenın!
Alǵys saǵan,
Myń-myń alǵys!» —
dep túıindeıdi aqyn óz shyǵarmasyn.

Adam balasynyń ómiri keıde balalardyń oıyn alańyna uqsaıdy. Jeńister men jeńilister alma-kezek qaıtalanyp jatady, adamdar dúnıeden ótip jatady. Jańa urpaq ósedi. Tek halyqtyń shynaıy óneri ǵana máńgilik irge tasyn barǵan saıyn qalyńdatyp, kek pen kúreste qaınaǵan kirpishterin órnekteı, órkendeı túsedi. Mine, Chılıdegi halyq respýblıkasynyń revolúsıasy qaıtadan kúırep, eldiń erkindigin óz basynyń múddesine shimirikpeı aıyrbastaǵan hýntanyń qolyna kóshti. Salvador Alende qurban boldy. Halyqtyń talantty uldary qaıtadan qýǵyn-qýdalaýǵa ushyrady. Elden birlik ketip, halyq basyna qara túnekti kúnder qaıta týdy. El azamattarynyń birligi ashyǵan aırandaı irı bastady. Mundaı jaǵdaıda halyq tutastyqtan aıyrylyp, top-tobyrlar etek alady. El arasynda adamnyń adamǵa senimsizdigi tutanady. Al ústemdik qurǵan topqa kereginiń ózi de osy. Halyq tutastyqtan aıyrylsa, onyń ulttyq birligi men bolmysyna da kaýip týady. Mundaı kezeń, ásirese shynaıy talanttar úshin qasiret. Óıtkeni olar talan-tarajǵa túsken halyq múddesin elden buryn oılaıdy. Qashan da qara kúshtiń jandaıshaptary kóp, bıliktiń qarýy men amal-aılasy mol. Eldegi bul jaǵdaı Pablo Nerýdanyń ómir boıy adamdardyń topastyǵy men ozbyrlyǵynan jaralanyp, zapy bolǵan alyp júregine sońǵy ret eńsesin endi kótertpes soqqy bolyp tıdi. Búkil dúnıe júzine dańqy ketip, jalyn men qaıǵy tunǵan jyrlaryn ár ulttyń ul-qyzdary qaıtalap júrgenine qaramastan, halyqaralyq Lenındik syılyqtyń, Nobel syılyǵynyń laýreaty bolǵanyna qaramastan, «Pablo Nerýda sýretker emes» dep qoldaryna tý alyp, urandaǵan chılılik ozbyr toptar ózderiniń bul lańymen Chılı halqyn ǵana emes, adamzat balasyn uly sýretkerleriniń birinen kúninen buryn aıyrýǵa májbúr etýden taıynbady.

Sol jyly aýrý Nerýda óziniń «Moıyndaımyn: men ómir súrdim» atty memýarlyq kitabyn jazdy. Sonda ol:

«Meniń Komýnıstik partıaǵa kirgenime de biraz jyldar ótipti. Rızamyn. Komýnıser — tatý semá. Olardyń terileri — kón, júrekteri shyńdalǵan... Bári komýnıserge tis qaıraıdy... Túrli-tústi jeksuryn qylmyskerler, monarhıser jasasyn... Myljyń pálsafa jasasyn... Árkimge bir aýyz salatyn qabaǵan ıtter jasasyn... Kótkenshektep júretin shaıandar jasasyn... Jasandy danyshpandyq jasasyn... Bashpaılarynyń ıdeologıalyq kirin jarty ǵasyr boıy jýmaǵan konservatorlar jasasyn... Komýnıserden basqanyń bári jasasyn... Gazetterdiń bári shyǵa bersin... Komýnıserden basqanyń bárin bassyn...

Bizde erkindik bar. Shet-shegi joq erkindik. Olar muny moıyndaǵysy kelmeıdi. Onyń ne ekenin ol beısharalar uǵyna da almaıdy», — dep jazdy.

Bul — Pablo Nerýdanyń sońǵy jazbalarynyń bir úzindisi. Osynyń ózinen-aq danyshpan aqynnyń komýnıstik senim kúshi, hýnta ozbyrlyǵyna degen jıirkenishi men sarkazmy aıqyn kórinedi.

Qolyna bılik tıgen ozbyr top Pablo Nerýda, Lýıs Korvalan sekildi talantty uldardy qýǵynǵa ushyratýy, azaptaýy arqyly Chılı halqynyń mádenıetin soıylǵa jyqty. Biraq olar ózderiniń adamzat tarıhy aldynda ádilet jazasyn tartaryn oılaǵysy kelmedi.
Osylaı qımyldamasa, ol ozbyrlyq bolar ma edi! Pýshkınderdiń júregine oq atyp, Mahambetterdiń basyn shappasa, Nerýdalardyń janyn shyrqyratpasa, ol jaýyzdyq atanar ma edi.

Tek olar mundaı qımyl áreketter arqyly óner qudireti daryǵan alyp júrektiń soǵýyn toqtatqanmen, onyń balapandaı shyryldap ushqan rýhy — adamdarǵa qýat pen tirshilik nárin berer jyrlarynyń júregin toqtata almaıtynyn, týǵan halqynyń, búkil progresshil adamzattyń týma talantty aqynǵa degen mahabbatyn eshqandaı ozbyrlyqtyń qara kúshi óshire almaıtynyn uǵyna almaǵany aıanyshty.

Chılı halqynyń jalyndy patrıot azamaty, jyrlary daýyldarmen ǵana ólshener XX ǵysyrdsh aqyny Pablo Nerýdanyń týǵanyna 80 jyl tolýyn búkil dúnıe júzi halyqtarynyń óz mádenıetiniń, óz ádebıetiniń saltanatyndaı merekelep atap ótýi talant qudiretiniń máńgiligin taǵy da bir pash etkendeı.

Sovet halqynyń talantty jazýshysy, Pablo Nerýdamen óle-ólgenshe qımas dos bop ótken Ilá Erenbýrg Chılı aqynyna halyqaralyq Lenındik syılyq berilgen kúni sovet radıosynan sóılegen sózinde:

«Pablo, men seni bizdiń halqymyzdyń, búkil halyqtardyń saǵan degen mahabbatymen quttyqtaımyn!» degen edi. Sol mahabbat kúshi jyl saıyn jańǵyryǵyp, «búkil Jerge juldyz bolyp jarqyrap», jaryǵyn dúnıege shasha túsýde. Óziniń partıasymen, halqymen kirigip ketken uly óner ıesi ǵana osylaı máńgi jarqyraı alady. Oǵan aqynnyń «Meniń partıama» atty shaǵyn óleńi kóripkeldiń kýásindeı dálel.

«Tanymaıtyn jandardy týysqan qyp jiberdiń,
Qaınar kózin sen berdiń qaırat penen jigerdiń.
Otanymdy qaıtardyń byt-shyt bolǵan kezimde,
Bostandyq dep talpyntqan bólediń bir sezimge.
Meıirim men mahabbat otyn jaqtyń janyma,
Sen úırettiń eshqashan daq salmaýdy aryma.
Jaýyzdyqtyń, birliktiń túsindirdiń ne ekenin,
Adaldyq pen adamdyq sen kórsettiń mekenin.
Alyp keldiń sen meni shyndyq atty aralǵa,
Halyq degen — úırettiń — tirek baryn adamda.
Jaý bolýdy úırettiń zulymdyqqa, zorlyqqa,
Maqsat úshin kúreste bolatynyn qorlyq ta.
Jalyn berdiń sen maǵan, janam, endi sónbeımin,
Bul ómirde sen barda, men eshqashan ólmeımin!»

Judyryqtaı júreginde jumyr jer shyr aınalyp, adal jandy adamzat ataýlynyń bári otandasy bolǵan aqynnyń ár júrekke uıa salǵan jyrlary ádilet pen adaldyqtyń týyndaı jelbireýde.

Shyn sýretkerdiń shynaıy ǵumyry qashan da osylaı jalǵasady.

1984

---